Цяжка сказаць чаму, але я наперад ведаў, што Макс Келада мне не спадабаецца, хоць, вядома, ніколі яго дагэтуль не бачыў. Вайна толькі што скончылася, і акіянскія лайнеры былі перапоўненыя пасажырамі як ніколі. Купіць білет на параход стала амаль немагчыма, таму многія карысталіся паслугамі параходных агентаў. Пра асобную каюту я і не марыў, і двухмесная, што мне прапанавалі, цалкам мяне задаволіла. Праўда, калі я даведаўся прозвішча свайго напарніка, сэрца маё ўпала. Імя гэта чамусьці наводзіла на думку аб шчыльна зачыненым ілюмінатары і цяжкім паветры па начах. Наогул мала прыемнага цэлых чатырнаццаць дзён (я ехаў ад Сан-Францыска да Іякагамы) жыць у адным пакоі з чужым чалавекам, але я б, мабыць, прыняў гэтую перспектыву больш аптымістычна, калі б майго спадарожніка звалі, скажам, Смітам ці Браўнам.
Калі я адчыніў дзверы сваёй каюты, рэчы містэра Келады стаялі ўжо там. Адразу кінулася ў вочы: залішне багата рознакаляровых этыкетак на чамаданах, занадта вялікі куфар для адзежы. Містэр Келада паспеў-такі раскласці свае рэчы туалету, і я прыкмеціў, што ён верны кліент непараўнальнага мсье Коці - на ўмывальніку стаялі духі, туалетная вада, брыльянцін ад Коці. Чорнага дрэва з залатымі манаграмамі шчоткі для валасоў не пашкодзіла б крыху памыць. Не, містэр Келада мне яўна не падабаўся. Патаптаўшыся каля дзвярэй, я пайшоў у палільны пакой, дзе ўзяў калоду карт і пачаў раскладваць пасьянс.
Не паспеў я пакласці і некалькі карт, як да мяне падышоў нейкі чалавек і пацікавіўся, ці не я буду містэр такі-та.
- А я - містэр Келада, - усміхнуўся ён, паказваючы бялюткія зубы, і ўпэўнена сеў побач.
- А-а... Мы, калі не памыляюся, у адной з вамі каюце.
- Нам пашанцавала, праўда? Ніколі не ведаеш, з кім цябе паселяць. Я шчыра ўзрадаваўся, калі сказалі, што вы ангелец. Па-мойму, тут, за мяжой, нам, ангельцам, трэба трымацца адзін аднаго. Вы, спадзяюся, разумееце, што я маю на ўвазе.
Ад здзіўлення я нават вачыма заморгаў.
- Няўжо вы ангелец? - спытаўся я, мабыць, не надта тактоўна.
- А як жа. Вы думалі - я амерыканец? Брытанец да мозгу касцей, вось я хто.
У доказ містэр Келада выцягнуў з кішэні пашпарт і памахаў ім перад маім носам.
Сапраўды, у караля Георга нямала дзіўных падданых.
Містэр Келада невялікага росту, мажны, з чыста паголеным смуглым тварам, мясістым кручкаватым носам і бліскучымі лупатымі вачыма. Доўгія чорныя кучаравыя валасы яго ільсніліся. Размаўляў ён залішне жвава, пры гэтым жэстыкуляваў, што, вядома, неўласціва спакойнай ангельскай нацыі. Калі б выпала зірнуць у яго брытанскі пашпарт, думаю, высветлілася б, што неба над радзімай містэра Келады куды болей блакітнае, чым над Англіяй.
- Што будзеце піць? - спытаўся ён.
Я здзіўлена зірнуў на яго. Сухі закон ужо набыў моц, і тут, на караблі, яго, відавочна, строга прытрымліваліся. А піць газіраваную ваду ці ліманад, калі смага не мучае, мне было брыдка.
Твар містэра Келады асвятліўся ўсходняй усмешкай.
- Віскі з содавай альбо сухі марціні? На ваш густ.
Ён выцягнуў з кожнай кішэні па пляшцы і паставіў іх на стол. Я выбраў марціні. Містэр Келада паклікаў афіцыянта, папрасіў кубікі лёду і дзве шклянкі.
- Цудоўны кактэйль, - сказаў я.
- Там, дзе я гэта ўзяў, яшчэ многа, і, калі ў вас тут ёсць знаёмыя, можаце сказаць ім, што ў аднаго вашага сябра спіртнога хоць адбаўляй.
Містэр Келада быў балбатлівы. Ён расказаў пра Ню-Ёрк і Сан-Францыска. Гаварыў пра п'есы, карціны, пра палітыку. Гэта быў сапраўдны патрыёт. Брытанскі сцяг - велічнае палотнішча, але калі ім размахвае джэнтльмен з Александрыі ці Бейрута, мне міжволі здаецца, што годнасць сцяга неяк губляецца. Містэр Келада фамільярнічаў. Я не фанабэрысты, але, на маю думку, калі звяртаешся да чужога чалавека, не варта выпускаць слова «містэр». Між тым містэр Келада, мабыць, каб і я быў прасцейшы, зусім выкінуў гэтае фармальнае слова са свайго лексікону. Не, не падабаўся мне містэр Келада. Я быў адклаў карты ўбок, калі падсеў да мяне Келада, але цяпер, паказваючы, што размова наша і так зацягваецца, ізноў пачаў раскладваць пасьянс.
- Тройку на чацвёрку, - падказаў містэр Келада.
Нічога так не раздражняе, як дакучлівыя падказкі збоку, куды і якую карту пакласці.
- Атрымаўся, атрымаўся! - узрадаваўся ён. - Дзесятку на валета.
Моцна раззлаваны, я кінуў карты. Ён хуценька схапіў калоду.
- Я пакажу вам картачны фокус.
- Не трэба, ненавіджу фокусы.
- Але я ўсё ж такі пакажу вам адзін.
Ён паказаў тры. Тады я, каб неяк адвязацца ад яго, сказаў, што пайду ў сталоўку: трэба ж выбраць сабе месца.
- Не турбуйцеся, калі ласка, - запэўніў ён мяне. - Месца вам ужо занятае. Я падумаў, раз мы з вамі ў адной каюце, дык добра б было і сядзець за адным сталом.
Не, не падабаўся мне містэр Келада.
Мала таго што мы жывём у адной каюце і я тройчы на дзень вымушаны есці з ім за адным сталом; варта мне выйсці на палубу, і ён тут як тут. Нідзе не схаваешся. Ён нібыта і не бачыў, што надакучыў мне горш за параную рэпу. Ён лічыў, што вам гэтак жа прыемна бачыць яго, як яму вас. Калі б у сябе дома вы спусцілі яго з лесвіцы ці зачынілі дзверы перад носам, ён і тады б, думаю, не зразумеў нічога. Ён вельмі лёгка заводзіў знаёмства і праз тры дні ведаў усіх на параходзе. Ён усюды паспяваў: праводзіў латарэі, узначальваў аўкцыёны, збіраў грошы на прызы пераможцам спаборніцтваў, наладжваў гульню ў серсо* і гольф, арганізаваў канцэрт і нават касцюміраваны баль. Ён быў усюды і заўсёды. І, вядома, усе на параходзе хутка зненавідзелі гэтага настырнага чалавека. Мы далі яму мянушку містэр Усёвед, а ён, небарака, прымаў гэта за камплімент. Але выцерпець яго ў сталоўцы было асабліва цяжка. Тут мы больш за гадзіну знаходзіліся цалкам пад яго ўладай. Ён жартаваў, смяяўся, красамоўнічаў, спрачаўся. Усё ён ведаў лепш за ўсіх, а калі вы з ім не згаджаліся, гэта быў сапраўдны ўдар па яго самалюбству. Нават у дробязях не супакоіцца, пакуль не схіліць на свой бок. У яго і ў думках не было, што ён можа памыляцца. Ён з тых, хто ведае напэўна. Мы сядзелі за адным сталом з суднавым доктарам. Ніхто тут і не падумаў пярэчыць містэру Келаду - доктар ленаваўся ўступаць у спрэчкі, а я ўсяляк выказваў сваю абыякавасць да размовы, - калі б не нехта Рэмзі, які таксама сядзеў за нашым сталом. Ён, як і містэр Келада, не выносіў пярэчанняў. Яго выводзіла з сябе самаўпэўненасць леванційца. Спрэчкі іх былі бясконцыя і з'едлівыя.
* Серсо - гульня з тонкім лёгкім абручом, які падкідваюць і ловяць спецыяльнай палачкай (заўв. перакл.).
Рэмзі служыў у амерыканскім консульстве ў Кобе. Гэта быў высокі грузны чалавек, ураджэнец Сярэдняга Захаду, адзеты ў танны гарнітур, відавочна яму малы. Ён вяртаўся да месца службы пасля кароткага адпачынку ў Ню-Ёрку, куды ездзіў па жонку, якая амаль год пражыла на радзіме. Гэта была прывабная кабета з арыстакратычнымі манерамі і пачуццём гумару. У консульстве плацілі, вядома, мала, што прымушала місіс Рэмзі адзявацца сціпла, але з густам, па модзе, таму і выгляд яна мела заўсёды элегантны. Я не звярнуў бы на яе асаблівай увагі, каб не гэтая надзвычай абаяльная сціпласць, якая, можа, і ўласціва большасці жанчын, але не ў наш час. Мяне шчыра дзівіла яе сціпласць. Яна ўпрыгожвала місіс Рэмзі, як свежая кветка ўпрыгожвае сукенку.
Неяк на абедзе мы ненаўмысля загаварылі пра жэмчуг. У газетах тады шмат пісалі, што японцы выдумалі нейкі штучны жэмчуг, і доктар заўважыў, што новы жэмчут знізіць, мабыць, кошт сапраўднага. Гэты жэмчуг цяпер ужо даволі добры, а неўзабаве яго і не адрозніш ад каштоўнага. Містэр Келада, як звычайна, ухапіўся за новую тэму і расказаў нам усё, што ведаў пра жэмчуг. Думаю, Рэмзі і часткі таго не ведаў, але ж выдалася добрая нагода паспрачацца з леванційцам, і праз якіх хвілін пяць пачалася гарачая спрэчка. Мне не выпадала яшчэ чуць, каб містэр Келада даводзіў нешта гэтак палка і шматслоўна, як цяпер. Неўзабаве Рэмзі сказаў нешта асабліва з'едлівае, і містэр Келада грымнуў кулаком па стале і залямантаваў:
- Я ведаю, што кажу. Я еду ў Японію якраз, каб паглядзець на гэты славуты японскі жэмчуг. Гэта мая спецыяльнасць, і кожны эксперт можа пацвердзіць, што з маёй думкаю лічацца. Я ведаю ўсе жамчужыны ў свеце, а калі ўжо чаго і не знаю пра жэмчуг, дык таго і знаць не трэба.
Нам гэта была навіна. Пры ўсёй яго балбатлівасці містэр Келада яшчэ нікому не казаў, чым ён займаецца. Мы чулі толькі, што ён накіроўваецца ў Японію па нейкіх камерцыйных справах. Містэр Келада пераможна зірнуў на нас.
- Японцы ніколі не вырабяць жамчужыны, якой бы я не распазнаў з першага погляду. - Ён паказаў на каралі місіс Рэмзі. - Папомніце маё слова, місіс Рэмзі, каштоўнасць гэтага шнурка не зменшыцца ні на цэнт.
Місіс Рэмзі па сціпласці сваёй злёгку пачырванела і памкнулася схаваць жэмчуг у выраз сукенкі.
Рэмзі падсунуўся бліжэй. Ён загадкава зірнуў на нас, і ў вачах яго мільганула ўсмешка.
- Праўда, прыгожы шнурок?
- Я адразу звярнуў на яго ўвагу, - сказаў містэр Келада. - Так, адзначыў я сам сабе, вось гэта жэмчуг як мае быць.
- Яго купілі без мяне. Цікава, колькі, па-вашаму, ён каштуе?
- Думаю, каля пятнаццаці тысяч даляраў. Не дзіва, калі на Пятай Авеню за яго дадуць і ўсе трыццаць.
На твары ў Рэмзі з'явілася зларадная ўсмешка.
- Уявіце сабе, што ў дзень ад'езду з Ню-Ёрка місіс Рэмзі купіла гэты шнурок ва ўніверсальнай краме ўсяго за васемнаццаць даляраў.
Містэр Келада пачырванеў ад гневу.
- Лухта. Жэмчуг сапраўдны, больш таго, цудоўнай прыгажосці, ніколі яшчэ я не бачыў такога выдатнага шнурка.
- Давайце біцца ў заклад. Стаўлю сто даляраў, што гэта падробка.
- Давайце.
- Дарагі Элмар, не варта ісці ў заклад, калі загадзя ведаеш вынік, - сказала місіс Рэмзі, слабая ўсмешка кранула яе вусны, у голасе чуўся слабы дакор.
- Ну не. Грошы самі плывуць у рукі, трэба быць апошнім дурнем, каб не скарыстаць такой магчымасці.
- А як вы зможаце даказаць, што ваша праўда? - спыталася яна ў містэра Келады.
- Дазвольце мне бліжэй разгледзець, і, калі гэта падробка, я адразу скажу. Не пашкадую сто даляраў.
- Дарагая, здымі шнурок, калі ласка. Хай гэты джэнтльмен вывучае яго, колькі яму трэба.
Місіс Рэмзі нейкую хвіліну вагалася. Потым нерашуча дакранулася да замочка.
- Я не магу расшпіліць, - сказала яна. - Прыйдзецца вам, містэр Келада, паверыць мне на слова.
І раптам мяне працяла думка, што зараз нешта павінна здарыцца, але я прамаўчаў.
Рэмзі адразу падскочыў.
- Дай я расшпілю.
Ён працягнуў шнурок містэру Келаду. Леванціец выцягнуў з кішэні павелічальнае шкло і пачаў уважліва разглядаць жэмчуг. На яго чыста выгаленым смуглявым твары з'явілася ўсмешка пераможцы. Ён вярнуў шнурок і збіраўся ўжо загаварыць, як раптам перахапіў позірк місіс Рэмзі. Збялелая як палатно, яна, здавалася, вось-вось страціць прытомнасць. Вочы расшырыліся ад жаху і моўчкі прасілі літасці; усё было ясней яснага, дзіўна, што муж яе нічога так і не заўважыў.
Усмешка на Келадавым твары так і застыла. Ён прыкметна пачырванеў. Відаць было, што ён прыкладае ўсе намаганні, каб супакоіцца.
- Я памыліўся, - сказаў ён. - Гэта вельмі добрая падробка, і, вядома, калі я паглядзеў праз лупу, адразу зразумеў, што жэмчуг не сапраўдны. Ваша праўда, ён каштуе не больш за васемнаццаць даляраў.
Ён моўчкі выцягнуў з бумажніка сто даляраў і аддаў містэру Рэмзі.
- Цяпер, малады чалавек, думаю, вы доўга будзеце помніць гэту навуку? - з'едліва сказаў Рэмзі, хаваючы грошы ў кішэню.
Я бачыў, што рукі ў Келады прыкметна дрыжэлі.
Гісторыя гэта, як звычайна бывае, хутка разышлася па караблі. У той вечар толькі і гаворкі было пра містэра Келаду, былі і жарты і едкія кпіны. Лёгка сказаць - містэр Усёвед сеў у лужыну. Толькі місіс Рэмзі не выходзіла з каюты, у яе разбалелася галава.
Раніцай назаўтра я галіўся, а містэр Келада ляжаў у пасцелі, паліў цыгарэту. Раптам пачуўся нейкі шоргат і ў шчыліну пад дзвярыма нехта падсунуў канверт. Я адчыніў дзверы і выглянуў у калідор. Нікога. Тады я падняў пісьмо. На ім друкаванымі літарамі было напісана: Максу Келаду. Я аддаў ліст яму.
- Цікава, ад каго гэта? - сказаў ён і раскрыў канверт.
Але замест ліста ён выцягнуў стодаляравую паперку. Містэр Келада зірнуў на мяне і пачырванеў. Потым ён парваў канверт на дробныя кавалачкі і папрасіў мяне выкінуць іх праз ілюмінатар.
Я выканаў просьбу і запытальна паглядзеў на яго.
- Каму ж хочацца прыкідвацца дурнем? - сказаў ён.
- Жэмчуг сапраўдны?
- Калі б у мяне была маладая прывабная жонка, ніколі б не пусціў яе адну на год у Ню-Ёрк, - усміхнуўся ён.
У гэтую хвіліну містэр Келада мне падабаўся. Ён раскрыў бумажнік і акуратна паклаў туды стодаляравую паперку.