Па натуры я заўзяты вандроўнік, але падарожнічаю не дзеля помнікаў архітэктуры, якія дзе-нідзе ды наганяюць нуду, не дзеля прыгожага краявіду, які мне хутка надакучвае; я вандрую, каб сустракацца з людзьмі. Абмінаю, аднак, вялікіх. Ніколі не прагнуў сустрэчы з прэзідэнтам ці каралём. Мне даволі ведаць пісьменніка па яго кнігах, а мастака — па яго карцінах; але я прайшоў пешкі каля ста лье, каб убачыць місіянера, пра якога расказвалі незвычайныя гісторыі, і згадзіўся пражыць два тыдні ў найгоршым атэлі, каб толькі бліжэй пазнаёміцца з маркёрам. Думаю, мяне ўжо не здзівіш ніякай новай сустрэчай, але ёсць адзін чалавечы тып, які заўсёды можа ўразіць сваёй нетыповасцю. Гэта — ангелька, ужо ў гадах, звычайна адзінокая, добра забяспечаная, на якую можна натрапіць у самых нечаканых мясцінах па ўсім свеце. Нічога дзіўнага, калі вы пачуеце, што жыве яна ў сваёй віле на пагорку ў наваколлі невялікага італійскага гарадка, адзіная ангелька ва ўсёй акрузе, і вы, калі бачыце асабняк дзе-небудзь у Андалузіі, ужо амаль што падрыхтаваны пачуць, што тут многа гадоў жыла ангельская лэдзі. Яшчэ болей здзівіць, што адзіны белы жыхар у вялікім кітайскім горадзе — ангельская жанчына, не місіянер, якая жыве тут невядома чаму; другая прыжылася на выспе недзе ў Паўднёвых морах, трэцяя збудавала бунгала ў адной з вёсак у цэнтры Явы. Яны жывуць адны, гэтыя жанчыны, без сяброў, і нават не залішне ветліва сустракаюць вандроўніка. Хоць і вельмі рэдка бачаць яны земляка, звычайна пройдуць міма, напаткаўшы вас па дарозе, быццам не заўважылі. Калі вы, карыстаючыся сваім ангельскім паходжаннем, зробіце візіт, яны вас не прымуць; а калі ўсё ж такі запросяць, нальюць вам традыцыйны кубачак чаю з сярэбранага чайніка, а на талерцы з даўнейшага форсестэрскага шкла пададуць цудоўныя шатландскія праснакі. Размаўляць яны будуць далікатна, быццам вас забаўляюць у кентышскім доме свяшчэнніка, але, калі вы будзеце адыходзіць, яны не выкажуць ніякага жадання бачыць вас зноў. Цяжка зразумець, што прымушае іх не падтрымліваць аніякіх адносін з сябрамі і сваякамі і не цікавіцца тым, што адбываецца на радзіме. Ці гэта менавіта тая рамантыка, якую яны шукалі, ці свабода?
Але сярод гэтых ангельскіх жанчын, з якімі мне давялося сустракацца ці чуць пра іх (як я ўжо казаў, да іх цяжка знайсці падыход), адна пажылая лэдзі, што жыла ў Малой Азіі, найбольш мне запомнілася. Пасля доўгага і цяжкага падарожжа прыбыў я ў невялікі гарадок, дзе збіраўся падняцца на славутую вяршыню, і ўладкаваўся ў старым атэлі каля падножжа гары. Я прыехаў позна ўначы, запісаў сваё прозвішча ў кнізе і падняўся ў пакой. Было даволі холадна, і я, распранаючыся, пецепваўся, але ў гэты момант нехта пастукаў у дзверы і ўвайшоў драгаман*.
* Перакладнік (на Ўсходзе).
— Паклон ад сіньёры Нікаліні, — сказаў ён.
На маё дзіва, ён падаў грэлку. Я з удзячнасцю ўзяў яе.
— Хто гэта сіньёра Нікаліні? — спытаўся я.
— Гаспадыня гэтага атэля, — растлумачыў ён.
Я перадаў ёй маю падзяку, і ён пайшоў. Ніяк я не чакаў, што ў Малой Азіі ў гэтай богам забытай гасцініцы мне пададуць грэлку з цёплай вадой. Мне гэта было самае прыемнае на свеце (калі б вам не надакучыла да смерці вайна, я расказаў бы, як шэсць чалавек, рызыкуючы жыццём, пайшлі па грэлку ў замак у Фландрыі, які ў гэты час абстрэльвалі з артылерыі); і раніцай, каб падзякаваць ёй асабіста, я спытаўся, ці можна пабачыць сіньёру Нікаліні. Чакаючы яе, я ламаў галаву, адкуль у Італіі магла апынуцца грэлка. Праз хвіліну гаспадыня прыйшла. Гэта была мажная жанчына, у чорным фартуху, упрыгожаным карункамі, і ў маленькім чорным каптурыку таксама ў карунках. Яна стала, склаўшы накрыж рукі. Мяне ўразіў яе выгляд — яна была надта падобная на ахмістрыню з багатага ангельскага дома.
— Вы жадалі мяне бачыць, сэр?
Яна была ангелька, і па гэтых некалькіх словах я беспамылкова распазнаў у яе лёгкі акцэнт кокні*.
* Лонданскае прастамоўе, ужываецца ва ўсходняй частцы горада.
— Я хачу падзякаваць вам за грэлку з цёплай вадой, — адказаў я, чамусьці бянтэжачыся.
— Я ўбачыла ў кнізе прыезджых, што вы ангелец, сэр, а я заўсёды прыношу грэлку з цёплай вадой ангельскім панам.
— Шчырае вам дзякуй, яна была вельмі дарэчы.
— Я многа гадоў слугавала нябожчыку лорду Ормскірку, сэр. Ён заўсёды падарожнічаў з грэлкай. Вам яшчэ што-небудзь трэба, сэр?
— Пакуль што не, дзякуй.
Яна далікатна пакланілася і выйшла. А я доўга потым думаў, як магло здарыцца, што гэтая цікавая пажылая ангелька апынулася гаспадыняй атэля ў Малой Азіі. Было нялёгка завесці з ёю знаёмства, яна добра ведала сваё месца, якое сама сабе вызначыла, і трымалася ад мяне на адлегласці. Служба ў прыстойнай ангельскай сям'і не прайшла бясследна і наклала на сіньёру Нікаліні пэўны адбітак. Але дзякуючы маёй настойлівасці, я ўрэшце быў запрошаны на кубачак чаю ў яе невялічкую гасціную. Я дазнаўся, што яна працавала пакаёўкай у нейкай лэдзі Ормскірк, а сіньёр Нікаліні (толькі так дазваляла яна сабе называць нябожчыка мужа) служыў у маёнтку кухарам. Сіньёр Нікаліні быў вельмі прывабны мужчына, і ўжо некалькі гадоў да замужжа яна з ім сустракалася. Яны назбіралі патрэбную суму і пажаніліся. Пакінулі служыць і вырашылі купіць атэль. Прыдбалі гэтую гасцініцу па аб'яве, таму што сіньёр Нікаліні хацеў пабачыць свету. Гэта было амаль трыццаць гадоў назад, а ўжо пятнаццаць, як няма сіньёра Нікаліні. За ўвесь час удава ні разу не пабывала ў Ангельшчыне. Я пацікавіўся, ці не сумавала яна па радзіме.
— Не скажу, што не хацела пабыць дома, хоць і ведала, што там многае змянілася. Бацькі былі супраць майго шлюбу з чужаземцам, і з таго часу я не падтрымліваю з імі адносін. Вядома, тут шмат чаго не так, як у мяне на радзіме. Дзіва, але надта хутка прызвычайваешся. Многа пабачыла я ў жыцці. Не ведаю, ці змагла б я жыць так сумна і нецікава, як жывуць, напрыклад, у Лондане.
Я ўсміхнуўся. Словы гэтыя аніяк не стасаваліся з яе манерамі. Яна была ўзорам этыкету. Неверагодна, што гэтая жанчына больш за трыццаць гадоў пражыла ў такой дзікай, амаль варварскай краіне, і гэта на ёй не адбілася. Хоць турэцкай мовы я не ведаў, а яна размаўляла на ёй лёгка, я быў упэўнены, што гаворыць яна з памылкамі, дый таксама акцэнт кокні вельмі адчуваецца. Яна, прайшоўшы праз усе выпрабаванні і дзякуючы здольнасці ніколі не дзівіцца, засталася той адпаведна выхаванай ангельскай служанкай, што добра ведае сваё месца. Успрымала ўсё, як нешта само па сабе зразумелае. Яна бачыла ў кожным неангельцы іншаземца, таму — амаль прыдуркаватага чалавека, што заўсёды трэба прымаць у разлік. Яна кіравала сваімі падначаленымі дэспатычна — няўжо яна не ведае, як у багатым доме старшая чэлядзь павінна паказваць сваю ўладу над іншымі слугамі, што стаяць ніжэй? — і такім чынам у атэлі заўсёды падтрымліваліся парадак і чысціня.
— Раблю ўсё, што магу, — сказала яна, пачціва склаўшы накрыж рукі, як заўсёды рабіла, калі гаварыла са мною. — Зразумела, нельга чакаць ад іншаземцаў такіх жа разумных думак, як ад нас. Мой гаспадар звычайна гаварыў мне: «Паркер, у гэтай штодзённай мітусне, у якой мы жывём, трэба цвёрда весці сваю лінію».
Сіньёра Ніколіні падрыхтавала найвялікшы сюрпрыз у дзень майго ад'езду.
— Я вельмі рада, што вы не паедзеце, не пазнаёміўшыся з маімі сынамі.
— А я і не ведаў, што ў вас ёсць дзеці.
— Яны ездзілі па справах, але вось-вось павінны вярнуцца. Вы, вядома, здзівіцеся, калі іх убачыце. Я выгадавала іх, як кажуць, сваімі рукамі. Калі я памру, яны абодва стануць гаспадарамі гэтага атэля.
Праз нейкі час у хол увайшлі два высокія, смуглявыя, маладыя хлопцы. Вочы ў жанчыны засвяціліся ад радасці. А сыны падышлі да маці, абнялі яе і моцна пацалавалі.
— Яны не гавораць па-ангельску, сэр, але крышачку разумеюць. Ну і, вядома, валодаюць турэцкай мовай, як мясцовыя, а таксама — грэчаскай і італійскай.
Я паціснуў ім рукі, потым сіньёра Нікаліні нешта сказала, і яны пайшлі.
— У вас прыгожыя хлопцы, сіньёра, — сказаў я. — Вы, пэўна, ганарыцеся імі.
— А як жа, сэр. Слаўныя хлопцы, абодва. З самага нараджэння не мела я з імі клопату, а галоўнае, яны надта падобныя на сіньёра Нікаліні.
— Ведаеце, ніколі не здагадаешся, што маці ў іх ангелька.
— А я не зусім іх маці, сэр. Я толькі што пасылала іх праведаць яе.
Шчыра кажучы, я быў трохі збіты з толку.
— Гэта дзеці сіньёра Нікаліні і грачанкі, што працавала ў нашым атэлі. У мяне не было сваіх дзяцей, і я іх усынавіла.
Я не ведаў, што сказаць, таму маўчаў.
— Я спадзяюся, што вы не падумалі нічога кепскага пра сіньёра Нікаліні, — сказала яна, бліжэй падсоўваючыся да мяне, — мне хацелася б, каб вы так не думалі, сэр.
І яна зноў скрыжавала на грудзях рукі і з гонарам і задаволена дадала:
— Сіньёр Нікаліні быў вельмі тэмпераментны мужчына.