У бары было багата людзей. Сэндзі Вэсткат паспеў ужо выпіць пару кактэйляў, а цяпер не супраць быў бы і пад'есці. Зірнуў на гадзіннік. Хутка дзесяць, а запрасілі на абед а палове дзесятай. Ева Барэт заўсёды спазняецца, каб не давялося яшчэ гадзіну сядзець галоднаму. Ён вырашыў узяць яшчэ адзін кактэйль, павярнуўся быў да бармена, і тут да стойкі падышоў чалавек.
- Хэло, Котман, - сказаў Сэндзі, - можа, вып'еце са мной?
- З задавальненнем, сэр.
Котман быў прыгожы мужчына гадоў, мабыць, каля трыццаці, невялікага росту, але вельмі зграбны, гожы, у элегантным двухбортным гарнітуры, бадай, залішне вузкім у таліі, і з гальштукам-бабачкай. Густыя кучаравыя бліскучыя валасы ён зачэсваў назад, з-пад ілба глядзелі вялікія чорныя вочы. Гаварыў ён як інтэлігент, але вымаўленне выдавала яго.
- Як Стэла? - спытаўся Сэндзі.
- Выдатна, сэр. Яна лічыць, што перад выступленнем трэба крыху паляжаць. Кажа, гэта супакойвае.
- Я б і за тысячу фунтаў не паўтарыў яе фокуса.
- Ну, вядома, акрамя яе, на гэта ніхто не здольны. Я маю на ўвазе - з гэткай вышыні і калі вады ўсяго пяць футаў.
- Ніколі ў жыцці не бачыў такога жудаснага відовішча.
Котман усміхнуўся. Пачуць гэтыя словы было прыемна.
Праўда, гэта Стэла, яго жонка, скакала ў ваду і рызыкавала жыццём, але полымя прыдумаў ён. Менавіта полымя так падабалася публіцы і прынесла іх нумару шумны поспех. Стэла скакала з шасцідзесяціфутавай вышыні, а вады ў рэзервуары было ўсяго пяць футаў. У ваду, перад самым яе скачком, вылівалі крыху бензіну, Котман падпальваў яго - полымя ўзлятала ўгору, а жанчына кідалася ўніз, проста ў агонь.
- Пака Эспінэль кажа, што ніколі яшчэ ў казіно не было такой прынады для публікі, - задаволена сказаў Сэндзі.
- Я ведаю. Ён казаў, што яны прадалі ў ліпені абедаў больш, чым звычайна прадавалі ў жніўні. І ўсё, кажа, дзякуючы нам.
- Ну і вам, я спадзяюся, тое-сёе перападае.
- Ды як вам сказаць, сэр. У нас кантракт. Мы, папраўдзе, і не ведалі, што будзе такі поспех. Але містэр Эспінэль пагаворвае, што, мабыць, пакіне нас яшчэ на месяц. Дык вось, скажу я вам шчыра: на тых самых умовах ці каля таго ён нас тут больш не ўбачыць. Сёння раніцай я атрымаў ліст ад аднаго агента - нас запрашаюць у Довіль.
- А вось і мае сябры, - сказаў Сэндзі.
Ён кіўнуў Котману і пайшоў. З дзвярэй выплыла Ева Барэт у акружэнні іншых гасцей, якія чакалі яе ў вестыбюлі. Разам з Вэсткатам было восем чалавек.
- Я так і думала, што мы знойдзем вас тут, Сэндзі, - сказала яна. - Я не спазнілася?
- Толькі на паўгадзіны.
- Пацікаўцеся, калі ласка, каму які кактэйль, і пойдзем абедаць.
Калі яны падышлі да стойкі, - там цяпер амаль ужо нікога не было: публіка перабралася на тэрасу да абедзенных столікаў, - Пака Эспінэль, што якраз ішоў міма, спыніўся, каб павітацца з Евай Барэт. Пака Эспінэль, малады чалавек, прамантачыўшы ўсё да апошняга граша, цяпер прыдумваў розныя відовішчы, каб прыцягнуць у казіно як мага больш людзей. Тым і зарабляў на жыццё. Яго галоўны абавязак - прынаджваць багатых наведвальнікаў. Місіс Чэланер Барэт, амерыканка, удава і ўладальніца вялікага багацця, не толькі шчодра частавала, але і гуляла ў карты. А, папраўдзе, усе гэтыя абеды і вячэры, дый два эстрадныя выступленні ў дадатак, даваліся толькі дзеля таго, каб публіка лёгка траціла свае грошы за зялёным сталом.
- Ці ёсць мне столік, Пака? - спыталася Ева Барэт.
- Самы лепшы. - Яго вочы, цудоўныя чорныя аргенцінскія вочы, зачаравана ўтаропіліся ў прывабныя выпукласці яе ўжо немаладога цела. Гэта таксама службовы абавязак. - Вы ўжо бачылі Стэлу?
- Вядома. Тры разы. Ніколі ў жыцці не бачыла страшнейшага нумара.
- Сэндзі, бачыце, кожны дзень прыходзіць.
- Мне хочацца быць сведкам трагічнай развязкі. Так ці іначай яна непазбежна разаб'ецца, шкада правароніць здарэнне.
Пака ўсміхнуўся.
- Яна карыстаецца вялікім поспехам, думаем пратрымаць яе яшчэ месяц. Трэба, каб яна не разбілася да канца жніўня. А там ужо яе справа.
- Ах, божухна, няўжо мне давядзецца яшчэ і ў жніўні штовечар есці фарэль і смажаных куранят, - жахнуўся Сэндзі.
- Сэндзі, вы страшны чалавек, - сказала Ева Барэт. -Ну, хадзем, пара абедаць: я паміраю з голаду.
Пака Эспінэль пацікавіўся ў бармена пра Котмана. Бармен сказаў, Котман толькі што піў тут з містэрам Вэсткатам.
- Мо ўбачыш зноў. Скажы, каб зайшоў да мяне: ёсць справа.
На першай прыступцы лесвіцы, што вяла на тэрасу, місіс Барэт крыху затрымалася, каб жанчына-рэпарцёр, маленькая, змораная, з неахайнай прычоскай, паспела падысці да яе з блакнотам у руцэ. Сэндзі шэптам назваў рэпарцёршы імёны запрошаных. Сабралася тыповая для Рыўеры кампанія. Ангельскі лорд з жонкай, абое цыбатыя і худыя, заўсёды згодныя абедаць з кожным, хто пачастуе іх, - гэтыя двое яшчэ да поўначы будуць п'яныя. Хударлявая шатландка з тварам перуанскага ідала, які выцерпеў націск незлічоных навальніц на працягу многіх стагоддзяў, і яе муж, ангелец. Па прафесіі біржавы маклер, які меў бравы выгляд і грубаватыя звычкі прастадушнага дабрака і здаваўся такім шчырым, што вы больш шкадавалі яго, чым сябе, калі ён - выключна з-за прыхільнасці да вас - даваў вам параду, а вы, кіруючыся ёю, заставаліся ў дурнях. Яшчэ тут прысутнічалі адна графіня-італьянка, якая на самай справе не была ні італьянкай, ні графіняй, затое выдатна гуляла ў брыдж, і расейскі князь, які меў сур'ёзныя намеры зрабіць місіс Барэт княгіняю, а пакуль што спекуляваў шампанскім, аўтамабілямі і карцінамі старых майстроў.
У гэты вечар у казіно быў баль, столікі на тэрасе стаялі шчыльна адзін да аднаго, і місіс Барэт, чакаючы, пакуль скончыцца танец, зверху з ледзь прыкметнай пагардай глядзела на танцораў. А за тэрасай ціха плёскала мора. Музыка скончылася, метрдатэль з прыязнай усмешкай кінуўся насустрач, каб паказаць Еве Барэт яе столік. Яна велічна спусцілася па прыступках.
- Адгэтуль нам будзе добра відаць, - зазначыла яна, сеўшы ў крэсла.
- Я люблю сядзець каля самага рэзервуара, каб лепей бачыць яе твар, - сказаў Сэндзі.
- А што, яна прыгожая? - спыталася графіня.
- Не ў гэтым справа. Галоўнае - выраз яе вачэй. Кожны раз ёй робіцца страшна да смерці.
- Не веру, - сказаў біржавы маклер, якога ўсе называлі «палкоўнік Гудхард», хоць адкуль у яго воінскае званне, заставалася таямніцай. - Будзьце пэўныя, гэта фокус, не болей, аніякай рызыкі тут на самай справе няма.
- Што вы кажаце! Яна ж скача з такой вышыні, а вады мала, трэба імгненна вывернуцца, як толькі даткнешся да вады. А не паспее - ударыцца галавой аб дно і зламае шыю.
- Маеце рацыю, - сказаў палкоўнік. - Але тут і спрачацца няма чаго - фокус, і ўсё.
- Ну, калі тут няма рызыкі, на што тады глядзець? - з'едліва спыталася Ева Барэт. - На скачок патрэбна якая хвіліна, не болей. Калі сапраўды яна не рызыкуе жыццём, гэта самае вялікае ашуканства ў нашы дні. Што ж атрымліваецца: мы ходзім сюды дзень пры дні, а тут усё, аказваецца, падман?
- Як і ўсё ў нашым жыцці, можаце мне паверыць.
- І праўда, каму, як не вам, ведаць, - сказаў Сэндзі.
Палкоўнік, відаць, адчуў намёк у свой адрас, але выгляду не падаў і задаволена засмяяўся.
- Дый праўда, я тое-сёе ведаю, - пагадзіўся ён. - Трымаю вуха востра, старога вераб'я на мякіне не ашукаеш.
Рэзервуар быў у канцы тэрасы, а за ім на падпорках стаяла незвычайна высокая лесвіца з маленькай пляцовачкай наверсе.
Музыканты сыгралі яшчэ некалькі танцаў, а потым, якраз як за сталом Евы Барэт елі спаржу, музыка раптам сціхла і лямпы пацьмянелі. На рэзервуар накіравалі пражэктар. У асветленым крузе стаяў Котман. Ён падняўся па прыступках і спыніўся.
- Лэдзі і джэнтльмены, - выгукнуў ён зычна і выразна, - зараз вы ўбачыце цудоўны нумар нашага стагоддзя. Чэмпіёнка свету па скачках у ваду мадам Стэла скача з шасцідзесяціфутавай вышыні ў палаючае возера глыбінёй пяць футаў. Нікому яшчэ такое не ўдавалася, і мадам Стэла згодна заплаціць сто фунтаў кожнаму, хто адважыцца паспрабаваць. Лэдзі і джэнтльмены, маю гонар прадставіць вам мадам Стэлу!
На шырокай лесвіцы, што вяла да тэрасы, з'явілася раптам маленькая фігурка, хутка прабегла да рэзервуара і павіталася з публікай. На Стэле быў мужчынскі шаўковы халат і купальная шапачка.
Худы твар яе загрыміравалі, як для сцэны. Графіня-італьянка паглядзела на яе праз ларнет.
- Нават і не прыгожая, - сказала яна.
- Але фігура выдатная, - заўважыла Ева Барэт. - Зараз убачыце.
Стэла выслізнула з халата і аддала яго Котману. Той спусціўся ўніз. Яна пастаяла яшчэ якую хвіліну, гледзячы на публіку. У зале было цёмна, яна магла бачыць толькі светлыя плямы твараў і белыя манішкі. Фігурка яе была сапраўды выдатная - маленькая, з доўгімі нагамі і вузкімі клубамі. Купальны касцюм прыкрываў цела.
- Цалкам згодзен з вамі наконт фігуры, Ева, - сказаў палкоўнік. - Формы, праўда, не вельмі развітыя, але вы, жанчыны, ведаю, цяпер лічыце, што ў гэтым уся соль.
Стэла пачала паднімацца па прыступках, пражэктар асвятляў яе. Здавалася, лесвіцы няма канца. Асістэнт выпліхнуў на ваду бензін. Котману далі запалены факел. Ён чакаў, пакуль Стэла паднімецца па лесвіцы і спыніцца на пляцоўцы.
- Гатова? - крыкнуў ён.
- Але.
- Аllez!
З гэтымі словамі ён паднёс да вады факел. Вялікія языкі полымя ўзняліся ўгору. У тое ж імгненне Стэла скочыла. Яна мільганула маланкай проста ў агонь, які згаснуў, ледзьве яна знікла пад вадой. Яшчэ імгненне - Стэла выскачыла з вады насустрач бурным воплескам узбуджанай публікі. Котман накінуў на яе халат. А яна кланялася направа і налева. Апладысменты не сціхалі. Зайграла музыка. Стэла развітальна памахала рукой, збегла па прыступках, праслізнула між столікамі і знікла за дзвярыма. Запалілі святло, і афіцыянты, быццам схамянуўшыся, замітусіліся са сваімі падносамі.
Сэндзі Вэсткат уздыхнуў, расчаравана ці з палёгкай - ён і сам не ведаў.
- Цудоўна, - сказаў ангельскі вяльможа.
- Падман, - з чыста брытанскай упартасцю паўтарыў палкоўнік. - Магу пайсці ў заклад з кім хочаце.
- Не паспееш і вокам маргнуць, як усё ўжо скончана, - сказала жонка ангельскага лорда. - За такія грошы можна было б чакаць большага.
Грошы, папраўдзе, былі не яе. Яна ніколі не плаціла сваімі грашыма. Графіня-італьянка перагнулася цераз стол. Яна добра гаварыла па-ангельску, але з моцным акцэнтам.
- Ева, дарагая, хто гэтыя цікавыя людзі, вунь за столікам каля дзвярэй, што пад балконам?
- Пацеха, праўда? - адазваўся Сэндзі. - Я ад іх вачэй адарваць не магу.
Ева Барэт зірнула туды, куды паказвала графіня, і расейскі князь, што сядзеў да таго століка спіной, таксама павярнуўся.
- Неверагодна! - усклікнула Ева. - Трэба запытацца ў Анжэла, хто яны такія.
Місіс Барэт належала да тых жанчын, што ведаюць па імёнах метрдатэляў ва ўсіх найлепшых рэстаранах Эўропы. Яна сказала афіцыянту, што якраз наліваў ёй віно, каб паклікаў Анжэла.
Сапраўды, гэта была дзіўная пара. Яны сядзелі адны за маленькім столікам. Людзі ўжо даволі пажылыя. Ён, высокі і грузны, з цэлай шапкай белых валасоў, вялікімі касматымі белымі брывамі і вялікімі белымі ж вусамі, нагадваў нябожчыка караля Італіі Ўмберта, толькі выгляд у яго быў больш каралеўскі. Сядзеў ён ідэальна прама. На ім быў фрак, белы гальштук і каўнерык, з тых, што ўжо гадоў мо трыццаць як выйшлі з моды. Побач сядзела маленькая бабулька ў чорнай атласнай сукенцы з вялікім дэкальтэ і ў талію. На шыі блішчэлі некалькі шнуркоў каляровых караляў. Лёгка было заўважыць, што на ёй парык, прычым далёка не найлепшы - скрозь кудзеркі і локанчыкі колеру крумкачовага крыла. Твар быў вельмі няўмела размаляваны - ярка-сіняя фарба пад вачыма і на павеках, бровы ненатуральна чорныя, на шчоках па пляме вельмі чырвоных румян, а губы фіялетава-пурпуровыя. Твар у глыбокіх маршчынах. Вочы былі вялікія і рашучыя, яна з цікавасцю пераводзіла позірк з аднаго століка на другі. Уважліва разглядала ўсіх навокал, раз-пораз паказвала на каго-небудзь свайму мужу. Выгляд гэтай пары быў такі дзіўны і незвычайны сярод моднай публікі, сярод мужчын у смокінгах, жанчын у лёгкіх светлых сукенках, што многія наведвальнікі з непрыхаванай цікавасцю назіралі за імі. Аднак гэта, відаць, бабульку зусім не бянтэжыла. Заўважыўшы, што зрабілася цэнтрам увагі, яна пачала хітравата паднімаць бровы, усміхацца і падміргваць. Здавалася, яна вось-вось падскочыць з месца і, прыціснуўшы маленькую ручку да сэрца, павітаецца з публікай.
Анжэла тут жа падбег да багатай кліенткі Евы Барэт.
- Вы пажадалі мяне бачыць, мілэдзі?
- Ах, Анжэла, нам да смерці цікава даведацца, што гэта за дзіўныя людзі там за столікам каля дзвярэй?
Анжэла азірнуўся, па твары мільгануў цень разгубленасці. Ён няўпэўнена перасмыкнуў плячыма і, быццам апраўдваючыся, з паслухмянай усмешкай на твары растлумачыў:
- Выбачайце, мілэдзі. - Ён, зразумела, ведаў, што ў місіс Барэт ніякага тытулу няма (таксама як і ведаў, што графіня-італьянка не была ні італьянкай, ні графіняй і што ангельскі лорд ніколі за сябе не плаціў, калі за яго гэта мог зрабіць хто-небудзь іншы), але ён таксама ведаў, што чуць такі тытул ёй прыемна. - Яны вельмі прасіліся, каб я іх сюды пусціў, ім абавязкова трэба было ўбачыць нумар мадам Стэлы. Яны некалі і самі выступалі. Я, вядома, разумею, гэта далёка не тая публіка, што наведвае наш рэстаран, але вельмі ж яны прасіліся, у мяне не каменнае сэрца, не змог ім адмовіць.
- Ах, такая дзівосная пара. Дальбог, яны мне падабаюцца.
- Гэта мае даўнія знаёмыя. Ён мой зямляк, - метрдатэль паблажліва ўсміхнуўся. - Я паабяцаў, што пакіну ім столік, пры ўмове, што яны не будуць танцаваць. Гэтага ўжо я, вядома, дазволіць не мог, мілэдзі.
- Ах, што вы кажаце, а я б з вялікім задавальненнем паглядзела, як яны танцуюць.
- Усё мае свае межы, мілэдзі, - важна прамовіў Анжэла.
Ён усміхнуўся, пакланіўся яшчэ раз і пайшоў.
- Глядзіце! - ускрыкнуў Сэндзі. - Яны збіраюцца пайсці.
Смешная старая пара ўжо расплачвалася. Стары ўстаў і накінуў на жончыны плечы вялікае баа з белых, але не вельмі чыстых пёраў. Яна паднялася. Муж падаў ёй руку, трымаўся ён вельмі прама, а яна, такая маленькая побач з ім, дробненька затупала да выхаду. Да чорнай атласнай сукенкі прымацаваны быў доўгі шлейф, і Ева Барэт (якой ужо пераваліла за пяцьдзесят) завішчала ад захаплення.
- Паглядзіце толькі, я помню, мая маці насіла такія сукенкі, як я вучылася ў школе.
Забаўная пара прайшла па прасторных залах казіно і спынілася каля дзвярэй. Стары звярнуўся да швейцара:
- Будзьце ласкавы, падкажыце, як знайсці артыстычную. Мы ж хацелі выказаць пашану мадам Стэле.
Швейцар крытычна агледзеў іх. З такімі людзьмі неабавязкова быць асабліва ветлівым.
- Яе там няма.
- Няўжо яна пайшла? Па-мойму, у дзве гадзіны яна зноў выступае?
- Ваша праўда. Яна, відаць, цяпер у бары.
- Думаю, нічога, калі мы туды заглянем, Карла, - сказала старая.
- Добра, дарагая, - сказаў ён, асабліва выразна вымаўляючы «р».
Яны павольна падняліся па шырокай лесвіцы і ўвайшлі ў бар. Тут не было нікога, акрамя памочніка бармена і адной парачкі, што сядзела ў кутку. Бабулька адразу адпусціла локаць мужа і шпарка затупала да іх, яшчэ здалёк працягваючы абедзве рукі.
- Добры дзень, мілачка. Калі я сядзела ў зале, адчула выключную неабходнасць павіншаваць вас, я ж таксама ангелька. І потым, некалі я таксама выступала. У вас выдатны нумар, мая мілая, вы заслужылі поспех. - Яна павярнулася да Котмана. - А гэта ваш муж?
Стэла паднялася з крэсла і з сарамлівай усмешкай на твары слухала гаварлівую даму.
- Так, гэта Сід.
- Рады пазнаёміцца, - сказаў стары. - А вось гэта мой муж, - дадала бабулька, ледзь дакрануўшыся да рукі свайго сівога спадарожніка. - Містэр Пенэці. Ён граф, а я адпаведна графіня Пенэці, але з таго часу, як мы кінулі выступаць, тытулам не карыстаемся.
- Можа, што-небудзь з намі вып'еце? - прапанаваў Котман.
- Не, не, дазвольце нам пачаставаць вас, - патрабавальна сказала місіс Пенэці і села. - Карла, закажы.
Падышоў бармен, і пасля нядоўгага абмеркавання былі заказаны тры пляшкі піва. Стэла піць адмовілася.
- Яна ніколі не п'е перад другім выступленнем, - растлумачыў Котман.
Стэла была маленькая кволая жанчынка гадоў дваццаці шасці, са светла-каштанавымі валасамі, коратка падрэзанымі і закручанымі, з шэрымі вачыма. Яна падмалявала губы, але на шчоках румянаў амаль не было, твар здаваўся бледны. Прыгажуняй яе не назавеш, але рысы былі тонкія і далікатныя. Простая вячэрняя сукенка з белага шоўку ладна аблягала яе стан.
Прынеслі піва, і містэр Пенэці, чалавек, відаць, не вельмі гаваркі, зрабіў некалькі глыткоў.
- А з якім нумарам вы выступалі? - ветліва спытаўся Котман.
Місіс Пенэці зірнула на яго сваімі жвавымі, густа падфарбаванымі вачыма і звярнулася да мужа:
- Скажы ім, Карла, хто я.
- Жанчына Гарматнае Ядро, - зычным голасам абвясціў той.
Місіс Пенэці шчасліва ўсміхнулася і па-птушынаму хутка перавяла позірк з Котмана на Стэлу. Абое здзіўлена глядзелі на яе.
- Флора, Жанчына Гарматнае Ядро, - паўтарыла яна.
Яна яўна разлічвала ўразіць іх, таму яны проста разгубіліся. Стэла азадачана зірнула на свайго Сіда. Той паспяшаўся на дапамогу.
- Гэта, мабыць, было яшчэ да нас.
- Вядома, да вас. Мы ж якраз пакінулі сцэну ў той год, як памерла каралева Вікторыя. Наша знікненне са сцэны выклікала тады цэлую сенсацыю. Вы пэўна чулі пра мяне? - Але твары іх нічога не выказвалі; голас яе загучаў жаласна. - Я ж мела тады ашаламляльны поспех. Я выступала ў старым «Акварыуме», народу заўсёды збіралася процьма. Усе самыя выдатныя людзі прыязджалі, каб паглядзець на мяне. Прынц Уэльскі, дый наогул, каго толькі там не было. Увесь горад пра мяне гаварыў. Праўда, Карла?
- Дзякуючы ёй у «Акварыуме» цэлы год былі поўныя зборы.
- У іх гэта быў самы шыкоўны нумар за ўвесь час. Некалькі гадоў таму назад паехала я да лэдзі Дэ Бат, каб адрэкамендавацца. Ведаеце, Лілі Лэнгры, што жыла тады тут, дык яна мяне вельмі добра помніла. Казала, што хадзіла на мяне глядзець дзесяць разоў.
- А што вы рабілі? - спыталася Стэла.
- Мной выстрэльвалі з гарматы. Паверце, гэта была сапраўдная сенсацыя. А пасля Лондана я аб'ездзіла са сваім нумарам увесь свет. Так, мая мілая, але цяпер я старая жанчына. Містэру Пенэці семдзесят восем, дый мне ўжо далёка за семдзесят, але некалі мае партрэты расклейвалі па ўсім Лондане. Лэдзі Дэ Бат сказала мне: «Дарагая мая, вы былі такой жа славутасцю, як і я». Але ж вы ведаеце, што ў нас за публіка, убачаць што-небудзь цікавае, захапляюцца, ды толькі падавай ім увесь час нешта новенькае, а тое надакучвае, і яны перастаюць хадзіць. Так будзе і з вамі, мая мілая. Гэтага ніхто не пазбегне. Але містэр Пенэці заўсёды меў галаву на плячах. Яшчэ хлопчыкам ён выступаў у цырку. Калі мы пазнаёміліся, ён быў шталмайстрам. Я тады працавала ў акрабатычнай трупе. Акрабаты на трапецыі, ведаеце? Містэр Пенэці і цяпер яшчэ відны мужчына, але паглядзелі б вы на яго тады: у расейскіх ботах і брыджах, сурдут са шнурамі ладна аблягаў яго фігуру, ён ляскаў доўгай плёткай, і коні круг за кругам скакалі па арэне, - прыгажэйшага мужчыны я ў жыцці ніколі не бачыла.
Містэр Пенэці пры гэтым не вымавіў ні слова, задумліва пакручваў свае вялізныя белыя вусы.
- Дык вось, як я ўжо казала, мой муж не з тых, хто раскідваецца грашыма, і калі нам не маглі ўжо даць ангажэмент, ён сказаў: «Давай больш не будзем выступаць». Ён меў рацыю: калі ты першая зорка ў Лондане, на простую работу назад у цырк ужо не вернешся. А містэр Пенэці ж граф, яму пра гэта заўсёды помніць трэба. Вось мы і прыехалі сюды, купілі дом і адкрылі пансіён. Містэр Пенэці заўсёды марыў пра гэта. Вось ужо трыццаць пяць год, як мы тут атабарыліся. І справы ў нас ішлі няблага, толькі вось у апошнія два-тры гады, як здарыўся крызіс, зрабілася горай, дый кліенты не такія, як раней, калі мы толькі пачыналі: зараз падавай ім электрычнасць, водаправод у кожны пакой, а другім разам і бог ведае што. Дай ім нашу картку, Карла. Містэр Пенэці сам гатуе, і калі вам захочацца сапраўднай утульнасці далёка ад дому, вы цяпер ведаеце, дзе яе знайсці. Я люблю артыстаў, і ў нас з вамі ёсць пра што пагаварыць, мая мілая; я лічу, хто быў артыстам, той заўсёды артыст.
У гэты момант з'явіўся старшы бармен, які хадзіў вячэраць. Убачыўшы Сіда, ён сказаў:
- Містэр Котман, вас шукаў містэр Эспінэль, вельмі хацеў вас бачыць.
- Вось як? А дзе ён?
- Пашукайце, ён недзе тут.
- Ну, мы пойдзем, - сказала місіс Пенэці і паднялася. - Заходзьце да нас калі-небудзь. Я пакажу вам мае даўнія фотаздымкі і выразкі з газет. Уявіць цяжка, што вы нават не чулі пра Жанчыну Гарматнае Ядро! Я была сапраўдная славутасць, як лонданскі Таўэр!
Місіс Пенэці зусім не пакрыўдзілася на тое, што маладыя людзі нічога не ведалі пра яе. Гэта было проста забаўна.
Яны развіталіся, і Стэла зноў апусцілася ў крэсла.
- Вось зараз дап'ю піва, - сказаў Сід, - і пайду даведаюся, чаго там хоча ад мяне Пака. Ты застанешся тут, дарагая, ці пойдзеш да сябе?
Яна сядзела, моцна сціснуўшы кулакі. На пытанне не адказала. Сід зірнуў на яе і хутка адвёў позірк.
- Гэтая старэчына проста цуд, - весела працягваў ён. - Вось дзе смешнае стварэнне! Яна ж нам, думаю, праўду расказала. Хоць цяжка паверыць. Можаш уявіць, што гэтак гадоў сорак таму ўвесь Лондан хадзіў на яе глядзець. Смеху варта, яна думае, яе і цяпер помняць. Даўмецца не магла, чаму мы нічога пра яе не чулі.
Ён зноў зірнуў на Стэлу, цішком, каб тая не заўважыла. Яна бязгучна плакала. Слёзы вялікімі гарошынамі каціліся па бледным твары.
- Што здарылася, дарагая?
- Сід, я не магу сёння больш скакаць, - усхліпнула яна.
- Чаму?
- Я баюся.
Ён узяў яе за руку.
- Ну, ну, я ж цябе добра ведаю, - сказаў Сід, - ты самая храбрая жанчына ў свеце. На, лепш выпі трошкі брэндзі, супакойся.
- Не, толькі горш будзе.
- Але ж нельга падманваць публіку.
- Подлая публіка! Свінні, толькі і ведаюць, што есці і піць. Статак балбатлівых дурняў з процьмай грошай у кішэні. Глядзець на іх брыдка. Што ім да таго, што кожны раз я рызыкую жыццём.
- Вядома, яны сюды ходзяць, каб паказытаць сабе нервы, - збянтэжана замармытаў Сід. - Але ты ведаеш не горш за мяне, што рызыкі тут няма, калі ты валодаеш сабой.
- А я страціла самавалоданне, Сід. Я разаб'юся.
Яна крыху павысіла голас, і ён спалохана азірнуўся на бармена. Але той паглыбіўся ў газету і не звярнуў на іх ніякай увагі.
- Ты не ўяўляеш, як страшна глядзець на ўсё зверху, з пляцоўкі. Скажу табе шчыра, сёння я ледзь не страціла прытомнасць. Я не магу сёння скакаць другі раз, чуеш? Ты павінен нешта зрабіць, Сід!
- Калі ты змаладушнічаеш сёння, заўтра будзе яшчэ цяжэй.
- Не, памыляешся. Цяжка, што трэба скакаць два разы на дзень, і гэтае бясконцае чаканне. Ідзі да містэра Эспінэля і скажы яму, што я не выцягну па два выступленні за вечар. Я проста не вытрываю.
- Ён будзе супраць, я ведаю. Увесь іх прыбытак залежыць ад цябе. Людзі вечарам сюды толькі і ідуць, каб паглядзець на тваё выступленне.
- Нмчога не зробіш. Кажу табе, я больш не магу.
Ён маўчаў. Па яе бледным твары ўсё яшчэ каціліся слёзы, і ён бачыў, што яна хутка траціць уладу над сабою. Ужо дзён колькі запар ён хваляваўся за яе, але так ці іначай хацеў пазбегнуць гэтай гаворкі. Добра разумеў, што будзе лепш, калі яна не скажа, што адчувае. Але ён хваляваўся. Таму, што кахаў яе.
- Я пайду, Эспінэль шукаў мяне, - сказаў ён урэшце.
- Што яму трэба?
- Не ведаю. Я скажу яму, што ты можаш даваць толькі адно выступленне за вечар. Паглядзім, што ён адкажа. Пачакаеш мяне тут?
- Не, пайду да сябе.
Хвілін праз дзесяць ён, узбуджаны і радасны, шырока расчыніў дзверы.
- Выдатная навіна, дарагая. Яны пакідаюць нас яшчэ на месяц і будуць плаціць удвая.
Ён падскочыў да яе, хацеў абняць, пацалаваць, але яна адпіхнула яго.
- Ці трэба мне скакаць сёння другі раз?
- Думаю, давядзецца. Я спрабаваў быў дамовіцца толькі на адно выступленне за дзень, але ён і слухаць не хоча. Кажа, што вельмі трэба, каб ты скакала ў час вячэры. Ён мае рацыю, гэта за двайную плату.
Яна кінулася на падлогу і залілася слязьмі.
- Я не магу, Сід, не магу! Я разаб'юся.
Ён сеў каля яе, абняў, ласкава пагладзіў па галаве.
- Супакойся, вазьмі сябе ў рукі. Не можам жа мы адмовіцца ад такой сумы. Уяві толькі, гэтага нам хопіць на цэлую зіму, і мы будзем жыць толькі для сябе. Дый засталося ўсяго нейкіх чатыры дні ў ліпені, а потым - адзін толькі жнівень.
- Не, не, я баюся. Я не хачу паміраць, Сід. Я кахаю цябе.
- Я ведаю, дарагая, і я кахаю цябе. Пасля вяселля я на другіх жанчын і не глядзеў. У нас ніколі яшчэ не было такіх грошай і ніколі не будзе ўжо. Ты ж ведаеш, як бывае, сёння маеш вялікі поспех, а заўтра яго няма. Ты ж цяпер славутая на ўвесь свет.
- Як Жанчына Гарматнае Ядро, - падхапіла яна з'едліва.
«Праклятая старая», - падумаў ён.
Ён ведаў, што гэта было апошняй кропляй. Прыкра падумаць, як усё гэта ўспрыняла Стэла.
- Яна адкрыла мне вочы, - гаварыла Стэла. - Чаму яны, думаеш, ходзяць сюды штодзень? Спадзяюцца, што ім пашанцуе ўбачыць, як я разаб'юся. Я памру, а яны праз які месяц забудуць маё імя. Вось яна якая, твая публіка. Я ўсё зразумела, калі ўбачыла гэтую размаляваную старую ляльку. О Сід, каб ты ведаў, як мне цяжка! - Яна абвіла рукамі яго шыю, прыціснулася да яго шчакі. - Не ўгаворвай мяне, Сід. Я не магу сёння зноў скакаць.
- Сёння не можаш? Калі ты і праўда перахвалявалася, я скажу Эспінэлю, што ты сябе дрэнна адчуваеш. Думаю, ён дазволіць сёння больш не выступаць.
- Не сёння, Сід. Ніколі.
Яна адчувала, як ён крыху адсунуўся ад яе.
- Не, Сід, павер, гэта не капрызы. Не сёння я надумала, рашэнне прыйшло даўно. Не магу спаць па начах, толькі пра гэта і думаю. Толькі вочы заплюшчу, бачу: стаю на лесвіцы і гляджу ўніз. Сёння я ледзьве змагла падняцца на пляцоўку, так ногі дрыжалі, а калі ты падпаліў бензін і крыкнуў «aller», мяне быццам нешта трымала, не пускала скакаць. Як падала, не помню. Агледзелася, а вакол ужо пляскаюць. Сід, каб ты мяне кахаў, не прымушаў бы так пакутаваць кожны раз.
Ён уздыхнуў. У яго самога вочы былі мокрыя ад слёз. Таму што ён вельмі кахаў яе.
- Ты ж ведаеш, што нас тады чакае. Былое жыццё. Пошукі выпадковага заробку.
Былое жыццё. Яны абое добра помнілі тыя дні. Сід з васемнаццаці гадоў наймаўся танцорам-жыгала. Ён быў прыгожы, смуглявы, падобны на гішпанца, вельмі спрытны; немаладыя жанчыны з ахвотай плацілі, каб ён патанцаваў з імі, і ён ніколі не сядзеў без работы. З Англіі ён прыехаў на кантынент, тут і застаўся, вандруючы з атэля ў атэль - зімой на Рыўеры, а ўлетку ў Францыі. Жылі нядрэнна, іх звычайна было два-тры, і яны разам наймалі дзе-небудзь танны пакойчык. Паднімаліся позна, толькі каб паспець да дванаццаці прыйсці ў атэль, дзе трэба было танцаваць з тоўстымі кабетамі, якія хацелі пахудзець. Пасля гэтага да пяці яны былі свабодныя, а потым зноў ішлі ў гатэль, садзіліся разам за столік і чакалі, заўсёды гатовыя абслужыць кліентаў. Вечарам яны пераходзілі ў рэстаран, дзе адміністрацыя карміла іх неблагім абедам. У перапынках паміж стравамі яны танцавалі. Можна было нядрэнна зарабіць. Звычайна тыя, з кім яны танцавалі, плацілі ад пяцідзесяці да сотні франкаў. Іншы раз якая-небудзь багатая кабета патанцуе з жыгала два ці тры разы запар і адваліць цэлую тысячу. А бывае, пажылая жанчына прапануе правесці з ёю ноч, і тады атрымаеш дзвесце пяцьдзесят франкаў. Кожны з іх спадзяваўся, што закруціць галаву якой-небудзь старой дурніцы, тады можна ўжо разлічваць на плацінавы пярсцёнак з сапфірам, партабак, што-небудзь з адзежы і гадзіннік-бранзалетку. Адзін з Сідавых сяброў ажаніўся з такой, яна была старэйшая за яго маці, затое купіла хлопцу аўтамабіль, давала грошы на карты, яны мелі выдатную вілу ў Біярыцы. Гэта былі цудоўныя дні, грошай хоць адбаўляй. Але раптам настаў крызіс і балюча ўдарыў па іх прафесіі. Гатэлі стаялі пустыя, амаль не было ахвотніц патанцаваць з прыгожым маладым чалавекам. Усё часцей і часцей здаралася, што Сід за цэлы дзень не мог зарабіць нават на выпіўку, і не раз бывала, што якая-небудзь кабеціна вагой мо з тону мела нахабства заплаціць яму толькі дзесяць франкаў. Расходы яго не паменшалі - трэба мець модныя гарнітуры, іначай упраўляючы гатэлем зробіць заўвагу, шмат грошай каштавала мыццё бялізны, кашуль, насовак; потым чаравікі, на гэтай падлозе чаравікі проста гарэлі, а выглядаць яны павінны як новыя. І яшчэ трэба плаціць за пакой і снеданне.
Менавіта ў гэтыя дні ён пазнаёміўся ў Эвіяне са Стэлай. Летні сезон тут быў проста катастрафічны. Стэла прыехала з Аўстраліі. Тут яна кармілася тым, што вучыла плаваць. Акрамя таго, яна выдатна авалодала майстэрствам скачкоў у ваду і два разы на дзень, раніцай і пасля абеду, выступала перад публікай. А вечарамі танцавала ў гатэлі. Абедалі яны звычайна разам за асобным столікам, далей ад наведвальнікаў, а калі аркестр пачынаў іграць, яны танцавалі, каб уцягнуць у танцы астатніх. Але часцей за ўсё ім даводзілася танцаваць адным. Платныя партнёры амаль не трапляліся. Яны пакахалі адно аднаго і неўзабаве пажаніліся.
Яны потым ніколі не шкадавалі, што сталі мужам і жонкай. А гараваць ім давялося. Усяляк утойвалі свой шлюб (пажылым жанчынам не вельмі падабалася танцаваць з жанатым мужчынам, калі жонка побач), але знайсці работу ў гатэлях на дваіх было вельмі цяжка, а адзін Сід не мог зарабіць на сям'ю.
Работы для жыгала не было, і яны паехалі ў Парыж. Там падрыхтавалі танцавальны нумар, але з-за страшэннай канкурэнцыі атрымаць ангажэмент на эстрадныя выступленні не змаглі. Стэла выдатна выконвала бальныя танцы, але ў той час у модзе была акрабатыка, і, як яны ні стараліся, падрыхтаваць што-небудзь для эстрады так і не змаглі. Тыднямі сядзелі яны без работы. Сідаў гадзіннік-бранзалетка, залаты партабак, плацінавы пярсцёнак - усё пайшло ў ламбард. Урэшце ўжо ў Ніцы Сід залажыў свой выхадны гарнітур. Гэта была апошняя кропля. Беднасць прымусіла іх прыняць удзел у марафоне, які наладзіў адзін прадпрымальны антрэпрэнёр. Яны танцавалі па дваццаць чатыры гадзіны ў суткі з перапынкам пятнаццаць хвілін кожную гадзіну. Гэта было жахліва. Балелі ногі, нямелі ступні. Часам яны ўжо не разумелі, што яны робяць. Проста рухаліся пад музыку, па магчымасці зберагаючы сілу. Ім плацілі па сто ці дзвесце франкаў, а яны, каб прыцягнуць увагу, раптам пачыналі танцаваць «на публіку», дэманструючы сваё майстэрства. Публіка сабралася добразычлівая, можна было няблага зарабіць. Але яны страшэнна стаміліся. На адзінаццаты дзень Стэла страціла прытомнасць, і Сід танцаваў адзін без перапынку. Гэта былі самыя цяжкія дні ў іх жыцці.
Але якраз тады і нарадзілася гэтая Сідава ідэя, там, у танцавальнай зале, калі ён павольна рухаўся адзін без партнёркі, стомлены і зняважаны. Стэла заўсёды казала, што магла б скакаць нават у сподак. Тут неабходна толькі майстэрства.
- Дзіўна, як з'яўляюцца ідэі, - казаў ён потым. - Бы ўспышка маланкі.
Ён раптам успомніў, як аднойчы нейкі хлапчук падпаліў на асфальце лужыну бензіну і як адразу ўзняліся языкі полымя. Так, менавіта полымя, скачок у агонь прыцягне ўвагу публікі! Ён так расхваляваўся, што адразу кінуў танцаваць і пабег да Стэлы. Задума Стэлу таксама захапіла. Сід напісаў аднаму свайму знаёмаму агенту; Сіда ўсе любілі і паважалі, і агент пазычыў ім грошай на рэквізіт. Ён наладзіў ім ангажэмент у парыжскім цырку, і іх нумар спадабаўся. Пасля гэтага справы пайшлі выдатна. Іх пачалі запрашаць, зноў паявіліся грошы, а незабыўным стаў той дзень, калі яны ўладкаваліся ў летні рэстаран на ўзбярэжжы. Сід не перабольшваў, калі казаў, што Стэла дабілася шалёнага поспеху.
- Ну, цяпер усе цяжкасці мінуліся, - ласкава гаварыў ён. - Тое-сёе можна адкласці і на чорны дзень, а надакучыць наш нумар публіцы, я прыдумаю што-небудзь яшчэ.
І вось цяпер, калі поспех прыйшоў, Стэла збіраецца ўсё кінуць. Ён не ведаў, што і казаць. На сэрцы ў яго кошкі скраблі. Ён любіў яе цяпер яшчэ мацней, чым тады, як пажаніліся. Ён кахаў яе за ўсё тое, што давялося разам перажыць. Неяк амаль тыдзень дзялілі яны кавалак хлеба і кубачак малака на дваіх у дзень. Ён любіў яе за тое, што яна выцягнула яго з гэтага жахлівага жыцця. Цяпер у яго зноў былі модныя гарнітуры і ежа тры разы на дзень. Невыносна было бачыць пакуту ў гэтых любых шэрых вачах. Стэла нясмела дакранулася да яго рукі. Ён глыбока ўздыхнуў.
- Ты ж ведаеш, што гэта для нас азначае. У гатэлях усе сувязі страцілі. Калі нават там і ёсць работа, яны знойдуць каго маладзейшага. Ты ж ведаеш, што трэба гэтым пажылым кабетам - ім падавай хлапчукоў - дый потым, росту я невялікага. Іншая справа, калі ты малады, тады гэта не галоўнае. Што гаварыць, на свае трыццаць я ўжо не выглядаю.
- Можа, нам паспрабаваць здымацца ў кіно?
Ён паціснуў плячыма. Аднойчы яны ўжо такую спробу рабілі, калі не было чаго есці.
- Я згодна на любую работу. Хоць прадаўшчыцай у краму.
- Ты думаеш, работа на дарозе валяецца?
Яна зноў заплакала.
- Не плач, дарагая, не муч мяне.
- Мы ж адклалі трохі грошай.
- Адклалі. На паўгода мо хопіць. А потым што? Спачатку папрадаем усялякую дробязь, а тады і адзежу, як раней. Танцы па заняпалых піўных за бясплатную вячэру і пяцьдзесят франкаў за ноч. Тыдні без работы. І ўрэшце - марафон, кожны раз, калі аб'явяць. Дый ці будзе публіка намі цікавіцца?
- Я ведаю, Сід, ты думаеш, з майго боку гэта неразумна.
Ён уважліва паглядзеў ёй у вочы, поўныя слёз, ласкава ўсміхнуўся.
- Не, дарагая, я так не думаю. Я хачу, каб табе было добра. Ты ж ведаеш, акрамя цябе, у мяне нікога няма. Я кахаю цябе.
Ён сціснуў яе ў абдымках, чуў, як б'ецца яе сэрца. Калі Стэла так да гэтага ставіцца, нічога не зробіш. І праўда, а што, калі разаб'ецца? Не, не, лепш усё кінуць, бог з імі, з грашыма.
Яна зрабіла спробу вызваліцца.
- Ты што, дзяўчынка?
Стэла ўстала, падышла да туалетнага століка.
- Ну, мне пара, відаць, рыхтавацца да выхаду.
Ад нечаканасці ён падскочыў.
- Ты не будзеш сёння скакаць.
- І сёння, і кожны дзень, пакуль не разаб'юся. Што ж рабіць? Ты маеш рацыю, Сід, я разумею. І праўда, я не магу вярнуцца зноў у тыя смярдзючыя нумары танных гатэляў і каб зноў не было чаго есці. А гэтыя марафоны. І навошта ты толькі пра іх успомніў? Цэлыя дні рухаешся ў танцы, знясіленая, брудная, а потым усё ж такі выходзіш з гульні, бо сілы больш няма. Можа, і праўда, пратрымаюся яшчэ з месяц, а тады ў нас будуць грошы і можна што-небудзь іншае падшукаць.
- Не, дарагая, я так не магу. Кінем гэта. Як-небудзь уладкуемся. Мы з табой і раней галадалі, пагаладаем яшчэ, не прывыкаць.
Стэла раптам скінула з сябе адзежу і павярнулася да люстэрка. Яна бязлітасна ўсміхалася свайму адбітку.
- Нельга падманваць публіку, - жорстка сказала яна.