epub
 
падключыць
слоўнікі

Сымон Баранавых

Раніцаю

 

Раніца. Росна. Ярка.

Вёска толькі што прачнулася.

Вёску сваім галёканнем абудзілі пастухі, якія каля кожнага акна цягнуць сваё абрыдлае і непакойнае для гультаяватых баб: «Вы-га-ня-й!»

Гэтыя бабы вельмі ўжо не любяць гэтага «выганяй», бо ў такую раніцу так соладка спіцца!

Агапа, больш рухавая жанчына, устае заўсёды раней. Яна ніколі не чакае, пакуль будзе будзіць пастух. Яна і сёння ўстала рана і, падаіўшы загадзя кароў, пачакала і выгнала іх да пастуха.

Цяпер паветра ў вёсцы зразу напоўнілася шумам, крыкам. Там рыкалі каровы, бляялі авечкі, а там яшчэ стары Пракоп цягнуў сваё «выганяй» — і ўсё гэта, прабіўшыся на прасторныя абшары поля, за вёску, рассыпалася на гэтых абшарах, і далёка, аж у алехавым гаі адбівалася густым рэхам і прападала.

Агапіны дзеці ўжо паўставалі і гулялі цяпер на вуліцы. Лаўрэн, яе мужык, пайшоў на поле араць папар, бо днём за аваднямі ды мухамі і носа нават нельга выткнуць: да таго ўжо вельмі стаіць гарачыня. І цяпер астаўшыся адна дома, Агапа падпаліла ў печы, і пакуль угараліся дровы, узяла вёдры і пайшла за вадою.

— А мая ты сястрыца!.. А мая ты міленькая! — сыпала нібы шротам Іваніха, спатыкнуўшыся з Агапаю каля студні.— Ды гэта ж на людскі смех, ды гэта ж каб на мяне, дык я яе з хаты вон бы, каб і нага яе не была!.. Гэткая валацуга,— казала яна, размахваючы рукамі ва ўсе бакі,— гэта ж трэба! А ён цярпіць, а ён слухае, як дурань, ды яшчэ і не абзавіся, маўчы, а то дальбо, у морду нават хлыснуць не баіцца — вось што.

Апошняе яна сказала так цвёрда, што Агапа аж паставіла вёдры, у якія яна ўжо набрала вады, ды хацела адыходзіць.

— Ды што ты кажаш, мая Іваніха? Няўжо такі ў морду? — зацікаўлена паківала галавою Агапа.

— У Мікалаіхі запытайся, яна бачыла, дальбо, бачыла! Вось каб мне з месца не сысці, каб мне тут праваліцца, што бачыла,— зноў, яшчэ шпарчэй, засыпала Іваніха. Але на гэтую гутарку з-за плота якраз выйшла і сама Мікалаіха. Іваніха, убачыўшы Мікалаіху, яшчэ лепш пачала бажыцца і клясціся, каб даказаць аб тым, што яна аб усіх і аб усім ведае, як ніхто.

— Што ў вас тут за спрэчкі? — запыталася, падышоўшы з вёдрамі, Мікалаіха.

— А мая ты кумка, а мая ты залаценькая! — не сутрымлівалася Іваніха.— Аб сцерве аб гэтай, аб Марылі гутарым. Я кажу, што гэтага яшчэ нідзе не чуваць. Ён, Антось, яе мужык, гэтак працуе, глядзіць, каб быў хлеб і да хлеба, а яна круціцца з гэтым Сцёпкам. А бадай табе галава скруцілася з карку! Вось брыда...— І Іваніха плюнула, нібы яна гэтым узяла свой верх і замацавала сваё «я», хоць ніхто супярэчыць ёй і не збіраўся.

— А я, каб была яе мужыком, дык за валасы ды вон сцерву з хаты: ідзі, каб і чнару твайго не было. Ідзі, валацуга, з сваімі кавалерамі, дзе горкі перац расце. А то нюня, горай як якая баба, а не мужчына — гэты самы Антось.

Не менш Іваніхі, у сваю чаргу, разышлася Мікалаіха, але больш паважна, вытрымана.

Іваніха з Мікалаіхаю ў вёсцы Язвішча бабы першыя, якіх ніхто ніколі не можа ні ўгаварыць, ні абгаварыць. Ніхто не можа раней іх дачуцца аб той ці іншай навіне; ніхто першы не выдумае і не пусціць па ўсёй вёсцы тое, што яшчэ і на свет не паспела нарадзіцца.

Часамі возьме ды ўзбрыдзе ў галаву Мікалаісе альбо Іванісе думка, што Пятрусь, мужык Тэклі, якому каля шасцідзесяці гадоў, ходзіць да ўдавы Ганны. І яны будуць клясціся і бажыцца кожнаму, каго толькі не спаткаюць, што гэта праўда. І будуць клясціся датуль, аж пакуль не пасвараць старых людзей, якія дажываюць спакойна свой век і ўжо пагадавалі дзяцей.

Іваніха пабожыцца, што яна нават бачыла, як ён, Пятрусь, калі пачынала сутоньвацца, ішоў агародамі. І ішоў аглядаючыся, каб ніхто не бачыў. А дайшоўшы да Ганнінага прыгумення, пералез цераз засоўкі і пастукаў ёй у шыбу.

Мікалаіха ў сваю чаргу падхопіць, што яна бачыла, як Пятрусь ішоў, калі чуць пачынала развідняць, тады яна ішла даіць кароў і таксама бачыла, як ён аглядаўся.

І пайшло, і пайшло...

Цяпер яны ўдзвюх, у абедзве лапаткі, даказвалі Агапе, што Сцяпан, Юзікаў хлопец, ходзіць да Марыі, Антосевай жонкі. І што яна нават не то не баіцца свайго Антося, але б’е яго ў морду.

Да студні падышлі якраз яшчэ Хадора з Зосяю. Хадора таксама ўмее калі-небудзь выпусціць «слоўца». Але яна больш бярэ з «палітычнага» боку.

— Ці ведаеце вы, сястрыцы, што я вам за навіну скажу? — сказала Хадора, перапыняючы гутарку Мікалаіхі.

— Што? Кажы!..— запыталіся ўсе ў адзін голас.

— Вайна пачалася, вось што,— каротка адрэзала тая.

— Ды як жа гэта?

— Што ты кажаш?

— А вось тое, што вы чуеце: пачалася!

— Адкуль гэта ты даведалася,— падскочылі Іваніха з Мікалаіхаю. А Агапа, якая хацела адыходзіць, ізноў паставіла вёдры і абаперлася на каромысла.

— Ды ці хіба ж вы не бачыце, не чуеце: і солі ўжо нідзе і за дзесяць рублёў пуда не дастанеш, і газы нідзе таксама няма; коні вунь пішуць, калёсы, усё, каб забіраць... А з горада дык усе салдаты выязджаюць, вось што,— скончыла Хадора і ўзялася рукамі ў бокі.

— Ды гэта, можа, у лагеры выязджаюць,— умяшалася Агапа.— Бо мой сын, Васіль, прыслаў пісьмо, дык піша...

Але не паспела Агапа дагаварыць, як разам нешта бухнула, нібы і сапраўды пачалася вайна і разарвалася першая бомба.

Бабы пераглянуліся, а потым раптам неяк адчулі: стала горача і душна...

Гэта ўгарэліся ў печы Агапіны дровы, якія былі накладзены блізка каля цялешнікаў...

Агапа цяпер аб іх успомніла, але... але ўжо было позна, бо агонь сваімі меднымі языкамі лізаў усю страху Агапінай хаты.

Яна першая падняла свой позірк, і ў яе замітусілася ўваччу.

Агонь хутка перакінуўся на стрэхі Іванішынай, а потым Мікалаішынай хаты, бо яны былі побач, нібы зросшыся ў адзінае цэлае.

Цераз некалькі хвілін вёска напоўнілася другім шумам і крыкам. Яна цяпер напоўнілася тым крыкам, які раздзірае чалавечае нутро, ад якога станавілася жудасна і страшна.

Раніца з расою зразу знікла. У паветры закруціліся чорныя клубы дыму. Дым слупамі каціўся па-над вясковымі палоскамі і нік там, дзе прападала ранішняе рэха.

Людзі страцілі ўсялякую свядомасць.

І толькі сонца з кожным разам паднімалася ўсё вышэй ды вышэй. Яно нібы нарочна сілілася падняцца, каб накінуцца зверху, каб прыдаць больш моцы ліслівым медзяным языкам, якія з кожным разам, нібы знейкім агідным смакам, шпарчэй ды шпарчэй лізалі стрэхі...

Цяпер раніца ператварылася ў нешта найстрашэннае, жудаснае...

І было зусім горача і душна...

 

1927


1927

Тэкст падаецца паводле выдання: Баранавых Сымон. Новая дарога: Апавяданні, аповесці, раман, лісты / Укладальнік, уступны артыкул і каментар Л.Савік. — Мн.: Мастацкая літаратура, 1989. - с. 21-24
Крыніца: скан