epub
 
падключыць
слоўнікі

Уладзімір Караткевіч

Трызненне мужыцкага Брэйгеля

ТРЫЗНЕННЕ МУЖЫЦКАГА БРЭЙГЕЛЯ1

 

Н. М. Молевай

 

Ў кірмашным радзе горада пры моры

Прыжыўся ціхі і спакойны поўдзень.

На вулках не відаць ані сабакі:

Краіна ўся, нагандляваўшы грошай,

Да хрыпу накрычаўшыся на біржы,

Набегаўшыся па усіх прычалах,

Абед ператраўляе, як пітон.

Абліты сонечным салёным сяйвам,

Ідзе кірмашным радам чалавек

І кіем грукае па белых плітах.

У чалавека вочы мудраца

І з’едлівая сумная усмешка,

І, каб схаваць яе ад крамароў,

Ён нізка капялюх на твар насунуў.

Ён ходзіць цэлы дзень. Ідзе ў трушчобы,

Ў багатыя кварталы, ў крамы, ў гавань.

Адценні фарбаў, твары і усмешкі —

Ўсё застаецца ў памяці яго.

І толькі часам ля багатай крамы,

Ў шынку на бочцы, на гулянцы шумнай

Ён дазваляе веям апусціцца,

Ён дазваляе адпачыць вачам.

Не трэба. Не чапайце. Пачакайце.

Ён трызніць. І калі адкрые вочы,—

Мільгне такое цяжкае у зрэнках,

Што ворагу свайму не пажадаў бы.

Мужыцкі Брэйгель трызніць родным краем

На вуліцы паміж абжорных крам.

О крамы, крамы! Вы душа радзімы.

Вісяць на прэнтах заржавелых тушы.

Барвянец мяса смачна адцяняюць

Янтарны тлушч і цукарная косць.

Індычкі ў папяровых панталонах,

Цяляты, ўзрошчаныя без вады,

На цёплым малацэ. Ігрушы шынкаў,

Што пахнуць горка елянцовым дымам

І часнаком. А ў ваннах ледзяных

Блажэнна парсюкі адпачываюць.

Для студзіны.

І ўся твая радзіма

Нагадвае такога парсюка.

На рыбных лавах волка пахне морам.

На сонцы тае вэнджаны вугор.

Чырвоныя вялізныя амары

Гурманаў з нецярплівасцю чакаюць.

І льюцца ртутным срэбрам у варэйкі

Трапёткія жывыя селядцы.

А там жаўцее свежым маслам рэпа,

Ляжаць гуркі, брусельская капуста,

Радыс ружовы з беласнежнай дупкай

І з кроплямі на лісцях сітаватых.

А памідоры з вільгаццю гарачай

З-пад дзяснаў сонцам пырскаюць у глоткі.

І гэта ўсё, наваленае купай,

Апырсканае сонцам і вадою,

Спявае, радуецца і звініць,

Край цяжка сыты, як пастух на Юр’я:

З усіх краін прыносяць караблі

Карыцу з пахам выспаў акіянскіх,

Гваздзіку, чорны і духмяны перац,

Што сутаргава страўнік скарачае.

Іначай мяса, рыбы і дзічыны

Краіна не магла б ператравіць.

Мужыцкі Брэйгель ля шынка на плошчы

Сядае і ў руцэ альбом сціскае.

Ён бачыць тоўстых бюргераў за півам,

Сляпога, што пяшчотна гладзіць скрыпку,

Сталы, што цяжка крэкчуць ад жратвы,

Настаўленай на іх.

На нізкім ганку

Стаіць шынкарка і глядзіць на плошчу,

На цяжкія сталы і на гуляк.

Аддайся ёй. Ды толькі памаліся,

Каб хоць душу жывой на свет пусціла

З абдымкаў страшных беласнежных рук.

Стаіць яна, узяўшы рукі ў бокі.

Здаецца, не на ганку — на дзяржаве

Уцвярдзіла ногі, тоўстыя, як шынкі.

А зрэштаю, такіх жанчын тут любяць.

І вось млынар з натоўпу выплывае.

Перад шынкаркаю нагою дрыгнуў

І запрасіў яе з сабой на танец.

І вось ляцяць яны. Трасуцца грудзі.

Дол гнецца пад слановаю хадою.

Варочаюць магутнымі мясáмі

І задам дрыгаюць. І сыты пот

Сцякае з твараў у піўныя куфлі.

Павекі Брэйгеля прыкрылі зрэнкі.

Ён думае, што млынару з шынкаркай

Цудоўна будзе спаць на сенавале,

А там усё на свеце хоць бы што.

За сытасцю яны не заўважаюць,

Што шашаль есць іх дом, што іх абкрадуць,

І назву самую «край Нідэрландаў»

Забудуць спячыя. Пракляты край!

Ніхто не хоча ведаць пра свабоду,

Пра пошукі, гарэнне і мастацтва.

Не,— ён схлусіў,— мастацтва дазваляюць.

Яно павінна лашчыць вочы сытых,

Высакароднымі рабіць іх твары,

І мышцамі рабіць на шыях тлушч,

І апяваць іх цёплыя пакоі,

Іх коўдры, начнікі і іхніх жонак,

Спакойных, як галандскія каровы,

І пераконваць іх, што быццам людзі,

Лаўцы амараў і ткачы шаўкоў

Не кашляюць крывёй і ў шторм не тонуць.

Што выведзе іх з сытай асалоды?!

Сам кожны за сябе. Нішто не ўзрушыць.

Ікар загіне — і ніхто не кіне

Нат позірку на ўспененыя хвалі,

Дзе жаласна, пакутліва і горда

Мільгнула наламанае крыло.

Што ім да ўзлётаў і да летуценняў,

Да гожай мужнасці ў імя свабоды?

Яны валлё наб’юць — і пад пярыну.

Краіна гультаёў!

Пад тлустым дрэвам,

Якое замест яблык, поўных сокам,

Ўзрасціла на галінах каўбасу,

Што капае з канцоў празрыстым тлушчам,

Ўзрасціла з трыбухою піражкі,—

Спяць людзі мёртвым сном і ў вус не дуюць.

Спіць воін, галаву на меч паклаўшы,

Чыноўнік спіць, адкрыўшы рот слінявы,

Спіць селянін, забыўшы пра цапільна.

Аднекуль з-пад хмызоў да гультаёў

Ідзе яешня на танюткіх ножках.

Ад чорнай і распаленай патэльні

Добранамерны курыцца парок,

І застаецца толькі ротам чамкаць.

А што ж яшчэ рабіць?

Яешню есці

Закон нікому не забараняе,

Як грошы ёсць.

Мужыцкі Брэйгель трызніць.

Хто вы такія? Як назваць вас, людзі?

Куды краіна з вамі забрыдзе?

Сляпыя! Мёртвыя! Яны ідуць,

Паклаўшы рукі на плячо пярэдніх,

І іх вядзе сляпы. І проста ў яму

Ён падае.

А заднія не бачаць,

І, як раней, застыў на іхніх тварах

Самаздаволены па-свінску гонар.

Што ж ты пракінуўся, мужыцкі Брэйгель?

Шпурляй у твар ім горкія палотны,

Дражні, як бугая чырвонай хусткай,

Паказвай ім, сляпым, канец Ікара,—

Яны ж усё адно не зразумеюць.

Хіба нашчадкі, можа?

1 Пітэр Брэйгель Старэйшы, празваны «Мужыцкім»

(памёр у 1569 г.),— славуты нідэрландскі мастак

XVI ст., аўтар карцін «Падзенне Ікара», «Сляпыя»,

«Сялянскі танец», «Краіна гультаёў» і інш.


1958-1960?

Тэкст падаецца паводле выдання: Караткевіч У. Збор твораў: У 8 т. Т. 1. Вершы, паэмы / [Аўт. прадм. В.Быкаў].-Мн.: Маст. літ., 1987.-431 с., 4 л. іл.
Крыніца: скан