Светлай памяці маці
...І мае гады ўжо не маладыя...
Колькі я сябе памятаю з пары ўсведамлення, што жыву на свеце, дык часта спыняюся на думцы, асабліва цяпер: ёсць, напэўна, і ў мяне хоць маленькая еднасць з зямлёй, словамі і журавамі. У чым, пакуль не магу разгадаць.
Усплывае кругам памяці далёкая ранняя пагодлівая восень. Ледзь пакалыхваецца празрыстае полымя рабінавых кастроў, пазвоньвае расплясканае апошнімі навальніцамі медзь лістоты. І першы нечаканы прымаразак, прабегшы ноччу па зямлі, лізнуў яе інеем, які цяпер, пры сонцы, распаўзаецца тонкім павуціннем усё далей у цень хаты, яблынь, плота, няскошанай пажухлай мяжы...
Маці выбірае бульбу. Я зграбаю адсырэлае за ноч бульбянішча, зношу яго ў кучу, падпальваю сухімі сасновымі трэскамі.
І вось ужо прэсна-гаркавы дымок віецца над зямлёй, спакваля растае ў пакуль яшчэ крохкім блакіце.
Сцішаныя яблыні свецяцца буйнымі антонамі, якія час ад часу, як толькі дыхне ветрык, гулка шпокаюць на зямлю, іскрацца на яшчэ халаднаватым сонцы бурштынавыя кроплі.
Ад гэтага малюнка на душы ў мяне халаднавата-тужліва. Дзіцячым розумам прадчуваю апусценне і знямеласць зямлі, што яшчэ колькі часу назад радавала азёрамі разнатраўя і буйнай квеценню, светлай раніцай будзіла мноствам птушыных галасоў, зачароўвала на лугавой дарозе бязмежнай прасторай неба.
Цяпер — тужліва. Ажно баліць...
І раптам туга і боль знікаюць, як знікае адзінокая хмурынка ў халаднаватым блакіце неба. Над нашай сядзібай, выплыўшы з-за лесу, з-за яго ізумруднага, прыпарушанага вохрай грэбеня — вяслуе жураўліны клін.
Нізка-нізка...
Крылы-вёслы адліваюць змешанай з блакітам пацямнелай бронзай. І кожны павольны ўзмах нібы выбівае з паветра таемна-загадкавае кур-лы, кур-лы, кур-лы...
І паступова на сэрцы становіцца пяшчотна-радасна. Можа, таму, што я ніколі так блізка не бачыў і не чуў гэтых загадкавых птушак, а можа, наогул іх не чуў і не бачыў, але здагадаўся — яны!
Так, кур-лы, кур-лы, кур-лы... яны размаўлялі са мной у матчыных казках, перш чым адказаць на нашай людской мове на пытанне маці: «А дзе ж ваша радзіма, журавы?» — «Там, дзе чыстыя рэкі, пяшчотныя шчырыя словы і добрыя людзі, — на Белай Русі...»
І вось яны...
Маці стомлена разгінаецца ў баразёнцы, глядзіць спачатку ў неба, потым на мяне. Яе малады твар свеціцца, і блакітныя вочы азараюцца святлом, якое, здаецца мне, ліецца ў іх з невядомага і не спазнанага мною свету цудаў, кажа:
— Ляцяць, любыя... Казала я табе ўчора, сынок, паляцяць сёння...
Але, казала. І ў гэтым было невядомае мне раней разуменне ўсяго таго, што ёсць, было і будзе на зямлі, што павінна некалі прайсці і праз маю душу, калі пражыву доўга-доўга. А пакуль усё гэта мне яшчэ непадуладна, як непадуладны рабіны вятрам, сонца змроку.
— Скуль ты ведала? — зачаравана пытаю я.
— Я доўга слухала дзень, пачула шолах ветру, дыханне лесу, звон вады і ціхі шэпт іх крылаў... Пачула іх слова.
Жартуе ці пачынае новую казку?
— Чакай! — крычу я маці і бягу па вільготнай ужо зямлі за журавамі, махаю ім услед, прашу, каб скінулі па пярынцы. Мне дужа хочацца з імі ў далёкі край: што там у выраі, які ён?
— Дурненькі, — спыняе маці мяне, — рана табе ў дарогу. На іх дарозе будзе мала радасці, яны ляцяць на чужыну. І змрочна ім будзе пры чужым сонцы без сваёй зямлі і неба. Радасць іх будзе вясною...
Чаму знікла тады мая радасць?
Пазней ужо радасць найчасцей прыходзіла да мяне вясноваю жураўлінаю парою (маці заўсёды прадчувала дзень іх вяртання і клікала мяне ў пісьмах), хоць я бачыў, што кліны іх вышчарблены.
Тады, пакінуўшы ўсе свае справы, у самоце або радасці, я спяшаўся да месца свайго дзяцінства.
Прадчуванне дарогі да дому, якая павінна прынесці абнаўленне душы, ужо за некалькі дзён пачынала салодка трывожыць.
Звычайна, пакінуўшы цесны рэдакцыйны пакой, у якім заўсёды людна, я выходзіў на праспект. Праспект адразу аглушаў гулам машын, пахам гарачай гумы, цёплага асфальту, раздражняў шматлюднасцю, стракатасцю адзення, паслязімовым нязвыклым тлумам.
У такі час адно, што можа супакоіць, дык гэта скіраваць позірк на неба, дрэвы, лапікі зямлі.
Такой парою я нібы ўпершыню заўважаў, што карычневыя, нібы літыя, ліпы пачынаюць брацца ледзь улоўнай акварэльнай зелянінай, што ад лёгкага подыху ветру хвалюецца аксаміт дэкаратыўных траў, што пасля бруднага снегу, вымыты першым дажджом, здаецца блакітным асфальт і жоўта-зялёнае крохкае неба над горадам. Яно выглядае ненатуральным, чужым. Можа, таму, што я ніколі не бачыў чамусьці над горадам журавоў.
Чужымі здаюцца і шматпавярховыя шэрыя дамы, хоць у іх вокнах гуляе сонца, хоць ты сам па сваёй ахвоце востравам свайго зямнога жыцця выбраў яго — горад, як выбрала яго большасць тых, сярод каго ідзеш па гэтай заасфальтаванай гарадской зямлі.
І мроіцца вясковае неба, і ты нібы чуеш высока-высока ў ім курлыканне журавоў, такіх далёкіх і пакуль нябачных.
І тут, сярод мноства даўно звыклых для цябе і зразумелых слоў, рантам пачуеш адзінае, мяккае слова на мове маці...
І вось гэтыя людзі ідуць мне насустрач, абганяюць мяне, яны не зважаюць, што і я ёсць на зямлі, як недзе ёсць мая вёска, маці, журавы...
Я стараюся разгадаць, што цяпер, вясною, думае хоць адзін чалавек, які ідзе мне насустрач або побач са мной, і не магу зразумець, бо чужое жыццё, чужыя думкі непадуладны мне, як, мабыць, мае непадуладныя яму.
Можа, хто, як і я, цяпер у думках далёка адсюль, ад камяніц, гарадскога тлуму, шматаблічнасці, можа, ён, як і я цяпер, недзе ля сваіх вытокаў, успамінае сваё маленства, сваю маці, сваіх журавоў, сваё блакітнае неба дзяцінства.
Але не спытаеш, не кінешся з роспытам, ведаеш, на цябе паглядзяць, як на дзівака, ап’янёнага вясной і ўспамінамі дзяцінства. Ты ведаеш, што горад твайго жыцця падазрона ставіцца да шчырасці, прастаты і дарослага дзівацтва і часта за ўсё гэта да жорсткасці выдае за дзікунства, як за дзікунства лічыць часам словы, сказаныя табой на мове маці.
І тады застаецца адно: як малітву шэпчучы словы мацерынага ліста, у якім яна кліча цябе дадому на прылёт журавоў, хутчэй кінуцца на вакзал, каб выстаяць колькі ў разамлелай чарзе, перш чым у тваёй руцэ будзе білет дадому, як пропуск да аднаўлення душы і шчасця.
З таго імгнення мацней тарганецца сэрца, у яго з кожнай хвілінай няблізкай дарогі дадому будзе ўлівацца цяпло прадчування сустрэчы з блізкім, вечным і дарагім.
Да болю знаёмай дарогаю, што блакітна-шэрай стралой праразае мякка-аксамітныя палі, руні, шэра-зеленаватыя лясы, якая імкнецца да недасяжнага далягляду, я ўглядаюся наўкола, не трацячы надзею далёка-далёка ўбачыць шэрую нітачку жураўлінага кліна.
Але дарэмна, і радасць спакваля адкочваецца, як адкочваюцца ў берагі хвалі пасля паводкі, навейваючы тугу, якая будзе вярэдзіць да тае хвіліны, пакуль я не ўбачу маці і не пачую яе словы...
Вось яна стаіць ля веснічак, яна адчувала, ведала, хоць я і не паведамляў, што менавіта сёння гэтай светлай гадзінай я прыеду дадому, і твар яе маршчыністы свеціцца маладосцю. І ліпы, якія некалі я пасадзіў дубчыкамі, цяпер вышэзныя, і таямнічыя ў зеленаватым свячэнні, і крохкія галінкі вішні ля залітага сонцам акна, і шэпт маці «хутка прыляцяць журавы» — усё гэта нечым надзвычай родным і блізкім адгукнецца ў сэрцы.
Ізноў дзіва, ізноў хвалі пяшчоты накочваюцца на сэрца, туга нібы сціраецца з памяці, і яна, памяць, высвечваецца адным: дзяцінствам, словамі маці, журавамі...
Мы стаім і амаль ні пра што не гаворым, нібы маці і без гэтага ведае ўсё тое, што было ў мяне пасля апошняй нашай сустрэчы, і я нібы таксама ведаю ўсё тое, што перажыла яна за час расстання, за час чакання мяне, вясны і журавоў.
Мы чакаем журавоў...
І я думаю, што чалавек ніколі не можа падмануцца ў сваім светлым чаканні...
І я думаю, што для гэтага і чаканне, каб чалавеку хоць ад часу пасля роспачы і тугі было светла...
І я думаю, што вечнасць жыцця ў аднаўленні...
Душы, неба і журавоў...
І вось яна...
І светла мне было заўсёды ад жураўлінай радасці, ад іх кур-лы, кур-лы, кур-лы... ля бацькавай хаты на сваёй зямлі пасля далёкіх і тужлівых маіх дарог, як казала маці, па чужыне... І ніколі не думалася, што аднойчы вось такою жураўлінаю парою мяне напаткае іх прылёт у час развітання...
Несуцешнае... Непадуладнае нікому, хто аднойчы прыйшоў у гэты свет, каб пазнаць святло, радасць, самоту і змрок...
Чорная раніца. Чужая, такая родная яшчэ ўчора зямля і горка-даўкае, вільготна-туманкавае паветра.
Змрок... І раптам, як у далёкім дзяцінстве, над страхой нашай хаты — жывы шэпт крылаў. І як кропелька далёкага святла майго дзяцінства — журавы.
Маўклівы іх клін цягнуўся за знямелы шэры лес... І нешта тарганулася ў душы і на імгненне нібы адтала на сэрцы. Але толькі на імгненне, бо гэтая кропелька нечакана, як і з’явілася, знікла, растала ў шэра-чорным тумане. І толькі шэпт крылаў і апошнія словы маці з сасмяглых, збалелых і абяскроўленых вуснаў: «Заўтра прыляцяць журавы за...», і больш нічога.
І цяпер гэты шэпт крылаў, зямля і яе, мацеры, апошнія словы плывуць у маёй памяці, і праз боль і змрок прабіваецца кропелька святла, як надзея на вечнасць, пакуль ёсць мая зямля, словы мацеры і журавы...