[...] Пад гэтым небам, так каханым,
Я пастушком — ганяў у бор,
І тут, прыроды сын адданы,
Кунежны стаў яе сябёр.
Яна ж паглядам незраўнаным
Зірнула ў вочы мне ўсупор
І, сэрца ранячы вяскоўца,
Шапнула таямніцы слоўца.
Яно было пра тое, як
Прыгож бязмерна свет дзівосны,
Які жыцця зайздросны смак,
Як босы йдзеш па сцежках росных
І лыне ў грудзі поўна так
Птушыны шчэбет шматгалосны,
Шырокі гоман тонкіх хвой
І неба сінь над галавой.
І ўцяміў я (— о, смех і плач! —)
Паўней, чымся калі, й суцэльней,
Што я, малюсенькі таўкач,—
Быцця сусветнага удзельнік
І з’яў сусветных суглядач.
І вось і слодыч і пякельня
Мяне палонілі ўсуцэль
І абвілі, як ліпу хмель.
Былі ў душы і шчасце й млосць,
Бы лёгкі сон упаў на вейкі,
І я пабачыў прыгажосць,
Што па-над спевы салавейкі
Зачаравала маладосць,
І стаў спяваць... Мае жалейкі
Звініць матыў, і кожны тон —
Сусветнай пекнаце уклон.
Мой край!.. Ужо малой дзяцінай
Паўнюткім радасці вядром
Аднэй шчасліваю гадзінай
Напіўся смагла я нагбом
Ад пекнаты яго жанчыннай,
І п’ян адвечным хараством,
І закаханы ў ім без меры —
Там быў пачатак мае веры.
Яна была мне праз гады
Хлапцу і сталаму спамогай,
Хоць і губляў свае сляды
Я у завеях ветру злога,
Але сярод згрызот хады
Я ведаў, меў адну дарогу:
Яна, як промень да святла,
Да краю роднага вяла.
Усцяж свяціла мне нязгасна
Мая праводная звязда,
Таму ні мужнасць і ні яснасць
Не залілі слата й жуда.
Мая бясцэнная уласнасць,
Са мной мой край, яго бяда,
Са мной праз горы і каменне
Высачыня майго натхнення.
І мне здалося неаднойчы,
Што ў тайне радасных часін,
У момант паўніні станоўчай
У маім злонні быў зачын,
І зблытаў я, мой краю-войча,
Хто бацька быў, а хто быў сын,
І, поўны любасці вялікай,
Не ведаў, як яе мне клікаць.
Быў я ў дзівосным сне:
Я пачуваў пад сэрцам ношу,
Чароўны голас да мяне,
Пачуццяў матчыных раскошу,
Трывогу ў сэрцы дзесь на дне,
І быў — пагодлівы, харошы! —
Мой край мне лёсам і жыццём,
Маім распешчаным дзіцём.
Няма за што на лёс мне плакаць,
Знайсці шчаслівейшы мне дзе б?
Бядняк, я быў багат, аднака
Не знаў збытэчных я патрэб,
Зацірка мне была прысмакам
І смачны быў разовы хлеб,
Хоць соляй, а не маслам тлуста
Была прыкрашана мне луста.
Мне хата з нізкаю страхой
Была мілей за ўсе палацы
І над пакоямі пакой.
Я тут вучыўся не паддацца
Галечы з нэндзай і бядой,
І тут пазнаў я радасць працы,
І атрымаў сталёвы гарт
І стаў мужык, мужчына ўпарт
На гонях бацькаўскіх далёкіх
Я ўчуў пад спелы жыта шум
Дзівосных сіл жывыя токі
І спеў, што я ў сабе нашу,
Зямных глыбінь густыя сокі
І з промняў сонечных душу.
І люб мне чалавек бясконца,
Высокі плод зямлі і сонца.
Цяпер жа сілы сталі дрэнь,
Сівая мгла мне засціць вочы,
І кліча ноч на свой пругмень,
І дні жыцця прыйшлі да ночы
І хоць змагарна жыў я дзень,
І хоць яшчэ я светам крочу,—
Тугою чорнай збіты ўшчэнт,
Пішу я гэты тэстамэнт.
З прыродай зліцца я гатоў,
Хай прыме дол худое цела,
Але прашу яе вятроў
Мой запавет, як плод даспелы
Да родных данясці палёў
І любасці, і боль знямелы
Хай рыне там у будні скрух
І жыватворны ўздыме рух.
Усім найдарожшым прысягаю
Сваіх грахоў не утаю,
І любасць гэтую да краю,
І гнеў, і ненавісць сваю,
І што набыў, усё, што маю,
Што долю цешыла маю —
Ўсе скарбы, ўсе свае багацці,
І песні ўсе — крывіцкай хаце.
Даруйце мне, людцы, цяжкія,
А мімавольныя грахі,
Часы бяспутныя, ліхія
Не раз садзілі на штыхі.
Хто плыў ў раз’юшанай стыхіі,
Калі бушуе шквал ліхі,—
Той ведае, як хібы блізкі,
Як залівае човен хісткі.
І хто сягаў выходзіць з дому
За будны круг штодзённых праг,
Каму, няўтомнаму, вядомы
І чорнага прадоння жах,
І верхавіны гораў стромых,
Той, пэўна, скажа: — Цяжкі шлях
Яшчэ не ёсць яго памылка,
Ён нёс і жарсць і дух асілка...
Спявай, зямля, упіся сонцам,
Абмыйся чэрвеньскім дажджом,
Расці, пладзі, красуй бясконца,
Пладоў, зярнят насып каўшом.
Уцехай будзь маёй старонцы,
Дары красой, дары дабром!
Вітай! — Цябе у сіле поўнай
Я аддаю сям'і працоўнай.
У вольнай працы рупных пчол
Яны паллюць шчаслівым потам,
Абсемяняць прастор наўкол,
Канца не будзе іх клапотам,
Садамі высадзяць твой дол,
Як жонку, будуць песціць потым,
І будзеш ім святою ты,
І кожны плод твой — ім святы.
У цудоўнай сіле ўроды й моцы
Прадбачу я твае палі;
Праз забабоны, гніль, суроцы,
Праз звады зла ўсе караблі
Маіх надзей і дум к затоцы
Вялікай прыйшласці плылі,
Дзе будзе смех звінець вясёлы
І радасцю квітнецьмуць сёлы.
Ў імя людства, людскога шчасця
І духу творчага зямлі,—
Пракляцце шэршню ўсякай масці
І панству — ўласніку раллі!
На новы лад мы свет аснасцім,
Перааром без меж палі,
І будзе ўсё дабро агульна
І ўсім у краі маім ўтульна.
Каб ні зладзей і ні тыран,
Ні чалавек ліхі, пракляты
Не скралі волі ды у зман,
Не завялі сляпыя хаты,—
На варце стаўлю гнеў зацяты
Тваіх работнікаў, сялян.
Калі між імі будзе еднасць —
Ліхое згіне ў бясследнасць.
Я пакідаю з дзіўным сумам
Маю дабродзейку зямлю.
Я голад знаў, душыўся глумам,
Ды імі сэрца не кармлю.
Яна ўсяго, як толькі ўздумаць,
Дала, й такой яе люблю:
З бядою, з ліхам, з посным квасам
І з радасцю кароткай часам.
Бывай, надзей сардэчны ўздым!
Бывайце, сны і слодыч веснаў!
І вы, снягі, завеі зім!
На зломе дзвюх эпох злавесным,
У неспрыяльным ветры злым
Сваё жыццё прайшоў я чэсна:
Пясняр, змагар, бядняк праз век,—
Быў перш за ўсё я чалавек.
Бывай, мой ранак срэбраросы!
Бывай, мой дзень клапот, пакут!
Прайшоўшы свет раздзетым, босым,
Пара падумаць і пра кут:
На могілках зацішных Росы
Хачу спачыць ад каламут.
Сачыцьмуць мой спакой найпільней
Муры старой, каханай Вільні.