(Стары ўспамін)
Маленькімі яшчэ былі, вучыліся ў сельскай школе. Там і жылі.
Настаўнік у нас быў паджылы, а жонку маладую меў, — вось быццам журавінка.
Зчастых мы бачылі, як у адсутнасць мужа суседняй вёскі поп да маладухі заглядаў.
Прыбяжыць, бывала, пасядзіць і цішком назад. А мы што, дзеці, — абы айца ўбачылі, нібы пакорныя авечкі, адзін перад другім галовы ўхіліўшы, ідзем пад благаславенства.
Раз неяк у летні вечар настаўнік выбраўся ў дарогу. Паклікаў нас і прыказаў да яго звароту прыгатаваць лекцыі і сам паехаў. Толькі мы падрыхтаваліся да лекцыі, глядзім — бацюшка прыплыў. Заварушыліся хлопцы. Чаргой, у момант пад благаславенства падышлі.
Бацюшка на гэты раз павольна зняў капялюш, на стол яго паклаў, жагнаць нас пачаў, а пасля ў пакой настаўніцы шмыгнуў.
— Хлапцы!..— здзіўлена Янка прашаптаў.— Бацюшка капялюш пакінуў, гляньце!..
І праўда, на стале ляжаў паважна бацькаў капялюш.
Адышоўшы ўбок з вялікай пашанай, мы ўглядаліся на капялюш, як ён, надуўшыся, ляжаў. Ніхто і пальцам не пасмеў крануць, адзін Янка асцярожна падышоў, нюхнуў здалёк носам і грамадзе паціхеньку шапнуў:
— Святым алейчыкам ён аддае!
— Святая рэч!..— адказалі мы.
Што было рабіць, ці лекцыі ўзяцца рыхтаваць, ці капялюш вартаваць. Доўга так раіліся і наважылі ўсёй грамадой на варце быць. Лекцыі пасля адбудзем, а капялюш без дагляду пакінуць нельга, мала што можа быць.
І вось, рассеўшыся на лавах, ля стала, чакаем бацюшку, моўчкі пазіраючы на капялюш. Сядзім, дыхнуць баімся, — бацька за сцяной. Ужо і сонца села, а бацька не вылазіць. Зусім сцямнела. Што рабіць? Запалілі лямпу. Сядзім, чакаем. А ноч, як вечнасць. Неяк страшна. Скрабуцца мышы. Дрэмлюць хлопцы, ловяць акунёў, а хто, на стол галаву паклаўшы, здаўся — смачна спіць. Я толькі не спаў, што ўжо будзе — з варты не выйду. Зліпаюцца павекі, морыць сон. Капялюш у маіх вачах расце, вось ён увышыню палез, быццам бацька, стаіць перада мной і грозна кажа:
— Вартуй, авеччы сын, вартуй!..
Была ўжо раніца, як абудзіўся я. Хлопцы салодка спалі, галовы размясціўшы ля капелюша, лямпа пыкала, мігцела, слаба асвятляючы гарбок капелюша. Паветра мала, душна. «Няўжо бацька яшчэ там? — спрасоння дамагаўся я.— Мусіць, там, бо капялюш тут!»
Абудзіліся вартаўнікі, моўчкі паглядаюць, чыхаюць, глядзяць на капялюш, на дзверы.
Нарэшце скрыганулі дзверы і паказаўся сонны, раскудлачаны айцец. Перад яго вачыма стаяла ў чарзе грамада дзяцей, а я наперадзе,— трымаючы паважна капялюш.
Замігацелі пальцы бацькі, благаславіўшы абы-як, ён нацягнуў капялюш, прыгнуўся і паціснуў праз агароды нацянькі.
Быццам-то зрабіўшы нейкі гераічны план, мы ляглі адпачываць.
Нехта ўспомніў аб лекцыях.
— Э-э! Неяк будзе!.. Настаўнік зразумее становішча вартаўнікоў, і бацюшка не дасць у крыўду, падтрымае! Кладзіцеся, хлопцы!
Ляглі. Паўднём прыехаў сам настаўнік, кліча на лекцыю.
— Выбачайце, калі ласка, — адказалі мы.— Майце літасць, ноч не спалі, капялюш бацькаў сцераглі.
— Чый капялюш? — пытаецца здзіўлена настаўнік.
— Ды бацюшкін! Ён яшчэ звечара гасцяваў у хаце вашай да самай раніцы. Вось толькі вылез — праз агароды нацянькі бягом, ну, а мы, значыцца, капялюшык сцераглі.