Вось і лета мінула, настае восень... Здаецца, зусім нядаўна за вокнамі шумелі красавіцкія веснавыя вятры, а я вечарамі сядзеў са сваімі хлопчыкамі на канапе і марыў, як мы летам, у час адпачынку, паедзем на Палессе да нашага старога дзядулі, будзем там загараць і купацца, падарожнічаць на чоўне па ціхай Прыпяці, паляваць утрох з адной стрэльбай на качак, ставіць старожні на шчупакоў, хадзіць у грыбы і ягады.
Лета прыйшло і мінула, хлопчыкі — чорнагаловыя баравічкі — падраслі кожны ледзь-ледзь не на паўпядзі і пабеглі ў школу. Былі падарожжы на чоўне і паляванні са стрэльбай, былі грыбы і ягады. Усё было і адышло, і вось пад нагамі ўжо шастае апалы асенні ліст, а над галавой, дзесьці высока ў небе, чуваць трубныя крыкі адлётных жураўлёў...
Ёсць у гэтай хуткабежнасці часу нешта невыказна сумнае. Не, гэта не смутак сталасці, не боязь таго, што вось гэтак жа непрыкметна надыдзе і твая жыццёвая восень. Гэта хутчэй за ўсё жаль, выкліканы пачуццём беззваротнасці ўсяго добрага, што было і мінула, наіўнае шкадаванне чалавека, што ён няўладны затрымаць час або вярнуць прамільгнуўшае некалі шчасце, смутак аб разгубленых сябрах, сустрэчах і ростанях...
Перад тым як пакінуць сяло і вярнуцца на працу ў далёкі горад, як і кожны раз, я абыходзіў усё наваколле, развітваўся са знаёмымі людзьмі, з лясамі, палямі, рэчкай. Я схадзіў у Зазер’е і на адзіноце паблукаў па асеннім лесе. Пабываў надвячоркам на Доўгіх азёрах, паслухаў, як у ціхіх затонах плешчуць хвастамі раз’ятраныя шчупакі. З’ездзіў да знаёмага механіка з РТС, старога, крыху дзівакаватага, але надзвычай добрага душой чалавека, між іншым, да захаплення ўлюбёнага ў чараўнічую навуку кібернетыку. Развітаўся з адным лесніком, адзіным ва ўсёй акрузе чалавекам, які аж тройчы бачыў палёты спадарожнікаў зямлі. Праведаў знаёмага яшчэ па гадах вайны бакеншчыка на Прыпяці, заўзятага аматара расказваць розныя вясёлыя выдумкі...
Мне засталося толькі з’ездзіць на Старыцу і пабачыцца з маім даўнім і добрым прыяцелем, Піліпам Андрэевічам Бондарам, патомным прыпяцкім рыбаком, брыгадзірам рыбалавецкай брыгады з суседняга прырэчнага калгаса. Старыца — даўнішняе, выгнутае крутой крывулінай рэчышча Прыпяці. Зараз рака, прарэзаўшы сабе новае рэчышча, бяжыць роўна, з поўначы на поўдзень, а чатырохкіламетровая Старыца хоць і заставалася па-ранейшаму шырокай і глыбокай, але хутка зарасла па берагах лазняком. Тут, у адным утульным месцейку, пад дубам, на высокім беразе Старыцы, і размяшчаўся рыбацкі стан брыгады — стаяў вялікі, увесь закопчаны дымам драўляны будан; збоку, за кустамі, была ўкапана ў зямлю лядоўня; пад дубам на забітых у зямлю слупах стаяў столік, а ўздоўж берага сушыліся разапнутыя невады.
Развітанне з Піліпам Андрэевічам я знарок адклаў на апошнія дні, калі ў мяне ўжо не заставалася ніякіх тэрміновых спраў, звязаных з ад’ездам. У нас з ім была даўняя дружба, і я хацеў пад’ехаць на Старыцу, усмак, аж да стомы, пахадзіць там са спінінгам, пераначаваць на стане, пачаставацца смачнай рыбацкай юшкай, пагаварыць з Піліпам Андрэевічам каля вечаровага аганьку.
А пагаварыць у нас было аб чым. Мяне захапляла адна надзвычай мілая рыса ў натуры гэтага чалавека — яго незвычайная любоў да прыроды, да ўсяго яе жывога і нежывога хараства, прычым любоў, як бы сказаць, актыўная, ваяўнічая. Неяк вясной мы ехалі з ім на чоўне па Старыцы да Прыпяці, каб сустрэць кацер, што ішоў на Мазыр. Раптам збоку, у невялікай, зарослай травою затоцы мы пачулі жаласны віск і ўбачылі, як нешта заварушылася ў густой асацэ. Аказалася, што гэта было маленькае дзікае качанятка, якое, відаць, адбілася ад чародкі. Яно ў роспачы кідалася з боку ў бок па траве ў пошуках маткі. Мы спазняліся. Кацер вось-вось павінен быў падплыць да прыстані, і мне нават у галаву не магло прыйсці, што Піліп Андрэевіч так блізка да сэрца прыме бяду качаняці. А тым часам ён перастаў грэбці, прыслухаўся. У дальнім канцы затокі было чутна трывожнае краканне старое качкі.
— Чуеш? — усміхнуўся Піліп Андрэевіч.— Там маці крычыць, трывожыцца, а тут малое ў роспачы...
Ён звярнуў у затоку, паціху заехаў у траву, рукамі злавіў качанятка. Потым адвёз яго ў самы канец затокі, дзе чуўся крык старое качкі, і там выпусціў яго на сярэдзіне, на чыстую ваду. Качанятка з усіх сіл заплёскала па вадзе крылцамі, хуценька паплыло да травы, на голас маці... Толькі пераканаўшыся, што качаня знайшло родную чародку, Піліп Андрэевіч налёг на вёслы і заспяшаўся да прыстані.
А то, расказваюць, летась на Старыцы здарыўся такі выпадак. Недзе ў Гарватоўскай пушчы два ваўкі высачылі каля крыніцы лася і пагналіся за ім. Сахаты кінуўся наўцёкі і ў роспачы забег аж да Старыцы, у прырэчную дуброву. Пакружыўшы тут па лузе, ён нырнуў у гусцеж вербалозу,— думаў, там знойдзе схованку. Але ваўкі не адставалі, прыціскалі лася да ракі. З жахам убачыўшы, што не здолее ўцячы, лось, як бег, з разгону плёхнуўся у ваду і паплыў на другі бераг. Але і ваўкі, раз’ятрыўшыся, не спыніліся і таксама кінуліся ў ваду.
Гэта было ўдзень, акурат непадалёк ад рыбацкага стана. Адпачываючы пад дубам пасля начное лоўлі, два маладыя рыбакі аж падхапіліся з зямлі, убачыўшы раптам гэты незвычайны паядынак. Нібы балельшчыкі на нейкім забаўным спаборніцтве, яны пачалі крычаць, свістаць, то падбадзёрваць лася, то заахвочваць ваўкоў.
З будана выйшаў Піліп Андрэевіч. Ён глянуў на раку і аж уздрыгнуў ад нечаканасці. Не кажучы ні слова, у адзін момант схапіў вёслы і рынуўся з кручы да лодкі.
— Дзядзька Піліп, куды вы? Без стрэльбы?! — адразу зразумеўшы сваю памылку і адчуваючы сорам, закрычалі маладыя рыбакі.
Але Піліп Андрэевіч нават не звярнуў увагі на іх словы, хутка, як мог, гнаў лодку наперарэз ваўкам. Падплыўшы бліжэй, ён рэзка павярнуў лодку, стаў на ўвесь рост і з усяе сілы стукнуў вяслом па галаве бліжэйшага ваўка. Драпежнік люта ашчэрыўся, хацеў ухапіць зубамі вясло, але не паспеў. Піліп Андрэевіч яшчэ і яшчэ раз перацёг яго па хрыбту. Воўк завыў ад болю і схаваўся пад вадой, але праз міг вынырнуў і штосілы паплыў назад. Следам павярнуў і другі воўк. А Піліп Андрэевіч, стоячы ў лодцы, гнаўся за імі і лупцаваў драпежнікаў вяслом па карках. Тым часам лось пераплыў Старыцу, выйшаў на бераг, атросся ад вады і, не марудзячы, пабег у гусцеж прыбярэжных кустоў...
Вось які чалавек Піліп Андрэевіч, і, уласна, гэтыя рысы яго натуры і былі прычынай нашага добрага сяброўства. Невысокі ростам, але моцны, шыракаплечы, з дужымі мускулістымі рукамі, ён вызначаўся нейкай асаблівай унутранай сабранасцю, спакоем, якія звычайна ўласцівы людзям, чыё жыццё праходзіць на ўлонні прыроды, у любоўным яднанні з ёю.
Апаўдні, захапіўшы спінінг, пару пачак папярос, авоську на рыбу, я выйшаў на шлях і, прагаласаваўшы, першай жа спадарожнай машынай пад’ехаў да Гарватоўшчыны — вялізнага, старога сасновага бору. Адсюль пеша па лясной дарозе за якое паўгадзіны датопаў да лугоў. Неўзабаве я ўжо быў каля знаёмага будана.
Але мне не шанцавала, застаў я тут аднаго толькі вартаўніка, дзядзьку Сілівона,— высокага, сухога, з доўгай жылаватай шыяй старога ў шырокім саламяным брылі, з неразлучнай стрэльбай-пістонаўкай за плячыма. Як выявілася, рыбакі паехалі ў сяло,— там, у калгасе, была нейкая тэрміновая работа. Мы прыселі са старым Сілівонам на траву, закурылі. Я спытаў у яго, як ідуць справы ў брыгадзе, як маецца Піліп Андрэевіч.
— Піліп? — кінуў на мяне недаўменны позірк дзядзька Сілівон.— А вы хіба не ведаеце? Ён жа зараз у бальніцы ляжыць...
— У бальніцы? — здзіўлена перапытаў я, ведаючы добрае здароўе брыгадзіра.— А што з ім?
— Гэ-э, да вы і праўда нічога не чулі... Ёп паранены. Ды яшчэ як! Нажом у самыя грудзі...
— Як?! Што здарылася?..
— Здарылася... Сенька Галай пачаставаў. Добра, што не насмерць... На шчасце, у ватніку быў Піліп...
Пачуўшы імя Сенькі Галая, я адразу аб усім здагадаўся. Пра яго я даўно ўжо чуў сёе-тое ад людзей. Гэта быў яшчэ не стары, гадоў пад сорак, мужчына, вядомы ў Стрыжэвічах самагоншчык і злодзей. Адсядзеўшы тры гады ў турме за спекуляцыю самагонам, ён толькі летась вярнуўся ў сяло. Але, відаць, пакаранне нічому не навучыла яго. У калгас на работу ён не пайшоў і наогул адмовіўся ад усякай работы, а выбраў сабе іншы занятак — пачаў па начах браканьерыць на рацэ і азёрах. Напэўна, тое, што здарылася зараз, было нейкім чынам звязана з начнымі налётамі Сенькі на Сомава возера.
Усхваляваны гэтай непрыемнай навіной, я адразу падаўся, кінуў папяросу.
— А дзе ён ляжыць, у якой бальніцы? — спытаў я Сілівона...
— Ды ў раёне, у Бароўлі...
Не марудзячы, я ўзяў свой спінінг, авоську, развітаўся са старым Сілівонам і адразу ж выправіўся ў дарогу.
Ад Старыцы да Бароўлі было кіламетраў з пятнаццаць, але пеша ісці давялося толькі да шляху, а там адразу ж мяне падхапіў спадарожны грузавічок. Грузавічок гэты быў на выгляд зусім стары, увесь дрыжаў і дрынчаў, і аднак жа, на маё вялікае здзіўленне, рухаліся мы даволі хутка. Не мінула і паўгадзіны, як воддаль, над зелянінай садоў, паказаўся комін Бараўлянскай цукеркавай фабрыкі, а яшчэ праз нейкі час перад намі збоку паміж лоз выбліснула сіняя роўнядзь Прыпяці, і мы ўехалі на вуліцу мястэчка.
І вось я на двары бальніцы. Іду ў кабінет галоўнага ўрача, хвалююся: што з Піліпам Андрэевічам, як ён сябе адчувае, ці не пагражае яго жыццю атрыманая рана? Я так спяшаўся там, на Старыцы, што нават не распытаў ні аб чым у Сілівона.
Атрымаўшы дазвол урача наведаць хворага, я адразу ж спытаўся пра здароўе Піліпа Андрэевіча.
— Здароўе? — усміхнуўся малады, хударлявы на выгляд урач.— Праз тыдзень зноў паедзе камандаваць сваімі невадамі. Раны глыбокія, але, на шчасце, не закранулі ні сэрца, ні лёгкіх...
Вось і яшчэ навіна для мяне — аказваецца, рана была не адна, а некалькі.
— А як доўга мне можна пабыць у яго? — спытаў я.
— Будзьце, колькі вам захочацца. Цяпер гэта яму ўжо не ў шкоду.
Піліп Андрэевіч ляжаў у невялікім пакойчыку, светлым, чысценькім, з акном у бальнічны сад. Акно было расчынена насцеж, і ў пакой шырока плыў духмяны водар асенняга саду. На тумбачцы каля ложка хворага ў шкляным збанку стаялі прыгожыя свежыя кветкі — белыя і ружовыя астры, цёмна-карычневыя гваздзікі.
Піліп Андрэевіч узрадаваўся майму прыходу, прыўзняўся на пасцелі, усміхнуўся. Ён быў здаровы на выгляд, бадзёры, і калі б не тугія бінты на грудзях, што віднеліся з-пад расшпіленай сарочкі, яго бадай і нельга было б прыняць за хворага.
Спачатку я хацеў адразу ж накінуцца на Піліпа Андрэевіча з роспытамі, але ўспомніўшы, што ён па натуры сваёй не надта схільны да лішніх гаворак, парашыў стрымацца. Калі будзе ў яго жаданне, то ён і сам раскажа мне аб усім, а калі не пад настрой, то не дапамогуць ніякія роспыты.
Але відаць было, што сёння ён і сам меў жаданне пагаварыць, падзяліцца сваімі думкамі,— ужо больш за тыдзень прыкаваны да ложка, нязвыклы да бальнічнай адзіноты, Піліп Андрэевіч моцна засумаваў па людзях, па сваіх рачных затонах і кручах.
— Ну, браце, можаш віншаваць мяне.
— З чым, Піліп Андрэевіч? — не зразумеў я.
— Аходаў я такі Сеньку Галая, у турму запяк. Адным злодзеем менш будзе на нашых рэчках.
Тут я наважыўся і папрасіў Піліпа Андрэевіча падрабязна расказаць, што здарылася, як Сенька дайшоў да такога зладзейства. Піліп Андрэевіч узяў у мяне папяроску, закурыў, ямчэй падвярнуў пад галаву падушку. Твар яго спахмурнеў, позірк стаў суровы, халодны.
— Магу і падрабязна, калі гэта цябе цікавіць,— павольна прамовіў ён.— Перад усім скажу табе адно, браце,— ці то мяккаватыя ў нас законы на браканьераў, ці не дужа пільна трымаюцца іх нашы мясцовыя ўлады. Адным словам, магло і не здарыцца таго, што са мною здарылася. А тым часам, што цяпер творыцца на рэках — аж душа баліць. Распаясаліся браканьеры ваўсю ды, галоўнае, не толькі невадамі вывалакваюць, а ўзрыўчаткай рыбу глушаць, зладзеі. А каб ты ведаў, колькі яе пры глушэнні ў глум ідзе — жах адзін! На ваду ж усплывае толькі адзін-два працэнты знішчанай рыбы, а ўся астатняя на дно кладзецца, прападае марна. І ўся маляўка гіне вакол, як пасля чумы. Пад’едзеш часам да якое затокі, глянеш, і аж сэрца зашчыміць. Усё дно ракі серабрыцца на сонцы, зіхаціць, усланае маляўкай... Што ты на гэта скажаш?.. Ды іх, глушыцеляў гэтых, судзіць трэба, як самых злосных злачынцаў,— я так разумею...
Піліп Андрэевіч занерваваўся, сунуў у попельніцу недакураную папяросу, нахмурыўся. Памаўчаўшы нейкі час, супакоіўся, пачаў гаварыць далей:
— Ну, пра Сеньку ты ж, відаць, крыху чуў. На ўсё наша сяло вырадак. Увесь час так і цаляе, каб на дурнічку, нічога не робячы, пражыць. Ды і не абы-як пражыць, а ўсмак, на шырокую нагу. З крадзенага лесу хату адгрукаў, як звон. Потым наладзіўся спекуляваць самагонам, а бражкай свіней гадаваў і таксама на продаж пускаў. У калгас на работу хадзіў толькі для выгляду, каб прысядзібны ўчастак не адрэзалі. Адным словам, паразіт.
Усё ж неяк міліцыя засцігла яго разам з апаратам, і колькі ён ні выкручваўся, а давялося яму сесці ў турму. Адбыў кару, вярнуўся ў сяло — ну, думалі, зразумеў ён, што крутнёй ды зладзействам на свеце не пражывеш. Ды дзе там!.. Пахадзіў тыдзень з касой на лузе, потым прыкінуўся хворым. Недзе ў горадзе нават даведку аб хваробе раздабыў, усім яе ў праўленні паказваў.
Колькі дзён мінула пасля гэтага, гляджу, прыгнаў Сенька аднекуль новенькую лодку і прыпнуў у затоне супроць сваёй хаты. Навошта яму, думаю, тая лодка, ніколі раней Сенька ракой не цікавіўся. А то аднойчы надвячоркам іду з парома дахаты, бачу, спускаецца з кручы да лодкі Сенька,— на плячы бамбукавыя вуды, у руках падсадка, ну, проста дачнік, толькі цёмных акуляраў ад сонца не хапае... Нешта тут не так, думаю, быць не можа, каб Сенька такім блазенствам займаўся. Пастаяў я на беразе, паназіраў. Выплыў Сенька з затону, пераехаў Прыпяць, потым, спусціўшыся крыху ніжэй, прыстаў да берага і павалок лодку ў кусты — на азёры, значыць, падаўся. Што ж, думаю, можа, і праўда парашыў чалавек вудамі акунькоў палавіць.
А сярод ночы нібы мяне хто на ложку падкінуў, чую — гу-ух! За ракою нехта рыбу глушыць. Падхапіўся я, пабудзіў свайго матарыста Трахіма Падуту,— ён цераз дзве хаты ад мяне жыве,— хутчэй уставай, кажу, можа паспеем засцігнуць зладзеяў.
Кінуліся мы да берага, завялі матор. А якраз толькі летняя ноч скончылася, світаць пачало. Выскачылі мы на маторцы з затону, пашыбавалі цераз Прыпяць. Бачым, плыве нам насустрач паціхеньку лодачка,— Сенька паўз самы бераг сунецца, вяслом аб дно штурхае. Прыцішылі мы хаду, развярнуліся каля яго. «Пачакай, кажу, Сенька, адкуль і куды едзеш?» — «А што такое? — нахабна глядзіць ён на нас і ўсміхаецца...— Ці ўжо, таварыш брыгадзір, без твайго дазволу і па рацэ ездзіць забаронена?» — «А ты не выскаляйся, а кажы, калі пытаюць»,— настойваю я. «Вось звечара ездзіў з вудамі да круч, акунькоў крыху нацягаў...»
Пад’ехалі мы шчыльна да яго, адгарнулі траву ў лодцы, а ў яго там не менш трох пудоў рыбы. Я ўвесь аж закалаціўся ад гневу. «І гэта ты столькі вудамі злавіў?» — пытаюся. «А чым жа яшчэ?.. Сёння, пражора, так і бралася, што толькі паспявай цягаць. Відаць, пад дождж...» — «Ты знайдзі дурняў ды ім і брашы,— сціснуўшы зубы, кажу я.— На азёрах рыбу глушыў, злодзей?..» — «А ты, разумны, не лайся! Не злавіў за руку, не абзывай злодзеем,— спакойна адказвае Сенька.— Не глушыў я ніякай рыбы, чаго прычапіўся?» — «А вось паедзем у сельсавет, там пагаворым»,— кажу я і хапаю за ланцуг Сенькаву лодку, наладжваюся ўзяць яе на буксір. Але Сенька нават брывом не варухнуў, спакойна мне рэжа: «Ты не надта палохай! Я таксама крыху законы ведаю,— чым дакажаш, што я глушыў?..»
Аж загарэлася ва мне ўсё ўсярэдзіне,— ах ты, шкоднік, думаю, бач ты яго, такое творыць ды яшчэ на закон спасылаецца!..
А закон жа, брат, і сапраўды патрабуе, каб доказы ў наяўнасці былі. Бразнуў я назад той ланцуг ад Сенькавай лодкі, махнуў рукою Трахіму, маўляў, гані... І памчаліся мы ўсцяж па рацэ, пакінулі дарэмную спрэчку. Выслізнуў ты, думаю сабе, з маіх рук на гэты раз, але ў наступны — не ўдасца! Злаўлю цябе з доказамі злачынства, як закон патрабуе!..
Праехалі мы ўніз па рацэ, павярнулі назад. Супакоіўся я крыху, ахаладзіўся. «А што, кажу, Трахім, можа, і праўда чалавеку так пашанцавала. Прычаль да берага, сходзім на азёры...» Трахім глянуў на мяне з дакорам: «Што вы, дзядзька Піліп! Няўжо злодзею паверылі?..» — «Верыць, кажу, не веру, а пераканацца хачу... Пойдзем паглядзім».
Ну і пераканаўся. Прыйшлі на бераг Сомава возера і ў адным затончыку пад ясакарам бачым: серабрыцца на дне паглушаная рыба. Дно пясчанае, жоўценькае, і нам зверху ўсё як на далоні відаць. Зіхацяць паглумленыя маляўкі суцэльным пластам, хоць граблямі грабі... Значыць, не памыліліся мы, не дарэмна лаялі Сеньку.
З тае раніцы ўсё і пачалося. Пагаварыў я сам са сваімі хлопцамі, і пачалі мы ўсёй брыгадай употай сачыць за Сенькам. Пільнавалі, калі і куды ездзіць ён на сваім чоўне, прыслухоўваліся па начах, ці не чуваць выбухаў... Але не так лёгка было злавіць Сеньку на злачынстве: здагадаўся ён, што мы пільнуем яго, стаў удвая больш асцярожны, сам пачаў за намі сачыць. І так усё складалася, каб на яго ліха, што былі ў нас усе весткі — глушыць ён рыбу, раз, а то і два разы на тыдзень, глушыць і матацыклам адвозіць у Мазыр адной спекулянтцы,— а засцігнуць злодзея не маглі...
Сустрэў я неяк Сеньку на вуліцы, спыніў яго. «Што, пытаюся, новы спосаб жыцця знайшоў? Зноў захацеў у турму?» А ён глядзіць на мяне гэтакім анёлам, нібы нічога не разумее, і нахабна ўсміхаецца: «Аб чым гаворыш, брыгадзір? Які спосаб?..» — «Не прыкідвайся, кажу, адумайся, пакуль не позна. Апошні раз папярэджваю: засцігну — літасці не чакай!..» Сенька перастаў усміхацца, глянуў на мяне з нянавісцю. «Слухай, Піліп, не палохай мяне, кажа, не з палахлівых я... Ды ў мяне сёе-тое ёсць, што я і цябе спалохаць магу. І лепш нам не сустракацца на адной дарожцы...» — «Ах, вось яно як! — адказваю.— Тады, брат, рыхтуйся да сустрэчы!»
Узяла мяне за жывое гэтая размова, гнеў ва мне так і кіпеў. І ўсё ж спадзяваўся я, што адумаецца ён, перастане па начах сваё зладзейства тварыць.
Тыдні два і сапраўды не чуваць было ніякіх выбухаў, усё было спакойна і на рацэ, і на азёрах. Мы ў той час, як звычайна, рыбачылі па начах на Старыцы, і нам адсюль усё вакол добра было чуваць.
І вось нешта з тыдзень таму назад, у суботу, закінулі мы ўночы невад на адной лукавіне ў Старыцы, каля Сомава, і раптам чуем — гу-ух!.. Не на возеры стукнула, а недзе ў напрамку Прыпяці. Мяне так і падкінула — ён, думаю сабе, няйначай, Сенька!.. Хлопцы засумняваліся. «А можа,— кажуць,— гэта падрыўнікі з тэхучастка перакаты на фарватэры рвуць?» Але я не паслухаў іх. Якія там, думаю, перакаты ўночы, ці ж падрыўнікам дня не хапае, каб перакаты рваць?.. Узяў з сабою Трахіма і ўдвух на лёгенькім чоўніку хутка паплылі ў вусце Старыцы, да Прыпяці. Без матора, на вёслах, каб нячутна падысці...
Ноч акурат выдалася ясная, па-асенняму зорная, і мы яшчэ зводдалек, ледзь толькі выйшлі на Прыпяць, каля кручы на вадзе заўважылі лодку. Прыглядаюся — двое ў лодцы. Адзін на карме вяслом правіць, а другі падсакай арудуе, выцягвае з ракі глушаную рыбу. Прыналеглі мы на вёслы, спяшаемся, каб затрымаць іх, аж бачым, тыя двое ў лодцы таксама нас заўважылі. Кармавы гукнуў нешта, лодка крута павярнулася, і рынуліся зладзеі наўцёкі за раку, на пясчаную касу.
Ну, тут мы не марудзілі, адразу ж кінуліся за імі. Гонім, як толькі можна, аж вада за кармой шуміць. Але і яны стараюцца, толькі вёслы ў руках мільгаюць. І бачу, бяруцца напрасцяк на касу, намагаюцца хутчэй да берага даплысці,— відаць, быў у іх нейкі хітры разлік. Убачыўшы гэта, мы з Трахімам яшчэ больш паднаціснулі. Адлегласць паміж нашымі лодкамі пачала скарачацца... І ўсё ж не паспелі мы: іх лодка першай ткнулася носам у бераг. І як толькі ткнулася, адзін са зладзеяў падхапіўся, схапіў нешта ў рукі і кінуўся па пяску ў прырэчныя кусты...
Але мяне не ашукаеш. Ага, думаю, гэта Сенька сумку з толам ухапіў і хоча ўцячы, а ў лодцы, напэўна, зноў толькі вуды з рыбай пакінуў. Глянуў — і праўда: рыбы паўлодкі наварочана, вуды скручаныя ляжаць і нейкі хлапчук спалоханы на нас глядзіць. Крыкнуў я Трахіму, каб ён хлапчука затрымаў, а сам — кумільгам у кусты, за Сенькам. Не, думаю, гад, не выкруцішся ты на гэты раз з маіх рук!.. Нырнуў у лазняк, прыслухаўся. А ноч ціхая, кожны шолах чуваць. Чую, трашчыць непадалёку галлё, бяжыць злодзей у самы гусцеж. Толькі ён пралічыўся — лазняк той рос вузкай паласой, і не паспеў злодзей прабегчы і метраў з дваццаць, як выскачыў на адкрытае месца. Вакол луг ляжыць, голы, як бубен, толькі зрэдку сям-там дубы цямнеюць.
Кінуўся ён у адзін бок, у другі, замітусіўся,— няма куды падацца. Быў намерыўся назад у лазняк уцякаць, але не паспеў. Акурат у гэты час я з лазняку выскачыў. Падбягаю — так і ёсць, ніхто іншы, Сенька Галай стаіць... «А-а, здароў, кажу, Сенька. Вось і сустрэліся мы з табой... Ану, давай сюды тол, зладзюга!..» Сенька, як убачыў, што не ўдасца ўцячы, спыніўся, збычыўся. Раз — рукою за пояс і нож выхапіў. А ў другой руцэ сумку трымае,— відаць, тол у ёй і ляжаў. «Паспрабуй, падыдзі!..»
Але я і не падумаў зважаць на яго пагрозы. Як стаяў, так і кінуўся на яго. Думаю, выхаплю торбу з толам, прыцісну цябе, злодзея, да сцяны, дакажу тваю віну перад законам. Збіў яго з ног, і пакаціліся мы з ім па траве. Калясом пакаціліся — то я яго пад сябе падбяру, то ён наверх выкарабкаецца...
Бачыў я ў ягонай руцэ нож і ўсё на тую руку целам налягаў, не даваў яму замахнуцца. Аж ён, гад, неяк злаўчыўся, крутануўся, вырваў руку і ўдарыў... Раз ударыў, раз’юшыўся, замахнуўся і яшчэ раз стукнуў. Проста ў грудзі. Ватоўка мая адразу намокла ад крыві, я ўпаў. Толькі сумкі з рук не выпускаю. Забіў бы мяне там Сенька, калі б, на маё шчасце, Трахім не падбег.
Як убачыў яго Сенька, адразу драпануў у лазняк і знік. Але торба з толам так у маіх руках і засталася,— ад страху адцураўся яе бандыт. Тут у мяне ў галаве ўсё закружылася, пацямнела. Як скрозь заслону якую, ледзь толькі бачу над галавою асеннія зоры...
Не чуў я ні таго, як Трахім падняў мяне на рукі і занёс у лодку, ні таго, як плылі мы па рацэ да Старыцы, а затым на маторцы ў сяло.
Як ачнуўся, была ўжо раніца. Першым, каго я ўбачыў, быў наш стрыжэвіцкі ўрач,— ён перабінтоўваў мае раны. Потым мяне панеслі некуды на насілках, і я зноў страціў прытомнасць... Ну, а гэта неслі мяне ў маторку, каб хутчэй адвезці сюды, у бальніцу,— трэба было тэрмінова зрабіць пераліванне крыві...
Дні праз тры, калі я ўжо крыху ачомаўся, хлопцы з брыгады прыйшлі мяне пераведаць і расказалі, што пазней здарылася ў тую раніцу. Расказалі, як яны ў каноплях злавілі бандыта Сеньку, як перадалі яго ў міліцыю разам з усімі рэчавымі доказамі яго віны: акрываўленым нажом, сумкай з толам. Паведамілі, што пракурор патрабуе тэрміновага суда над браканьерам і панажоўшчыкам і хоча зрабіць гэты суд паказальным на ўвесь раён.
Вось бадай і ўсё. Хіба толькі яшчэ дадам, што немаведама як і завошта зрабілі мяне нейкім ледзь не героем. Прыходзяць, віншуюць за адвагу. Бараўлянскія піянеры кветкі штодня прыносяць...— Піліп Андрэевіч кіўнуў на астры ў шкляным збанку.— А тут, уласна, адвагі ніякай не было. Проста, не можа душа мая цярпець такога зладзейства. Не магу я глядзець, калі чалавек ва ўгоду сваёй ненажэрнасці так бязлітасна глуміць прыроду, знішчае народнае дабро...
...Было ўжо зусім цёмна, калі я нарэшце развітаўся з Піліпам Андрэевічам і выйшаў з двара бальніцы. Асеннія зоры густа мігцелі ў вышыні. Нейкі невыразны, але прыемны роздум агарнуў усяго мяне. Здаецца, нічога асаблівага не здарылася на свеце, а вось жа сустрэнешся з такім чалавекам і чамусьці лягчэй становіцца жыць. Ападаюць прэч, як луска, розныя прыкрыя дробязі, усё неістотнае, злое, мацнееш душою і пачынаеш яшчэ больш любіць жыццё і людзей.
1959