Дзень добры, Ніна!
Уяўляю тваё здзіўленне: як гэта такі «вялікі аматар эпісталярнага жанру» раптам наважыўся ліставаць табе?
А ўсё наша сумна вядомая правінцыйная тэлефонная сувязь. Разоў мо дзесяць рабіў спробу дазваніцца. Спачатку без асаблівага задавальнення - хоць чутнасць у тэлефоннай трубцы была выдатная - паслухаў некалькі фрагментаў з перадач нашага роднага радыё. Потым бясколерны жаночы голас доўга запэўніваў мяне, быццам нумара, які я набраў, «не существует». У наступны ж раз пашэнціла натрапіць на размову дзвюх сябровак, што дзяліліся вопытам пра тое, як найлаўчэй падманваць сваіх «лапухоў». Каюся, не ўстрымаўся, улез: «А як жа Бог, дзяўчаткі? Ён жа ўсё бачыць і чуе!»
Не ведаю, як Бог, але я пачуў у адказ такое!.. Тым і скончыліся мае тэлефонныя пакуты.
А цяпер пра галоўнае. У гэтым годзе раней, чым у мінулым, пачаўся грыбны сезон. Падкрэсліваю: ужо па-чаў-ся! Таму раю кідаць свае цацкі-лялькі і як найхутчэй збірацца, бо неўзабаве пачнецца нашэсце гомельцаў і тады...
Пра нашы вясковыя навіны пісаць не хочацца. Выміраем паціху. У асноўным, ад «куплёнай», як ты яе называеш, хваробы. Маці кажа, што хутка «ўжадобку» будзе ўбачыць цвярозы не тое што мужчынскі, але і жаночы твар. Грошай у калгасе па-ранейшаму няма. Замест іх раз на паўтара-два месяцы выдаюць «натуру»: кілаграмаў колькі мукі, грэчкі, пляшку-другую алею.
Пра свой прыезд тэлефануй, калі, вядома, удасца. Калі ж не - прыязджай без папярэджання. Толькі, калі ласка, не давай тэлеграмы. У маці ад аднаго гэтага слова палатнее твар і пачынаюць трымцець рукі. Сама ведаеш, віншавальная тэлеграма ў вёсцы - вялікая рэдкасць, часцей за ўсё тэлеграма тут азначае адно: няшчасце.
Ну вось і ўсё. З заўтрашняга дня іду ў адпачынак і чакаю цябе.
Да хуткай сустрэчы.
P.S. Сплёў для цябе новы кошык з дубцоў, што нарэзаў ля твайго саду.
Бабыль.
«Бабыль» - гэта Уладзік, сын стрыечнай сястры маёй маці. Такіх, як ён, зацятых халасцякоў у Ліпках набярэцца ўжо дзесяткі два, а гэтае самае «бабыль» чамусьці прыляпілася толькі да яго, хоць і жыве ён не адзін, як тое належыць сапраўднаму бабылю, а разам з маці. Уладзік «бабыля» за абразу не лічыць, нават сам сябе іншым разам так называе. Я неаднойчы перасцерагала яго: маўляў, трэба акуратней ставіцца да слова, бо можна напрарочыць сабе, але ён толькі пасмейваўся:
- Ат, даўно ўжо ўсё напрарочана! Ну, бабыль я, ну і што? Хіба мы, бабылі, не людзі? Няўжо без так званага сямейнага шчасця жыццё губляе сэнс? Ты зірні, якая прыгажосць наўкола! Чуеш, як пахне падвялае кляновае лісце? І заўваж: яна, прырода, да ўсіх зычлівая - да злых і добрых, да хворых і здаровых, да прыгожых і не вельмі прыгожых. А галоўнае, яна няздатная да подласці і здрады, як... Ды што тут гаварыць, ты сама ўсё разумееш!
Так, я, як ніхто, разумела Уладзіка. Разумела больш, чым яму таго хацелася, і, насуперак ягоным спробам запэўніць мяне - а найбольш сябе! - быццам ТОЕ яго ўжо ніколечкі не хвалюе, ведала: ён яшчэ жыве, той балючы ўспамін аб далёкім жнівеньскім дні, калі Міша Марук на бліскучай сваёй «бээмвэшцы» павёз у «сапраўднае жыццё» Веру Цімашкову.
Міша Марук быў з «новых». Вера Цімашкова была Уладзікавай нявестаю. Да іхняга вяселля заставалася два тыдні...
Цётка Арына спадзявалася, што з часам міне ў сына крыўда на «паскудніцу Верку», супакоіцца Уладзік і абавязкова знойдзе сваю «долю». Спадзявалася год, два... сем. Уладзік нібыта ўжо і супакоіўся, але спробы шукаць тую самую «долю» не рабіў. Прыязджаў з Гомеля, дзе працаваў майстрам на «Сельмашы», і калі не было пільнай справы па гаспадарцы, абкладаўся кніжкамі і сядзеў да позняй ночы. А ў выхадныя - у лес ці на рыбалку. І ўсё адзін ды адзін. А гэтай восенню, як і дзве мінулыя, у яго лясных вандраваннях зноў будзе спадарожніца - я.
Тэлефанаваць я не стала. Вырашыла ехаць на наступны ж дзень, бо адчувала: вось-вось на мяккіх да брыдкасці лапках зноў падкрадзецца да мяне ЯНО - нядобрае, бязлітаснае, са з'едлівымі, балючымі словамі: «Ну і хто, і што ты цяпер? Як пачуваешся на брудным цацачным базары, калі па-сабачы зазіраеш у твар кожнаму, хто хоць на імгненне зачэпіцца вокам за тваіх нязграбных зайцоў-вавёрак, і няпэўным голасам (не прызвычаілася, ды і не прызвычаішся ніколі да звання гандляркі!) скуліш: «Купіце, зусім жа танна аддаю! Купіце!» Цьфу!
Я пачну апраўдвацца, але... Сапраўды, хто я цяпер і навошта? Чаму і як сталася, што ўсё, чым жыла, даражыла, чаму малілася, раптам стала чужым, далёкім і непатрэбным? Засталося толькі пакутлівае стаянне на базары з уласнаручна пашытымі са штучнага футра цацкамі ды чаканне ранняй восеньскай пары, што выблісне сваім яркім развітальным убраннем, уладарна пакліча мяне ў дарогу, і я, паклаўшы ў партманет свой сціплы «цацачны» прыбытак, абы-як пакідаю ў вялікую сумку самае неабходнае, сяду ў дызель, прыліпну да акна і пачну адлічваць гадзіны, імгненні да жаданай сустрэчы... з кім і з чым? З асірацелай бацькоўскай хатаю? З аскалёпкамі свайго дзяцінства? А можа, і яшчэ з нечым, што хаваю нават ад самой сябе? Не ведаю, ведаю толькі, што трэба ехаць, каб хоць на нейкі час пазбавіцца гэтага жорсткага «Хто ты?», крышачку адпачыць душою і... не бачыць па-вераснёўску святочных твараў (былых ужо) калег-настаўнікаў.
- Маці! Ніна прыехала! - Уладзік выбягае насустрач, хапае мяне ў абдымкі і разам з сумкаю амаль уносіць у двор.
Цётка Арына пазірае на мяне больш стрымана.
- Заходзь, заходзь, Ніна, а то ён ужо вочы прагледзеў.
У цётчыным голасе мне чуецца прыхаваная рэўнасць і яшчэ штосьці не вельмі прыязнае. Я разумею: ва Уладзікавым жыцці жаданых для цёткі Арыны змен па-ранейшаму не прадбачыцца, і чамусьці з палёгкаю ўздыхаю.
Уладзік ні хвіліны не сядзіць на месцы: прыносіць свежай вады з «самай смачнай вясковай студні», гатуе свой знакаміты чай з васьмі траў і з бляскам у вялікіх блакітна-шэрых вачах гаворыць, гаворыць, гаворыць...
- Ведаеш, Нінуля, я прыгледзеў новае месца. Далекавата, праўда, затое гарадскія туды яшчэ не дапялі. Заўтра трэба ўстаць рана-рана, каб мы першыя...
- Ды супакойся ты, трамана! - сярдуе цётка Арына. - Дай чалавеку адпачыць з дарогі ды пад'есці. Зусім ты ўжо чыкануўся на сваіх грыбах ды ягадах. Дык хай бы ўжо сам іх еў, а то назбірае, нагатуе, а потым амаль усё параздае чужым людзям. «А мне цікава глядзець, як яны радуюцца!» Дурань, што тут іншае скажаш! Мне тых грыбоў колькі трэба? Ну, Анютка крыху сабе возьме. Я ўжо казала, каб прадаваць у Гомель вазіў. Дык злуецца ж!
Цётка падае на стол вараную бульбу, яешню з салам, агуркі, памідоры.
- Ніна, ты сёння, можа, у нас пераначуеш? - пытаецца Уладзік. - Не? Я там, у тваёй хаце прыбраў крыху і дроў у грубку наклаў. Можа, золка будзе, дык запаліш. Пасцельную бялізну возьмеш у куфры. Я забягу ранічкаю, і матанём у Воленку.
- Схадзіў бы ты ў магазін, - збіраючы посуд, просіць цётка Арына Уладзіка, - хлеба купіў ды цукру. І алею няма ўжо.
Уладзік падазрона пазірае на маці, з хвілінку вагаецца, але цётка Арына падае яму торбачку і лёгенька падштурхоўвае да дзвярэй:
- Ну ідзі, бо хутка зачыніцца.
Счакаўшы, пакуль бразне засаўка на фортцы, яна прысядае на канапу.
- Ніна, гэта ж я знарок яго выправіла з дому, бо не дасць пагаварыць. Во, зірні, што ён вырабляе! - Яна згінаецца, лезе пад металічны ложак і выцягвае адтуль драўляную скрыню з вечкам. - Схаваў, думае, я такая ўжо дурная, не знайду. Знайшла. І зноў спалю. - Цётка Арына выкідае на падлогу нейкія лахманы. - Падзівіся на гэтыя строі.
Я бяру ў рукі вылінялыя, груба залатаныя ў некалькіх месцах штаны, пакамечаную, няпэўнага колеру сарочку, аблезлы блін, што быў некалі картузом Уладзікавага бацькі, і запытальна гляджу на цётку Арыну.
- Гэта ж такія «касцюмы» Уладзік апранае, калі Анюта прыводзіць у госці каго-небудзь са сваіх сябровак. Ты ж зразумей, Ніна, яна ж пра яго клапоціцца. Думае, можа, хто-небудзь глянецца яму. Можа, у рэшце рэшт надумаецца сям'ю зладзіць. Я пакуль жывая, але ж здароўя нямашака ўжо даглядаць яго. А як памру, тады што? Застанецца адзін у хаце, брудам зарасце ды яшчэ і сап'ецца, не дай Бог. Вунь іх колькі ўжо паўмірала такіх, як ён, калі без матак засталіся. Анюта перажывае: адзін брат і то не як у людзей. Тыдні два таму прыехала з ёй жанчынка, ладная такая, медсястрой робіць. Дык ён яшчэ здаля ўбачыў, што Анюта зноў не адна, і - бягом у хату. Усцягнуў на сябе вось такое рыззё, валасы ўскудлачыў, твар скрывіў, хоць дзяцей пужай, і выйшаў насустрач. А як за стол селі, дык ён чвякаць пачаў, сёрбаць, анекдоты брыдкія расказваць. Тая маладзічка паглядзела-паглядзела і не прыехала больш. Я ўжо і прасіла яго, каб не рабіў так, і сварылася. Лахманы тыя спаліла. А ён мне: «Няма чаго зводнічаць! А ўбор я сабе яшчэ больш «файны» знайду. На гарышчы ў нас такога дабра - процьма». І вось, бачыш, знайшоў. Падрыхтаваўся! Можа б, ты пагаварыла з ім? Ён жа паважае цябе. Можа, паслухаецца. Во, вяртаецца ўжо!
Цётка спешна саўганула скрыню пад ложак і зрабіла выгляд, што працягвае даўно пачатую размову:
- Можа, і п'юць так страшна, што на добрае ўжо не спадзяюцца. Хто ў Гомелі працаваў, паскарачалі многіх, Уладзіка, праўда, дзякуй Богу, пакуль скарачаць не збіраюцца. Згалелі людзі ўшчэнт. У калгасе нічога не плоцяць. І яшчэ адна навала - зусім маладыя на сухоты хварэюць... Гора, ды і ўсё.
Пасядзеўшы яшчэ крыху, я скіравалася да сваёй хаты. Яшчэ здаля заўважыла, што нехта паздымаў шыфер з даху над верандаю. Падышла бліжэй, і рукі міжволі сціснуліся ў кулакі. Сад... Самы вялікі на ўсю вёску сад, што так рупліва некалі даглядаў мой бацька, быў амаль увесь разгароджаны, а пад залатым ранетам, любімай яблыняю нябожчыка таты, прыкаваны ланцугом да металічнага стрыжня пасвіўся здаравенны конь. Тут жа брындала з паўдзесятка коз і бруднае лычатае свінчо. На месцы калонкі ўбіты заімшэлы драўляны клін. Дзе ж я цяпер буду браць ваду? Ад маёй вулачкі да бліжэйшага калодзежа больш за паўкіламетра...
Адчыніла дзверы ў хату, а там - чарговы «сюрпрыз». Ну каму спатрэбіліся старыя лазовыя крэслы і дапатопная канапа? Хто паздзіраў з вокнаў просценькія фіранкі? Вось табе і: «Як справы, Ніначка? У госцейкі ў хату сваю завітала? Добрага здароўечка табе, Ніначка!» А сад? Кожнаму, хто жадаў, мой бацька ўласнаручна пасадзіў сад. Тым, каму сваёй садавіны мала было, гаварыў: «Прыходзьце, бярыце, колькі каму трэба. Навошта ж дабру прападаць?»
Прыходзілі, бралі. І мяшкамі, і вазамі нават. «Ой, дзякуй табе, Ягоравіч! Век цябе добрым словам успамінаць будзем! І дзеці нашы, і ўнукі!» І конь з козамі і замурзаным свінчом?
Я сядзела на ложку (як гэта яго яшчэ не ўхітрыліся вынесці?), і мне хацелася завыць ад няўдзячнасці і дробязнай сквапнасці «дарагіх суседзяў».
Стук у шыбу перапыніў мае невясёлыя думкі. Уладзік...
- Ніна, можна, я ў цябе пераначую?
- А што здарылася?
- Ды зноў Анюта нейкую мадаму прывалакла. Я прылягу на канапе.
- Ну, на канапе табе, відаць, не ўдасца.
- Чаму? Мо зламалася? Дык я зараз...
- Каб жа зламалася! Сышла некуды. Ды і яшчэ сёе-тое з сабою прыхапіла, - сумна жартую я.
Уладзік глядзіць на святлейшы ад астатняе падлогі чатырохвугольнік.
- Ну вось жа, нягоднікі. Тры дні таму заходзіў - была канапа. І крэслы былі. А іконы? Ніна, ікон жа таксама няма! Ну, каб злавіў паскудніка, рукі паадрываў бы! Свае ж, здаецца, людзі!
Дзве просценькія, зусім танныя матчыны іконы... Я і падумаць не магла, што ў некага падымецца рука, каб зняць іх з кута. Павінна ж быць у чалавечай душы калі не вера, то страх нейкі ці сумленне. Дык як жа гэта? Я плачу, а Уладзік, як можа, суцяшае мяне:
- Ну хопіць, Ніна, хопіць. Я абавязкова дазнаюся, якая жывёліна тут палазіла. Ну, перастань, калі ласка! Кладзіся спаць. Кінь мне якое-небудзь прасцірадла. Я на падлозе пасплю.
Абы-як зладзіўшы пасцелю з таго, што знайшлося ў хаце, Уладзік хутка заснуў, а я яшчэ доўга ляжала з расплюшчанымі вачыма.
- Ніна, вось ты настаўніца мовы, няхай сабе і былая, але ж настаўніца. Дык вось скажы мне, недасведчанаму: хто, калі і з якой нагоды даў такую непрываблівую назву гэтай чароўнай восеньскай пары? - Уладзік пераклаў з адной рукі ў другую ёмісты кошык, поўненькі крамяных баравічкоў, раўніва зазірнуў у маю пляцёнку, дзе грыбоў было ці не ўдвая меней, і голас яго крыху памякчэў: - Няўжо нельга было прыдумаць што-небудзь больш паэтычнае? Ну няхай сабе лета, хоць якое ўжо тут лета, але чаму - бабіна? Чаму, напрыклад, не бурштынавае? Бурштынавае! Хіба дрэнна гучыць? А то - бабіна! - Уладзік грэбліва скрывіў вусны. - Ды ад гэтага слова анучамі тхне!
- Ты, браток, нагадваеш мне аднаго тургенеўскага героя. Ух, як ён ненавідзеў жанчын! Толькі ж ведаеш, чым для яго ўсё скончылася? Ён закахаўся, ажаніўся і стаў звычайным падкаблучнікам у сваёй немаладой, непрыгожай і да таго ж не вельмі разумнай жонкі. Як кажуць, з чаго пасмяяўся, таму і паслужыў!
Уладзік чмыхнуў:
- Ну, гэта, даражэнькая, ужо ніяк не пра мяне! Па-першае, нянавісць - занадта моцнае пачуццё, каб удастойваць ім жанчыну, па-другое... няўжо ты яшчэ верыш у казку пра каханне? Няўжо твае два замуствы цябе нічому не навучылі?
Нешта, відаць, зрабілася з маім тварам, бо Уладзік амаль шыбануў пад куст кошык з прыгажунамі чорнагаловікамі і асцярожна крануў мяне за плячо:
- Прабач, Ніна, калі ласка. Пень я прыдарожны і «дзяроўня». Давай прысядзем, адпачнём. Вось тут, сярод верасу. Кажуць, з яго некалі варылі цудоўны напой. Цяпер жа ў нас вараць хіба што сівуху... Не крыўдуй, калі ласка.
- Ды што ты ўсхадзіўся? - знарок грубавата перапыніла я яго. - І ніколькі ты мяне не пакрыўдзіў. Што ёсць, то ёсць. І настаўніца былая. І жонка таксама былая.
Ілгала я Уладзіку. Была крыўда. На сябе, на няўдалы свой лёс. Ды і ці можа ён быць іншым у такіх, як я? Я з тых, пра каго ў вочы гавораць «не от мира сего», а за вочы пакручваюць пальцамі ля скроні. Мяне, сталую жанчыну, да гэтага часу балюча раняць не толькі грубыя, але і, здавалася, звычайныя словы, сказаныя «не такім голасам». Я не люблю гасцей з застоллямі, не люблю хадзіць у госці сама. Не люблю пустой каля-пад'езднай балбатні, не ўмею хітрыць і падладжвацца. А яшчэ, як бы гэта далікатней сказаць, я не належу да жанчын, разняволеных у інтымным плане. І ўвогуле, мне здаецца, што «гэта» ні ў якім разе нельга выносіць на публічнае абмеркаванне, а тым больш на ўсеагульны, як тое сёння робіцца ў кіно і на тэлебачанні, паказ. Я ўся сцінаюся, калі пачынаецца рэклама тых прадметаў, пра існаванне якіх мужчыны, па-мойму, нават здагадвацца не павінны. А ўрэшце, хопіць пералічваць. Думаю, і так зразумела.
Але мая работа! Я ж з дзяцінства марыла пра тую радасную хвіліну, калі зайду ў клас з журналам у руках, прыбраная, усмешлівая, шчаслівая. Так яно і было ў першыя гады маёй настаўніцкай працы. Летні адпачынак здаваўся мне бясконцым. Як старанна я рыхтавалася да першага верасня! Не толькі новыя сшыткі ў яркіх абгортках, але і новая сукенка, новыя чаравікі, новая прычоска! Я магла ўстаць сярод ночы, каб паправіць сёе-тое ў рабочых планах заўтрашніх урокаў, бо менавіта ноччу да мяне час ад часу прыходзіла «азарэнне», якое (так мне думалася) дапаможа зрабіць урок незвычайным, цікавым нават для двоечніка Васі Лусікава.
Да таго ўрока, з якога, бадай, усё і пачалося, я рыхтавалася з асаблівым хваляваннем. Купрын. «Гранатавы браслет». Адзін з самых прыгожых і ўзнёслых твораў пра кахане. І адзін з самых трагічных.
Праверыць, ці добра працуе магнітафон, бо аднойчы ён ужо падвёў мяне. Бетховенская саната. Малюнкі, зробленыя маімі колішнімі вучнямі. Сярод іх ёсць вельмі ўдалыя. Папрацаваць з асістэнтамі-чытальнікамі (праўда, асноўнае буду чытаць сама).
«Да, я предвижу страдание, кровь и смерть. И думаю, что трудно расстаться телу с душой, но, Прекрасная, хвала тебе, страстная хвала и тихая любовь. «Да святится имя твое».
Вспоминаю каждый твой шаг, улыбку, взгляд, звук твоей походки. Сладкой грустью, тихой, прекрасной грустью обвеяны мои последние воспоминания. Но я не причиню тебе горя. Я ухожу один, молча, так угодно было Богу и судьбе. «Да святится имя твое».
Я ніколі не магла спакойна чытаць гэтыя радкі. І вось зноў... Адчуўшы, што вочы мае вільгатнеюць, я ніжэй схілілася над кнігаю, каб схаваць свой твар ад вучняў.
«В предсмертный печальный час...»
І раптам у класе пачуўся нечы гучны смех. На імгненне я знерухомела. Крыўда, горыч, расчараванне ахапілі мяне. Я ўзняла галаву. Абыякавыя твары. Пустыя халодныя вочы. Дрыжачымі рукамі я выключыла магнітафон. Пайшла да дзвярэй. Вярнулася. Моўчкі села за стол і моўчкі праседзела да канца ўрока. Маўчалі і яны.
«Не, гэта не мая віна, - немаведама перад кім апраўдвалася я. - І не іхняя таксама. Вінаватыя тыя, хто складаў праграму для дзевятага класа. Яны ж, дзевяцікласнікі, пакуль што проста дзеці».
Тады я яшчэ не ведала, што ў той час, калі я з заміраннем у сэрцы чытала купрынскія радкі, «дзеці» па чарзе разглядалі парнаграфічны часопіс і што смех, які так абразіў мяне, быў выкліканы адным вельмі ж «пікантным» фотаздымкам, змешчаным у тым часопісе. Не ведала я і таго, што адна з дзевяцікласніц, Таня Ліневіч, неўзабаве стане маці.
Я і да сённяшняга дня не магу пагадзіцца з думкаю, што цяжарная школьніца - ніякая не трагедыя, а зусім паўсядзённая справа, што цяжарнасць ужо афіцыяльна лічыцца ПАДСТАВАЮ для ВЫЗВАЛЕННЯ АД ЭКЗАМЕНАЎ. Цяжараць нашы «дзяўчаткі» сталі штогод, і некаторыя з класных кіраўнікоў узялі на сябе абавязак хадзіць у адведкі да парадзіх.
Не магу пагадзіцца і з тым, што асноўным зместам так званага палавога выхавання становіцца прапаганда супрацьзачаткавых сродкаў і бяспечнага сексу. Калі ж на адным са шматлікіх нашых пасяджэнняў я сказала, што замест таго, каб прапагандаваць бяспечны секс, трэба выхоўваць у падлеткаў цнатлівасць і чысціню, з мяне толькі пасмяяліся: «Пра якую цнатлівасць можна гаварыць, калі адна Міхальцова з восьмага «А» чацвярых аднакласнікаў цікавай хваробаю ўзнагародзіла!»
Я адмовілася ад класнага кіраўніцтва, перастала прыносіць дадому вучнёўскія сшыткі.
Думкі пра тое, каб назусім пакінуць настаўніцкую працу, у мяне тады яшчэ не было. Яна прыйшла пазней, разам са словам-мутантам «инновация», а дакладней, з тым, што яно за сабою прынесла.
Сорамна прызнацца, але ўпершыню я прачытала гэтае самае «инновация» ў адным з асветніцкіх выданняў і палічыла яго за памылку друку. На ўсялякі выпадак зазірнула ў адзін слоўнік, у другі. Няма. Але перш чым узрадавацца, вырашыла зайсці ў бібліятэку: нядаўна туды прывезлі новую літаратуру, у тым ліку і слоўнікі. Узяла з палічкі ўнушальных памераў том, пагартала яго. Ёсць... азначае гэтае слова «новаўвядзенне», «навізна».
На чарговым педсавеце нам раздалі ксеракопіі брашур і паведамілі, што ўсе мы павінны «спешна вывучыць інавацыйныя тэхналогіі і неадкладна пачаць іх укараненне ў навучальны працэс». З асцярогаю зірнуўшы на «мутанта» (ну чым горшае слова «новыя»?!), я ўзялася за вывучэнне. Яно далося мне нялёгка. Я час ад часу спатыкалася аб вычварныя спляценні навукападобных фраз, некалькі разоў шпурляла ні ў чым не вінаватую кніжачку на стол, каб праз нейкую хвіліну зноў узяць яе ў рукі і дайсці, усё ж дайсці да сутнасці. У рэшце рэшт дайшла і... у першы момант не магла знайсці словы, каб выказаць тое абурэнне, што авалодала мною: нічога, зусім нічога новага ў «инновационных технологиях» не было! Старая страва падавалася з новай падліўкай, і падліўка тая была, бадай, неядомай.
А ў школе між тым пачаўся сапраўдны «инновационный» бум: даклады, рэфераты, планы, справаздачы, эксперыменты і - праверкі, праверкі, праверкі... Займацца асноўным сваім абавязкам - вучыць дзяцей - стала немагчыма. А тут яшчэ папаўзлі чуткі пра дванаццацігадовае школьнае навучанне...
Вядома ж, перш чым звольніцца, трэба было знайсці работу. Я ж спачатку звольнілася, потым пачала шукаць. І вось цацачны базар. Маё пакаранне і мая ганьба.
Немагчыма ўжо ўведаць, хто пашыў першую цацку са штучнага футра, што вырабляла галоўнае прамысловае прадпрыемства нашага горада, і якая гэта была цацка. Мо паўсюдна вядомы мішка? А можа, блазнаватая малпа ці казачная царэўна-жаба? Спачатку новым рамяством займаліся адзінкі і вырабы свае прадавалі на пероне каля цягнікоў, якія спыняліся на нашай даволі буйной станцыі. Але прыйшла часіна, калі «выдатак праклятага капіталізму» - беспрацоўе - стала горкай рэальнасцю нашага «самага шчаслівага ў свеце грамадства» і колькасць «цацачнікаў» пачала хутка расці. Мясцовыя ўлады занепакоіліся: нешта трэба было рабіць з гэтымі людзьмі, што наўзахваткі беглі да вагонаў з высока ўзнятымі над галовамі тыграмі, ільвамі, зайцамі, ствараючы бязладны натоўп, падобны на ажыўшае палатно, створанае не зусім здаровай фантазіяй мастака-абстракцыяніста. Зрабілі банальную спробу разганяць наваяўленых «камерсантаў» пры дапамозе міліцыі. Не дапамагло. Адбіралі цацкі, штрафавалі. Безвынікова: людзі, даведзеныя да адчаю, ішлі і ішлі на перон. Вось тады і вырашана было стварыць базар. Базар уяўляе сабой заасфальтаваную пляцоўку, расчэрчаную белай фарбаю на роўныя квадрацікі, на кожным з якіх той жа фарбаю напісаны нумар. Адразу ж з'явілася тут мажная кабета з рулончыкам квітанцый, а неўзабаве і ўзведзеная на хуткую руку будачка з не вельмі радасным для «цацачнікаў» рускамоўным надпісам: «Налоговая полиция». Час ад часу з будачкі выходзіла тройка-чацвёрка паважных дзецюкоў са скуранымі папкамі, і тады на базары пачыналася мітусня: «камерсанты», сярод якіх было нямала дзяцей, хапалі свае цацкі і разбягаліся хто куды. Дзецюкі са скуранымі папкамі імгненна гублялі сваю паважлівасць і ператвараліся ў азартных паляўнічых. Хтосьці плакаў, хтосьці прасіўся, з лаянкай шпурлялі свой тавар пад ногі «паляўнічым» - значная большасць «цацачнікаў» не мае пасведчання прадпрымальнікаў, бо не ў стане заплаціць велізарныя ў параўнанні са сціплым заробкам налогі.
Вось такі ён, цацачны базар. Маё пакаранне і мая ганьба. Можа, і не стала сілы трываць усё гэта, калі б у даўно пакінутых мною родных Ліпках не было ў мяне сваёй хаты. А яшчэ... яго, «бабыля» Уладзіка.
- Ну, што? - Уладзік зноў асцярожна кранае мяне за плячо. - Заўтра зноў забягу на досвітку. Калі будзеш спаць, я ў акно пастукаю, ты толькі не пужайся.
Назаўтра я ўсхапілася на пачатку пятай гадзіны. Таропка апранулася і, час ад часу пазіраючы ў акно, выпіла кубачак чаю. Прайшло паўгадзіны. Потым яшчэ паўгадзіны. Ужо развіднела, а Уладзіка не было. Няўжо праспаў? Я кінула ў кошык некалькі яблыкаў і напрасткі, праз луг, пашыбавала да яго. На ўскрайку сцежкі, за якой пачыналіся агароды, нешта бліснула. Я схілілася, каб лепш разгледзець, што там такое. Завушніца? Так, залатая завушніца. І вельмі прыгожая: у чашачцы, стылізаванай пад кветку лілеі, перламутравы каменьчык, падобны на кропельку ранішняй расы, якую яшчэ не паспелі запаліць сонечныя промні. Я паклала знаходку ў кішэню вятроўкі і прыспешыла крок.
Цётка Арына ўжо завіхалася ў двары.
- Добрай раніцы, цётачка! - прывіталася я. - Уладзік спіць?
- Якое там спіць?! - прабурчала цётка Арына. - Хвілін пяць таму, як прыйшоў.
Я здзівілася:
- Адкуль прыйшоў?
- А гэта ты ў яго спытайся. - Цётка Арына адчыніла фортку і пачала выганяць карову. - Можа, па грыбы хадзіў.
- Ноччу?
- А што - ноччу? Узяў сабе ліхтарык ды і ідзі. Яго ж нічога, апроч грыбоў, не цікавіць.
Я зайшла ў хату. Уладзік ляжаў на ложку за квяцістай шырмаю, задуменна глядзеў у столь і, па ўсім відаць было, нікуды ісці не збіраўся.
- А як жа Асіннікі? - з дакорам у голасе спыталася я. - Ці ты, можа, захварэў?
- Ды не, не захварэў.
- Здарылася што-небудзь?
- Потым. Я ўсё раскажу табе потым. Вось толькі пасплю крышачку. А ты адна ў лес не ідзі, добра?
- Добра. Тым больш што адзін грыб я і так знайшла. Зірні. - І я паказала яму «лілею».
- Адкуль гэта ў цябе? - усклікнуў Уладзік і амаль выхапіў з маіх рук завушніцу. - Дзе ты ўзяла?
- Ды што з табою? - пакрыўдзілася я. - Ты ж не думаеш, што я каго-небудзь абрабавала? Знайшла я гэтую завушніцу. Ля сцежкі знайшла, за вашым агародам. Можа, хто з гомельцаў згубіў па дарозе ў лес. Трэба аб'яву напісаць і прыклеіць на станцыі.
- Не трэба ніякай аб'явы. Я ведаю, чыя гэта завушніца. Я сам яе аддам, - ледзьве чутна прамовіў Уладзік і чамусьці пачырванеў.
- Ну і чыя ж?
- Верына завушніца. Гэта мой колішні падарунак ёй. - Уладзік нейкае імгненне памаўчаў, а потым загаварыў хутка і горача: - Ніна, яна прыехала. Развялася са сваім Мішкам і прыехала. З сынам. Яшчэ тры дні таму. Я думаў, што мінула ўсё. Але ўчора мы зусім выпадкова сустрэліся. Там, на лузе. Яна ад рэчкі ішла. Мы да самай раніцы там хадзілі. І вырашылі... Словам, кахаю я яе... І яна мяне таксама! І мы вырашылі...
Ну, вядома ж, я павінна была ўзрадавацца, павіншаваць Уладзіка. А я... Замест гэтага я няўклюдна патапталася на месцы, і, перамагаючы сябе, няшчыра ўсміхнулася:
- Ну што ж, шчасця табе, бабыль...
Да дзвярэй я ішла чамусьці вельмі доўга. І яшчэ даўжэй адчувала спіною поўны неўразумення і крыўды Уладзікаў позірк.
Той жа самы дызель. Нават вагон той жа самы - з надрапаным на сцяне адвечным «Таня + Толя». Праплываюць за акном і хаваюцца за прысадамі мае Ліпкі.
Вось і ўсё! Вось і ўсё! - настойліва выстукваюць колы.
«Што - усё?!» - злуюся я.
Ха-та! Ха-та!
«Але што я зраблю? Няхай расцягваюць! Няхай багацеюць! Мне ўсё роўна!»
А Ула-дзік? А Ула-дзік? - не адступаюць колы.
«Уладзік - проста мой сябра! Проста сябра!» - амаль крычу я.
Так-так! Так-так! - насмешліва гучыць мне ў адказ. - І што ця-пер? І што ця-пер?
«Жыццё! Проста жыццё! Яго ніколі не позна пачаць наноў. Вось павыкідаю свае цацкі і пайду... у школу!»
Так-так! Так-так! - і ў зладным стуку мне ўжо не чуецца ні насмешкі, ні дакору. Толькі задуменнасць і спагада: так-так...