epub
 
падключыць
слоўнікі

Васіль Гігевіч

Дома

 

Прыходзяць дні, калі ходзіш на зямлі, здзіўляючыся з сябе,— нейкі ціхі і як бы аглушаны. Той свет, у якім жывеш — размовы, спрэчкі, пачуцці,— адыходзіць, адплывае ўбок, застаюцца ўспаміны. Напружваеш памяць і, успамінаючы, здзіўляешся — даўно мінулае і ўсё, што звязана з ім, ужо ніколі не вернецца...

Калі са мною так бывае, я разумею, што настаў час з’ездзіць дадому.

...Сыходзіш з аўтобуса на шэрую ад пылу траву — пастой крыху, абтрасіся і правядзі вачыма машыну, што, прысядаючы, гойдаючыся, павалачэ за сабою доўгі і шырокі хвост пылу, які вецер паступова пацягне ўбок, праз поле да сіняга лесу.

Пачуеш цішыню. Будзе ціха-ціха. Цёплы тугі вецер нечакана наляціць, абдыме ўсяго ад галавы да пят і падштурхне на тую вузкую сцяжыну, што павядзе да сяла. Тады ступай. Міма Дома культуры, які пабудавалі на месцы старога разбуранага ў вайну нямецкага бункера. Там ты гуляў у хованкі.

Адчыніш весніцы, усё яшчэ не верачы, што прыехаў, пачнеш уваходзіць у двор з дзіўным адчуваннем — нешта павінна здарыцца. Але нічога незвычайнага не будзе — перавернута карыта пасярод двара, непарэзаныя дровы ляжаць ля сцяны хаты, той вецер, што вёў цябе дамоў, ганяе па пяску шматок сена. Падыдзеш да дзвярэй хаты — замкнёна. Шукаць ключ не трэба. Пацягнеш замок, дужка адыдзе — уваходзь.

У хаце не прыбрана і не падмецена — спяшалася, відаць, маці, пазнілася: доўгія даматканыя палавікі пакамячыліся, на стале накрытыя ручніком міскі з ядою.

Тады сядзь на ўслон, адпачні.

І зноў пачуеш цішыню. Той вецер, што прывёў, просіцца ў хату: звініць шыбіна і рыпіць аканіца — рып-рып, рып-рып...

Як і год, як і дзесяць год назад! Будзеш слухаць гэтае рыпенне, як далёкую музыку, а пасля падумаеш, што сёння вецер нагоніць змену надвор’я.

Успомняцца тыя галасы і твары, той шум і лямант — усё, што хвалявала і балела калісьці, здасца далёкім-далёкім, як вясною першыя буслы ў небе. Яны з’яўляліся звычайна пасля абеду, доўга кружылі ў бяздоннай сіні, і думалася, калі глядзеў на тыя дзве кропкі, як могуць яны з такой вышыні разгледзець гэты невялічкі двор, гэту старую ліпіну.

Нечакана сцісне ў грудзях і забаліць. І аб нечым новым звініць шыбіна, і ўторыць ёй аканіца.

Падыдзеш да акна, глянеш праз шыбу ў двор. Убачыш зусім не тое, што першы раз... І будзеш стаяць, урастаючы ў цішыню і вечнасць, што пачынаюць засмоктваць, як позні восеньскі туман: густа і шчыльна.

Нібы ў сне падставіш да шафы крэсла і дастанеш з верху шафы запылены альбом са здымкамі. Паднясеш яго да стала, разгорнеш. Перакладваючы па аднаму здымкі, будзеш доўга і пільна глядзець на іх, разглядваць, быццам вось-вось убачыш тое, па што ехаў. А пасля, праз гадзіну-паўтары, спытаеш сябе, здзіўлены:

— Ці гэта ўсё было, ці будзе?

І раптам схамянешся, аж мароз па скуры пойдзе — не, не будзе, ніколі не будзе! І як доказ — здымкі роднага чалавека, што паклаў асобна, якія хочаш забраць з сабою. Разгублены, быццам цябе, як малога, упершыню ашукалі дый яшчэ і пасмяяліся, у вочы гледзячы, падумаеш пра лёс свой...

І зноў станеш хадзіць ля акон, ля стала, ля грубкі — захочацца ўсё памацаць.

Пасля выйдзеш у двор і накіруешся ў садок — паглядзіш на яблыні, на грады, на бульбоўнік, потым вернешся ў двор і зловіш сябе на тым, што шукаеш нешта ці некага, магчыма сябе, таго, з напаўраскрытым ротам, з бліскучым на штанах гузікам, які прышыла маці ад вайсковага бацькавага пінжака.

А тады, так і не паабедаўшы, станеш паліць лазню. Будзе рыпець калаўрот. Будзе ліцца вада з вядра ў драўляную дзежку бліскучай вужакай... І агонь, як нешта жывое, перабягаючы з палена на палена, будзе адбівацца, свяціцца ў вачах тваіх, якія хутка напоўняцца слязьмі. Гэта ўсё ад дыму, ад горкага дыму...

Зачараваны, будзеш сядзець на парозе лазні і глядзець на яблыні — станеш на дзіва ціхі і спакойны, бо тая цішыня, што акружала, нарэшце авалодала табою, ты зліўся з ёю і болей не супраціўляешся.

Убяжыць у двор маці. Спачатку спалохаецца, угледзеўшы дым над лазняй, а тады застыне на імгненне. І вось гэты міг, калі яна яшчэ не смяецца, а спуд прайшоў, гэта адно кароткае імгненне, у якім зліліся і яе бяссонныя ночы, і боль за цябе, і чаканне, прымушае сагнуць перад ёю галаву і праглынуць той пякучы камяк...

...Памыўшыся, будзеш ісці да хаты паўраспрануты, цёплы вецер будзе абвейваць, у цемені будзе шумець нябачная ліпа, зор не будзе відно, але воблакі ўбачыш: шэрыя, са светлымі мазкамі, быццам хтосьці збіраецца маляваць карціну на небе і спрабуе фарбы.

І калі ўсяго пройме мяккі ліпеньскі вецер, калі ўспомніш другія вечары — малы, у бацькавых валёнках, якія натыкнуў на босыя ногі, праз замёты карэпкаешся дадому з лазні, а над галавою блішчаць блішчыкамі зоры, чыста і лёгка табе, здаецца, адштурхніся ад зямлі туды, да зор...— тады і адчуеш тое, па што ехаў.

Яшчэ наперадзе ноч, будзе стагнаць у сне маці, за сцяною будзе шоргаць вецер, як хто рукамі мацае ў сене, а ты будзеш ляжаць у ложку здзіўлены і ўсхваляваны, і ў грудзях будзе нешта шчымець і шчымець.

 


1970-1974?

Тэкст падаецца паводле выдання: Гігевіч В. Спелыя яблыкі. Апавяданні. – Мінск, Мастацкая літаратура, 1976. - с. 3-6
Крыніца: скан