epub
 
падключыць
слоўнікі

Вячаслаў Адамчык

Калі ападае лісце

Бралася шостая гадзіна, пара было збірацца дадому, а мы сядзелі ў рэдакцыі, каб перачакаць дождж. З-за шарага цаглянага дома, што быў відаць з нашага акна, высунулася сіняя, з папяловымі краямі хмара — у пакоі сцямнела, нахапіўся прыцемак, бытта на дварэ звечарэла, і я ўключыў тую адну, што вісела пад самай столлю, запырсканую мелам лямпачку. Перад нашым домам на вытаптаным, без жаднай травіцы, надворку вецер дзёр і круціў слупом пясок, нёс, скінуўшы з нечага балкона, старую, зжоўклую газету, гнуў маладзенькія, папрывязваныя да калкоў, кляны.

У пад'езд, адкідаючы з вачэй доўгія рассыпаныя валасы і абгладжваючы іх дзвюма рукамі аж неяк за патыліцу, пабегла высокае дзяўчо з загарэлымі чарнаватымі нагамі — вецер паднімаў на ёй лёгкую, у буйныя салатавыя кветкі сукенку.

— А ніц сабе ножкі, — сказаў нехта з нас, і падняліся ўсе, каб глянуць у акно.

Але дзяўчына ўжо схавалася ў цёмным пад'ездзе, а на шарай сцежцы асфальту застракацелі чорныя плямы — пайшоў дождж, спорны і раўнюткі, як з цэўкі, забарабаніўшы па блясе на той бок акна.

— І каго вы там угледзелі? — спытаўся Петраш — фізік, доктар навук, аўтар нашага часопіса, які тады-сяды заходзіў да нас у рэдакцыю, каб паслухаць, як ён казаў, «пісацельскія» навіны. Петраш сядзеў за маім, што стаяў недалёка ад дзвярэй, сталом і гартаў перакідны каляндар.

Перад гэтым чалавекам мне было неяк заўсёды несамавіта, як бывае несамавіта перад знакамітымі людзьмі, але тымчасове ты маеш нейкі гонар, што вітаешся, гаворыш з ім, як з раўнёю. Петраш быў на год пяць старэйшы за мяне — яму падбіралася пад сорак, але ён быў увесь сівы, хоць з твару выглядаў маладжава; і гэтая заўчасная сівасць пасавала да яго і дадавала яму таго дужага і сталага мужчынскага хараства, якое, бывае, прыходзіць да чалавека не ў пору маладосці, а недзе каля сарака. Іншы раз, узіраючыся на яго, я думаў, што за ім, пэўна, лекацяць кабеты, і ў душы ў мяне варушылася нязлая, глыбокая рэўнасць, бо хіба чалавеку хочацца згадзіцца з тым, што ён горшы за некага.

На ім была віскозная, вайсковага колеру тэніска, праз разрэз якое чырванелі загарэлыя грудзі з чубком залацістых валасоў; у гэтакіх трохі выгаралых валасах былі і яго гладкія, як у кабеты, паўнаватыя, але цвёрдыя рукі.

— І што вы там угледзелі? — спытаўся зноў ён, кінуўшы гартаць каляндар і беручы ў руку аловак, каб, мусіць, забаўляцца з ім, нават не думаючы пра гэта: у чалавека ёсць такая звычка — абы за што зачапіць рукі.

— Дзевачку харошую, — сказаў адзін з нас, апускаючыся на крэсла.

Петраш чмыхнуў носам, сам сабе смеючыся.

— А што, Віктар Антонавіч? — мы ўсе невядома чаму называлі Петраша па імені і бацьку.— Дзевачкі ў такія гады, як у нас з табою, самы раз...— Гаварыў гэта загадчык аддзела публіцыстыкі—Чэмер, ліслівы перад усімі чалавек. Ён кожны раз, калі ў рэдакцыі збіраліся мужчыны, пачынаў гутарку пра кабет і гаварыў пра іх многа, хітра падморгваючы, як гавораць пра ўсё гэта мужчыны, якія менш за ўсё ведалі ці спазналі жанчын. І, мусіць, Петраш дагадаўся і пра гэтую наіўную хітрасць, і гэтую смешную мужчынскую фанабэру Чэмера, бо пільна і з нейкай прытоенай ухмылкай паглядзеў на яго. Я дагадваўся, што ўмешвацца ў гутарку ён не хацеў, але ў душы ў яго нешта зрушылі, як бывае зрушыш грэблю, за якою поўна вады, і яна шукае сабе выйсця, каб хлынуць адтуль.

— Вы кажаце — дзевачкі...— сказаў ён, нешта крэслячы алоўкам на чыстым адваротным лісціку календара.— А мяне адвярнула ад іх пасля аднаго выпадку...— Петраш перасціх: за акном мільганула маланка і моцна, як у наш дом, стрэліў пярун.

— Ого, як ляснула, — сказаў Чэмер і, задраўшы голаў, махнуў ёю, як бы падганяў Петраша.— Ну і што?..

— А тое, браце, што я адчуваў такую брыдкасць, — ён адвярнуўся, мусіць, недзе бачачы перад сабою ўсё тое, пра што расказваў нам.— Два разы я адчуваў гэтую брыдкасць: першы раз, калі закахаўся, але тады пакута і радасць змяшаліся ў адное, і я быў як хворы. Тады я чуў віну перад жонкаю, перад дзіцем, перад сабою, бо я спалохаўся гэтага кахання. Мне здавалася, што да мяне прыйшло тое, у чым іншы раз я баяўся прызнацца сам сабе. Бо ведаеце, кожнага чалавека точыць нейкі чарвяк. У чалавека ёсць жонка... Усё добра... Ён любіць яе, як любяць другія, а можа нават і болей за іншых, але яму ўсё нечага недалягае, яму ўсё думаецца, што ў яго каханні нешта недзе страчана, не, не цяпер, а некалі... даўно...

— Нешта цямніш, Віктар Антонавіч, — засмяяўся нехта.

Петраш зачырванеўся, нібы яму папраўдзе зрабілася брыдка, што ён нешта тоіць. Ён прыгладзіў абедзвюма рукамі сівыя, з глыбокімі залысінамі валасы і падняў голаў:

— Добра, я пачну спрытнá... Чатыры гады назад я абараніў доктарскую. Гора спазнаў многа. Бараніўся я ў Маскве, бо тут проці мяне падняўся ўвесь інстытут.

— Ого! — пакруціў галавою Чэмер.

— Ага, так... У Маскву прыйшла заява, яе падпісалі аж дваццаць чалавек... Але бог з імі... Я абараніўся — і на выдатна. І змучаны, знерваваны, узяў пуцёўку ў Крым. Можа хто ведае: недалёка ад Ялты ёсць такая санаторыя — «Горны». Я паехаў туды. Помню, як сёння, сяджу ў самалёце, а поруч каля аконца — лысы, гадоў пад шэсцьдзесят чалавек у выгладжанай палатнянай тэнісцы навыпуск, закрываючыся локцем, піша вершы. У такім просценькім з кардоннымі вокладкамі блакноціку за сем капеек. Краем вока я нават паспеў прачытаць. Было гэта нешта бездапаможнаграфаманскае—пра каханне. Мне здаўся смешным гэты стары чалавек са сваімі вершыкамі. Смешнымі былі гэтакія лысыя дзядзькі і там, у санаторыі, калі яны, раздабрэўшы на казённых харчах, выграўшыся на сонцы, распесціўшыся пасля ўсялякіх масажаў, вечарам на танцах пачыналі дзяцініцца, з падскокам, смешна падкідваючы ногі, танцаваць, загаворваць да маладжавых кабет і іграць у розныя фанты. І яны здаваліся горшымі за маладзенькіх хлопцаў і дзяўчат — у тых было нешта натуральнае: і смех, і жарты.

— Старэем, браце, — перабілі мы Петраша, — і зайздросцім усяму маладому.

— Можа, і так, — згадзіўся Петраш.— Ад маладзейшых я ўжо адышоўся, а да старых таксама яшчэ не прыстаў. І мяне там разбірала нейкая адзінота. У першы дзень я палез у мора і прастудзіўся — купацца болей мне ўжо не было як, іншы раз, лежачы пад тэнтам, я іграў у шахматы — нас такіх, абыякавых да ўсяго, сабралася трое. І я ўжо зарокся, што паехаў сюды: усё тут здалося чужое: і людзі, і прырода — нейкія дзікія калючыя кусты, пад якімі заўсёды шалпочацца рудая, велічынёю з нашага дразда, пташка; млосная гарачыня, і толькі мора — яго бясконцая, як сцяць вокам, велічыня цягнула да сябе. Надта хораша было на яго глядзець вечарам, калі на вадзе блішчыць яснасць ад месяца — здаецца, там кішыць, пераліваецца, бліскае лускою рыба, а ў сіняватай цемрадзі моргаюць агоньчыкі караблёў... Тады неяк трывожна на душы ад гэтай прасторнай ночы над морам і хораша...

Любіў я яшчэ вільготны пасля дажджу і ветраны, бывае, вечар: густа шумяць цёмныя высокія кіпарысы, і гэты іхні мяккі шум, і вастраваты сыры вецер прыпаміналі мне далёкую пору, калі я быў малы, калі ў голую яшчэ раннюю весну перад вёскаю пры дарозе густа і мякенька, лашчачы душу, шумеў ялавец; і кажаны, што ціхенька, як сполах, снавалі каля кіпарысаў, напаміналі мне пра нашае маладое лета, калі на надворку перад хатаю ў чыгунку на трыножках варацца яшчэ вадзяныя картоплі, што фарбуюць у чорнае пальцы, і пахне кропам і гаркаватым дымам, і шарай гадзінай над плеценым яловым сухім плотам мільгае кажан.

Чужыя кабеты, што шпацыравалі тут каля цёмных кіпарысаў, накінуўшы на плечы шарсцяныя кофты — далёка ў цемнаце было відаць іхнія белыя, мусіць, выфарбаваныя румянкам валасы, — напаміналі мне пра жонку, і я шкадаваў, што паехаў адзін. Але я быў давольны — тут не было абрыдлых разумных гутарак, — я спачываў душою. Я заўсёды любіў і люблю адзіноту. Ды я, мусіць, урадзіўся такі — бо некалі, помню, ходзячы за кіламетраў пяць у школу з вёсачкі ў невялікі горад, я любіў невядома чаму восень, познюю восень, ветраныя дні, макрэчу і жаласлівы звон тэлефонных правадоў — на душы было смутна, але я любіў гэты смутак, думалася пра нешта радаснае, і ад гэтай радасці і шкадавання да самога сябе на вочы набягалі слёзы. Я быў як хворы. А можа, гэтую хваробу павінен перажыць кожны. Я таксама тады пісаў вершы, як кожны з вас у гэтую пору, але мяне не надрукавалі ў раённай газеце. Мне не пашанцавала, як усім вам, а то я, напэўна, пайшоў бы ў паэты.— Петраш паглядзеў на нас і крыва ўсміхнуўся.

За акном мільганула маланка, стрэліў пярун, аж страсянулася пад нагамі падлога. На дварэ прыпусціў спорны дождж, задрыжала лапушыстае лісце на клёне, за альтанкай на дварэ разлілася лужына, на ёй збіраўся шум, скакалі бурбалкі.

Я, каб не перабіць Петраша, ціха адчыніў акно — у пакой хлынуў роўненькі шэпт дажджу, пацягнула прэснай і лёгкай сырасцю, як ад рэчкі.

— Во, стала лягчэй, — сказаў Петраш, усё гэтак дзвюма рукамі каля вушэй падгладжваючы назад свае валасы. Ён склаў рукі на каленях і, адхіліўшыся ад стала, пачаў расказваць зноў: — Ды я там мала з кім гаварыў. Хіба са сталяварам з Магнітагорска, з якім жыў у адной палаце. Сталявар любіў, як кажаце вы, узяць чарку. Ён кожны дзень заглядаў да «цешчы» — гэтак называлі паграбок, што быў недалёка ад санаторыі і ў якім дзябёлая ўкраінка ў вышыванай кашулі прадавала на разліў «Гарылку». Не помню, але, мусіць, гуляючы на пляжы ў карты, я пазнаёміўся, а потым і сышоўся з адным інжынерам з Харкава, маім, здаецца, равеснікам, ціхім добрым чалавекам і, можа, трохі дзіўнаватым — ён прызнаўся мне потым, што хоча нагледзець сабе кабету, тры гады назад ад яго ўцякла жонка — другая, бо першая памерла ад родаў, пакінуўшы яму малое дзіця.

Іншы раз вечарам мы гулялі з гэтым харкаўскім інжынерам па санаторным парку, заглядваючы на адкрытую веранду, дзе, здаецца, разы са два ці тры ў тыдзень былі танцы і дзе вось гэтыя самыя лысыя немаладыя дзядзькі дзеразаваліся, як маленькія — балазе іх ніхто ні з блізкіх, ні са знаёмых не бачыць. А чалавек, калі ён думае, што ён адзін і ніхто яго не бачыць, бог ведае што пачынае вычвараць.

Інжынер, бывае, ціхенька мне шаптаў, няўзнак паказваючы на якую-небудзь маладзіцу, — ён ведаў, хто да яе заляцаецца ці ў якое ўжо каханец паехаў.

Вось праз сватаўство гэтага харкаўскага інжынера ўсё і пачалося.

Неяк, здаецца, нядзеляю, у ціхі час, што бывае ў санаторыях з трох да чатырох гадзін, калі я лёг прыдрамаць, ён пастукаўся да мяне ў палату.

— Ты спіш? — спытаўся ён, прыадчыніўшы дзверы і ўваткнуўшы галаву.— Ідзём, паіграем у карты.

— Не, — я нацягнуў да самага падбародка коўдру. Мяне ўжо змарыў сон, уставаць не хацелася.

— Ідзём-ідзём, там у мяне сядзяць кабеткі, — ён схіліў набок галаву і прыжмурыў вочы.

— Я ж не выручу цябе, не ўмею іграць, — я не змахляваў: я папраўдзе не люблю і не ўмею гуляць у карты.

— Ой, шкода, — ён цмокнуў языком і зачыніў дзверы.

Але толькі я сцішыўся і пачаў драмаць, як у дзверы пастукалі.

— Заходзьце! — крыкнуў я, злуючыся, што гэты харкаўскі інжынер выб'е мяне са сну.

Дзверы адчыніліся, і паказалася прысадзістая, гадоў недзе дваццаць сем маладзіца, спярша нават сумеўшыся, што ўбачыла мяне ў ложку, і прыстакнуўшы ў парозе.

— Ой, выбачайце, я не ведала, што вы спіцё, — і на твары ў яе плямамі выступіла чырвань. На ёй быў лёгенькі карычневы халацік у белыя кветкі, што пасаваў да яе загарэлых і голых да пляча рук, да яе маладжавага твару і белых, коратка падстрыжаных, але высока начэсаных валасоў.

Мне ўспомнілася, што я недзе, здаецца, бачыў яе — ці не ўчарашнім вечарам, калі разышоўся спорны дождж і пазаганяў усіх на ганак санаторыі.

— Іван Мікалаевіч (гэтак называлі таго харкаўскага інжынера) просіць, каб вы прыйшлі да яго, — загаварыла яна, стоячы ў парозе і не ідучы далей у палату.

Мне было таксама брыдка перад ёю, што ляжу на ложку, але ўстаць я не мог — быў раздзеты.

— Добра, я прыйду, тым болей, калі кліча такая дзяўчына, — і я сказаў, здаецца, яшчэ нешта банальнае, як заўсёды гавораць людзі, не знайшоўшыся, што сказаць.

Яна адступілася за парог і зачыніла дзверы. Скоранька апрануўшыся, я спусціўся на другі паверх і зайшоў у палату, што была якраз пад маёю, — тут жыў харкаўскі інжынер.

— Знаёмцеся, — сказаў ён, няўзнак падморгваючы мне.

Я пакланіўся, назваўшы сваё імя, і сеў на слабоднае крэсла напроці чарнявае сытае кабеты з кароткімі поўнымі рукамі. З левага боку ад мяне сядзела гэтая самая дзяўчына ў карычневым халаціку, з-пад якога былі відаць яе маладыя круглыя калені. Імя яе я спярша не разабраў, але калі мы пачалі гуляць у карты, ужо чуў, што сытая кабета з кароткімі рукамі называла яе Кеня. Імя такое я чуў першы раз, і для мяне яно было нязвыклае. Потым ужо дазнаўся, што яно перароблена з самага простага — Аксеня.

Словам, мы пачалі гуляць у карты. Маёй партнёршай была гэтая кабета з кароткімі поўнымі рукамі. Мы гулялі ў «дурня», і мне невядома чаму вязло, картавалі харкаўскі інжынер і Кеня. І гэта ўсім абрыдла. Інжынер дастаў з тумбачкі бутэльку «Гарылкі», гэтай самай украінскай, што прадавалася ў «цешчы» з вялікай нацэнкай. Шклянкі ў палаце знайшліся толькі дзве, і мы пілі па калейцы: спярша — жанчыны, потым я з інжынерам. Кеня неяк скора разружавелася і пачала смяяцца, а чарнявая поўная кабета ўсё саромелася, вочы яе асалавелі і хацелі спаць.

— Ідзём на мора, — сказала раптам Кеня, — я ведаю месца, дзе нікога няма.

— А што, сходзім, — падхапіўся інжынер — ён быў даволен. Кабеты пабеглі недзе, мусіць, да сябе ў палаты, каб пераадзецца.

— Табе, Віктар, пэўна, не цікава, але дзеля мяне...— гаварыў ён, прыбіраючы са стала.

Я нехаця, але згадзіўся.

Месца тое і праўда было зацішнае — стромы бераг, унізе каля самага мора вострыя жаўтаватыя каменні, па якіх скакалі два цыбатыя, у выцвілых плаўках, хлопчыкі. За гэтымі каменнямі быў невялікі пляжык — якраз напроці двух вялікіх валуноў, што ляжалі ў вадзе, як нешта вялікае, жывое.

Мы памаленьку спусціліся з берага нейкаю сцежкаю, трымаючы адно аднаго за рукі, і пачалі распранацца. Я рассунуў зверху гарачую гальку і лёг недалёка ад гэтых вялікіх карычнявата-шэрых каменняў з белымі рáгамі птушынага памёту. Вада плюхала на каменні, віравала між імі, ціха набягаючы на спаховы бераг, і сцякала, адкочвалася назад, цягнучы за сабою круглыя каменьчыкі — яны шоргалі, нібыта хто іх падварушваў шуфлем. Далей ад берага мора было лянівае. На ім толькі блішчала, пералівалася разарванае сонца. Далёка за чырвонымі буямі памаленьку сунуўся белы, здаецца, сёння нафарбованы, параход. За ім сыходзілася неба з вадою — і было не разабраць, дзе канчаецца мора, а дзе пачынаецца неба: там была сіваватая смуга, і на душы рабілася смутна і лёгка, калі доўга глядзіш туды.

Кеня расшпіліла і зняла з сябе свой карычневы халацік, застаўшыся ў чорным купальніку з дзвюма доўгімі белымі палоскамі, і пайшла да вады, не скідаючы з ног басаножкі. Было ў яе хадзе нешта лёгкае, маладое. Яна нацягнула на галаву гумовую шапачку, неяк раптам пабрыдчэўшы, скінула басаножкі і палезла ў ваду. Распрануўся і кінуўся туды з чырвонаю апечанаю спіною і чырвонымі апечанымі лыткамі харкаўскі інжынер. А я застаўся тут, на беразе, з гэтаю паўнаватаю кабетаю, што дастала з белае цыратовае сумкі выцвілую санаторскую капу і, не скідаючы з сябе сукенкі, лягла блізенька ад вады. Мы, здаецца, пра нешта гаварылі. Кабета перабірала каменьчыкі і кідала ў мора.

Вярнулася Кеня. Вада з купальніка цякла па яе гладкіх маладых нагах. Яна глыбока дыхала — падымаліся яе вострыя грудзі. Сцягнуўшы з галавы гумовую шапачку і пахарашэўшы зноў, яна лягла жыватом на гарачую гальку. Я бачыў яе маладую шыю, карычневую бародавачку з боку ад вуха, мокрую кудзерку валасоў на патыліцы, што недзе вылезла з-пад шапачкі і намокла.

— Не распісвайце, Віктар Антонавіч, — зарагатаў Чэмер.

Петраш вінавата ўсміхнуўся і змоўк. За акном яшчэ ўсё ішоў дождж, але выглянула сонца, і кроплі блішчалі, як доўгія шкляныя палачкі. Яснасць з вуліцы пачынала калоць у вочы. Петраш жмурыўся.

— Не перабівай, — прыкрыкнуў нехта з нас на Чэмера.

Петраш нібы пасмялеў, учуўшы, што мы хочам слухаць далей, і пачаў расказваць:

— Словам, у той дзень мы сабраліся схадзіць на танцы ў суседнюю санаторыю — падбіў усіх Іван Мікалаевіч, але ўжо дарогаю няўзнак шапнуў мне, што яго схапіў жывот і што яму трэба вярнуцца. Я астаўся з кабетамі. На танцах яны, здаецца, забыліся і пра мяне, і пра ўсё чыста на свеце — танцавалі то адна з адной, то з нейкімі мужчынамі, што запрашалі іх, мусіць, дзеля Кені. Я стаяў, прыпёршыся да парэнчы (танцпляцоўка была зроблена на даху аднаго круглага будынка, як гэта робяць танцпляцоўкі звычайна ў санаторыях), і злаваў то на самога сябе, што не ўмеючы танцаваць, павалокся сюды, каб стаяць тут як пень, то на Івана Мікалаевіча, што, пэўна, знарок кінуў мяне з гэтымі дзвюма кабетамі. Варочаліся дадому мы ўжо недзе пасля адзінаццаці. Круглы і белы месяц церусіў сіняватую яснасць. Суха, як у ветраны дзень, блішчала лісце на дрэвах. Як чорныя хмары, паднімаліся на захадзе горы. Паўнявай кабеце трэба было ісці спаць на пляж. Там пад навесам стаяла каля сотні ложкаў — гэта для тых, каму дактары прыпісвалі сон каля мора.

Мы давялі да пляжа гэтую поўнаватую кабету (і я нават памог ёй пералезці цераз высокі дашчаны плот, бо веснікі былі ўжо замкнёныя) і варочаліся назад у санаторыю між цёмных сцішаных кустоў. Усё шумела і ніяк не магло ўлегчыся мора. І зноў блішчала ад месяца вада, нібыта там кішэла, варушылася рыба. Каля цёмных гор густа мігцелі агоньчыкі — там недзе была Ялта. Кругом галавы ў Кені напроці месяца быў відаць сіняваты арэол. Мы спыніліся. І бог ведае, што са мною пачало рабіцца. Я ўзяў Кеню за руку і ўчуў, як яна дрыжыць. І ці ад таго, што мы былі адны, што была гэтая ціхая сіняватая ноч з ясным месяцам, з гэтым трывожным і цяжкім плёскатам мора, я лёгка прыгарнуў да сябе Кеню і пачаў цалаваць у губы, у вочы. Яна неяк сцішылася і ўздыхала. І я аж сам задыхнуўся ад нейкага шаленства, радасці. Потым яна схамянулася ад гэтага нечаканага страху і ўжо спакойна загаварыла:

— Чаму вы цалуеце ў вочы? Гэта нядобры знак. Вы не будзеце мяне любіць.

Я маўчаў, я не ведаў, што сказаць — мяне душыла радасць.

— Позна ўжо, санаторыю закрыюць, — яна пайшла, а кругом яе галавы ад яснага месяца стаяў гэты сіняваты арэол.

І пасля гэтага вечара бог ведае што пачало рабіцца са мною. Прыходзячы ў сталовую, я ўсё шукаў вачыма той столік, дзе сядзела яна, і кожная кабета з белаватымі, каротка падстрыжанымі валасамі здавалася ёю, у мяне аж сціпалася сэрца, і я аж задыхаўся, як задыхаецца хворы чалавек ад раптоўнага болю. І я зрабіўся як хворы. Я тады ўбачыў, што каханне — гэта хвароба, пра якую, невядома чаму, не піша навука. І мне было дзіўна і трохі смешна з самога сябе, што не магу жыць без чалавека, якога стрэў выпадкам, што я стаў як здурнелы, і смешна, што я ведаю, разумею гэта, але адкаснуцца, аслабаніцца ад яго, ад гэтага дурману, не магу, што гэта звыш мае сілы. Я ніколі не спадзяваўся, што нешта вось такое ўчыніцца са мною. І чым болей мяне цягнула да Кені, тым ласкавейшыя пісьмы пісаў я жонцы, ці ад таго, што чуў віну перад ёю, ды не толькі віну, а нейкую брыдкасць, і гадка і неяк непамысна было самому, і тым часам я быў давольны і нейкая вар'яцкая радасць працінала мяне. Рабілася са мною нешта як дурное. Гэтакае ж самае было і з ёю: Кеня прызналася мне, што вось такое перажывала некалі, як вучылася ў школе, недзе ў старшых класах, і ўлюбілася ў аднаго школьніка.

Іван Мікалаевіч, той харкаўскі інжынер, стаў падсмейвацца з мяне, ці мо ад зайздрасці, ці мо ад злосці, што я адбіў у яго Кеню, але ўжо болей з ім не хадзіў, я быў з ёю... Ды што многа гаварыць...— Петраш уздыхнуў, паглядаючы недзе на вуліцу — там ужо перасціх дождж, у лапіку разарваных хмар паказалася неба — сіняе, як бывае яно на згоне зімы, блішчала мокрае лісце на маладзенькім, прывязаным да калка, клёніку. Недзе з другога боку дома сюды на двор глянула нізкае сонца — нейкай яснай, як перамешанаю з малаком чырванню адлівала лужына, што сабралася за альтанкаю, гэтай чырванню адліваў і мокры асфальт на дарожцы. Свет зрабіўся малады, ясны, як выкупанае дзіця. Усе сталі паглядаць на двор — ці не пара ісці дадому.

— Ну і чым усё скончылася? — нецярпліва спытаў нехта з нас.

— А тым, — Петраш падняўся з-за стала, мусіць, убачыўшы, што трымае нас тут, у рэдакцыі, — што скончылася мая пуцёўка. Кеня праводзіла мяне да Сімферопаля — я ўзяў таксі. І быў як сам не свой. Душу разбіраў нейкі смутак, рабілася шкада, што не ўбачу болей ні гэтых маладых жаўтлявых вінаграднікаў каля дарогі, ні гэтых вішань з цемнаватымі вочкамі ягад у закурэлым лісці, ні яе, Кені, што гэта ўсё міне, што мы з ёю больш не сустрэнемся, што пра ўсё гэта астанецца толькі памятка. На вочы ў мяне набеглі слёзы, калі я садзіўся ў вагончык, у гэты аўтобусік з пяці вагончыкаў, што звычайна падвозіць да самалёта пасажыраў, калі ўбачыў, як расце, шырэе далечыня асфальту, калі далее гэта пафарбаваная ў чорнае, вывітая ў карункі чыгунная агароджа, калі далее яна, Кеня, і ўжо не пазнаць яе твару, толькі відаць яе жаўтлявыя валасы, белая ў карункі блузка, яе рука, якою яна, пэўна, усё махае мне. Сэрца маё дрыжала, і ў грудзях расла нейкая пустэча, і боль сціскаў іх. Я як нежывы зайшоў у самалёт. І ўжо стаў баяцца самога сябе, каб са мною што не зрабілася. Як даляцеў у Мінск, не ведаю, помню толькі, што быў дождж і самалёт доўга не ішоў на пасадку, і кольвек-каго закалыхала. Маладзіца, што сядзела каля мяне, ззелянела ў твары, ёй блажыла, толькі мяне нічога не брала — я ўсё думаў пра Кеню, пра жонку (я адбіў ёй тэлеграму, што лячу дадому), як гляну ёй у вочы. Мяне браў страх, перамешаны з брыдкасцю, сорамам і нейкай хворай вінаватасцю.

Я выйшаў з самалёта і, не зважаючы на лужыны, пад шчырым дажджом выправіўся да багажні, куды, раскрыўшы парасон, з гаманою і смехам беглі ад нашага самалёта кабеты. Я ішоў унурыўшыся, і калі падняў галаву, то ўбачыў жонку і неяк спярша ўтрупянеў — яна бегла сюды давольная, і радасць была ў яе на твары. Я раптам, мусіць, ужо як старонні, убачыў, якая яна прыгожая, якая ў яе спрытная хада, які ў яе прыгожы твар. Брыдкасць і віна перад ёю змяшаліся ў адно, у нейкі камяк крыўды, і я, мусіць, першы раз падумаў: на каго ж я прамяняў яе. І рады ўжо, што яна тут, што яна бяжыць да мяне, а тое ўсё, што было там, у Ялце, асталося за нейкай мяжою, што яно ўсё, тое брыдкае, гадкае, не трэба. Я прытуліў да сябе жонку і, чуючы ў ёй нешта сваё, роднае, асцярожна, ціха пацалаваў у знаёмы холад яе шчакі.

— І ўсё, Віктар Антонавіч? — спытаў нехта з нас у Петраша. Мы ўсе падняліся, каб выйсці з кабінета.

— Не, не ўсё, — сказаў Петраш, азірнуўшыся, — ён першы адчыняў дзверы.

Я згроб са стала паперы, упіхнуў іх у шуфлядку і выйшаў у калідор. Там яшчэ стаялі ўсе. Заклаўшы рукі за спіну і прыпёршыся да сцяны, Петраш расказваў:

— Але гэтая любасць да жонкі праз колькі дзён прайшла. І мне свет засланіла зноў яна, Кеня. У тралейбусах, на вуліцы, словам, скрозь і ўсюды я прыглядаўся да дзяўчат з бялявымі валасамі, і кожная з іх выдавала падобнаю да Кені. Я пісаў ёй пісьмы, бегаючы ўкрадкам на паштамт. Жыла яна ў невялікім гарадку пад Масквою, на вуліцы Пірагова, як я помніў, дом нумар васемнаццаць, кватэра чатыры, але пісаў ёй на пошту «да запатрабавання». Жонка нічога не ведала, але недзе на сподзе душы чула, што са мною робіцца. І самае кепскае, што, калі аднаго разу мы выйшлі з ёю на вуліцу і быў гэтакі самы цёплы, як там, у Ялце, сіняваты вечар, з высокаю яснаю поўняй, калі мне спомнілася мора і гэты бляск на вадзе ад месяца, калі, здаецца, там трапечацца, бліскае лускою рыба, я, мусіць, як на мяне што надышло, забыўшыся, назваў жонку Кеняй.

Схамянуўшыся, пачаў усё зводзіць на жарты. Але дома было плачу. І я не ведаў, як супакоіць жонку, што сказаць. Але пасля таго вечара ў нас з ёю шмат што змянілася, нейкая адчужанасць знайшлася ў нашай прыязні, яна ціха і незаўважна, гэтая прыязь, раз'язджалася, як раз'язджаецца слабкі вузел.

Я рашыў болей не пісаць Кені. Лёгка сказаць — рашыў. Але ж хіба ўсё так адразу выкінеш з памяці. Праўду, мусіць, пісаў Міцкевіч: «Ты скажаш: «Сыдзі з вачэй!» —І я пакаруся; «Прэч з майго сэрца!» — і сэрца паслухае, але калі ты скажаш: «Прэч з памяці!» — то ні твая і ні мая памяць з гэтым не пагодзяцца».

Бывае, перад сном, сцішыўшыся, я бачыў перад сабою той гарадок, шэрыя каробкі блочных домікаў, ціхія надворкі з маладзенькімі дрэўцамі, клумбы з ліловымі фіялкамі, з жоўтым кракосам, што сядзіць аж да самае позняе восені сярод стрымбулёў ссохлых вяргіняў. І бачылася перада мною, як я паеду туды, у гэты гарадок, і буду шукаць той дом і раптам, не чакаючы, стрэну яе, Кеню. Яна будзе варочацца з работы і здзівіцца, і не паверыць, убачыўшы мяне... Я нават дадумаўся да таго, што, каб памерла мая жонка, то я ўзяў бы яе замуж, яе, Кеню, і як мы жылі б. Словам, вар'яцтва маё не праходзіла.

І вось неяк па адной патрэбе надарылася мне паехаць у Маскву. У поездзе я нават не мог заснуць, усё думаў пра той гарадок, усё ўяўляў сабе, як стрэну Кеню, і ад нейкай радасці, вар'яцтва дрыжала маё сэрца, мяне ўсяго калаціла...

Масква мне здалася новаю і трохі нейкаю чужою — я не быў там тры гады. Толькі метро, гэты востры, свежы і цеплаваты вецер, і гэты страх перад эскалатарам, калі ты не ведаеш, як ступіць, як патрапіць на яго, каб не ўпасці, і гэты спакой у людзей, што едуць знізу ўверх і, задраўшы галаву, ціха глядзяць на цябе, успёршыся локцем на гумавую парэнчу, гэты глыбокі жалезны грукат электрычкі, чырвоныя вочкі, што тухнуць на гадзінніку светафора, — усё гэта было знаёмае і блізкае мне.

Была голая вясна, а ў вагоне ўжо сядзела маладое дзяўчо з букетам краснадарскага бэзу, і сталага веку кабета з гаспадарчаю сумкаю на поўных каленях усё драмала на сядзенні і раптам уздрыгвала. А электрычка ляцела ў прорву цемнаты, толькі за вокнамі мільгаў ланцужок цьмяных лямпачак, і ўсё бег па сцяне, цягнуўся чорны тоўсты кабель. Пад вагонам стаяў нейкі глыбокі, жалезны лязгат, нібы электрычка ішла праз мост.

І запруджаныя людзьмі вуліцы, і машыны, што ў некалькі радоў ляцяць адна за адною, і калі глядзіш на іх, аж пачынае кружыцца ў галаве, — усё гэта была Масква і новая, і блізкая мне. І ціхі нумар у старой, здаўна знаёмай гасцініцы — за акном па ржавай блясе ходзіць голуб і, адварочваючы галаву, глядзіць у шыбу адным вокам, — і кафэ на вуліцы пад тэнтам, куды на сталы залятаюць вёрткія вераб'і. І азыраватая цішыня раніцаю, і цюкат абцасаў па асфальце. І толькі ў табачны магазін забягаюць мужчыны... Бог ведае, якою здалася мне Масква!

За дзень я залатвіў усе свае справы і назаўтра быў слабодны. З нейкай трапятлівай радасцю я прыехаў на вакзал, кінуў у аўтамат 35 капеек і з зеленаватым білецікам выйшаў на перон. І тут мяне ахапіў страх, мне здалося, што тут недзе павінна быць яна, Кеня. Зайшоўшы ў вагон, нават пачаў прыглядацца да маладзіц і потым усё азіраўся — ці не сядзіць яна на лаўцы блізка за спіною, сядзіць са сваім мужам, вясёлая, і ўсё смяецца яму і, пэўна, не думае, што ў гэтым вагоне еду я...

Ногі ў мяне аслабелі і зрабіліся як не свае, калі я, прыглядаючыся да ўсіх і шукаючы вачыма яе, Кеню, выйшаў на перон, дзе стаяў невялікі лёгкі будыначак вакзала, абліцаваны кафельнай пліткай. І калі я пазіраў на людзей, што ішлі ад электрычкі, мяне невядома чаму брала радасць, што вось гэтыя людзі ведаюць яе, Кеню, брала радасць, што іду вуліцаю, якою, напэўна, не раз хадзіла яна, калі ішла ехаць у Маскву ці вяртаючыся з электрычкі дадому.

Як я ўжо казаў, было гэта голаю вясною. За платамі ў гародчыках там-сям яшчэ не растаў, разварушаны, мусіць, лапатамі, снег. Была субота. Людзі падмяталі надворкі. Пахла сырою зямлёю, і аднекуль цягнула дымам, недзе палілі смецце. Па сухой ужо вуліцы на веласіпедах ганяліся дзеці, і ціш, як бывае яна перад святам, перад вечарам, ляжала над гарадком. Я прачытаў назву вуліцы: «Гагарына». «А дзе ж Пірагова?» За мною з транзістарам, што хрыпеў нейкую англійскую песню, ішло трое падлеткаў. Я прыпыніўся, чакаючы іх.

— Скажыце, а дзе вуліца Пірагова? — спытаўся я, калі яны параўняліся са мною.

— Мы туды ідзём, — сказаў вышэйшы за ўсіх, чарнявы хлопец год семнаццаці.

— А які вам нумар трэба? — хлопцы прыпыніліся і выключылі транзістар.

Я запнуўся: казаць ці не?

— Дваццаты, — я змахляваў на два нумары,

— Дык звярніце вось сюды і дварамі выйдзеце да гэтага дома.

Я падзякаваў і зарадаваўся, што хлопцы адчапіліся ад мяне. Звярнуў у завулак і выйшаў да шарага цаглянага дома. На сіняй эмаліраванай таблічцы пісалася: «вул. Пірагова» і стаяла лічба «20». Значыць, наступны будзе яе дом. Я выйшаў на нешырокую брукованую вуліцу з голымі ліпкамі, у якіх ад сырасці пазелянела на чорных камлях кара. Я звярнуў управа і ўбачыў трохпавярховы дом з чырвоным абводам пад кожным акном і, мусіць, скарэй інтуітыўна дагадаўся, што гэта і ёсць нумар васемнаццаць. Я стаяў, баючыся падысці бліжай. «А вось зараз недзе будзе ісці яна». Мне ўспомнілася тое, што я некалі думаў. Я хацеў гэтага і баяўся, баяўся, што не вытрываю, і ў мяне ад нечаканае радасці разарвецца сэрца.

«Кватэра — чатыры». Гэта недзе на першым паверсе. Я пайшоў тратуарам уздоўж дома, крадком узіраючыся ў вокны. У адным мільганула белая галава — я аслупянеў. Яна! Кеня! Я вярнуўся назад і зноў зірнуў у акно. Над сталом стаяла маладое дзяўчо і прасавала бялізну. Убачыўшы мяне, дзяўчо засмяялася і паклікала некага яшчэ. У акно ткнулася сівая кабета з зачэсанымі на радок валасамі. Я сышоў з вачэй.

Завярнуў за рог дома і глянуў на двор. На лаўцы, недалёка ад нізенькага, у калена, плоціка, за якім быў нейкі гарод, голыя кусты агрэсту, сядзела спіною да мяне маладзіца ў пуховай хустцы, трымаючы на каленях укручанае ў ружовую атласную коўдру дзіця. На вяроўцы, што была нацягнута між укопаных у зямлю тоўстых калкоў, вецер падварушваў сухія накрухмаленыя прасцірадлы.

З пад'езда выбегла тое самае бялявае дзяўчо, убачыла мяне і засмяялася зноў. Дзяўчо зняло з вяроўкі сухую бялізну і схавалася ў пад'ездзе, а я ўсё стаяў, узіраючыся на тую кабету з дзіцем. А што, калі гэта яна? І калі трымае маё дзіця? Маё. Ад сораму, ад нейкае віны я аж заплюшчыў вочы.

Кабета паднялася, гушкаючы на руках дзіця, і нават па росту, па плячах, я пазнаў, што гэта не яна, не Кеня.

Нешта ссунулася ў мяне з грудзей, я падышоў бліжэй. А можа спытаць у яе, ці жыве тут Кеня? Не, лепей не трэба, будзе падазрэнне. Я прайшоў надворкам, узіраючыся на дзверы пад'ездаў і шукаючы нумары кватэр і, здаецца, чуючы на сабе кожны позірк з акна: а можа ўсё глядзіць яна?

А вось і першы пад'езд. На цёмна-карычняватай палавінцы дзвярэй белыя лічбы: «1—9». Значыць, чацвёртая кватэра тут. Вось дзе яна жыве... Абмінае гэтую лужыну перад сходамі, адчыняе гэтыя дзверы з выбітым шклом. Сэрца ў мяне зашчымела, што я вось зараз пайду, так і не ўбачыўшы яе, не даўшы ёй знаць, што быў тут, хадзіў каля яе дома, зазіраў у вокны, бачыў дзяўчо, маладую кабету з дзіцем, гэты ціхі двор, нізкі па калена плоцік, чорны, голы агрэст.

Я абмінуў лужыну, што сабралася перад ганкам у лагчынцы асфальту, і падняўся на сходы. У сярэдзіне ў мяне ўсё дрыжала, нейкая трывога сціскала маё сэрца, рукі калаціліся, калі я ўзяўся за халодную скобку ў дзвярах. Дыхнула сухім сатлелым пахам пад'езда. Прыгрэўшыся на радыятары, жмурыў вочы кот. Сцяна ўвешана пляскатымі бляшанымі скрыначкамі для пошты. А вось на скрынцы і лічба «4». Дзеці накрэмзалі на сцяне свае імёны — як у кожным пад'ездзе.

З нейкім страхам, што вось зараз выйдзе яна, я падышоў да дзвярэй. Не, гэта трэцяя кватэра. Чуючы, як слабеюць і дрыжаць ногі, я падняўся на другі паверх.

А вось на абабітых чорным дэрмацінам дзвярах блішчыць прыбітая бляшка — «4». Каля вушака званок. Перад дзвярмі драцяная сетачка, каб выціралі ногі.

І нешта як спакушала мяне — націснуць на гэтую белую кнопку званка. І я нават убачыў, як раптам адчыняцца дзверы і з цёмнага калідора пакажацца яна ў тым самым карычняватым халаціку, у якім яна была ў Ялце, у санаторыі «Горны».

Я падышоў да дзвярэй, прыслухаўся — за імі было ціха. Я толькі чуў, як стукала — бух-бух-бух — маё сэрца. Зверху нехта спускаўся: па цэментавых сходах востра цюкалі абцасы. Я адышоўся ад дзвярэй — прабегла маладое дзяўчо ў лёгкім паліто з белым каўнерыкам, пакінуўшы светлы дзявочы пах духоў.

Як жа ж ёй даць знаць? Чакаць? А калі яна выйдзе з мужам? Мяне разбіраў халодны страх. Не! Толькі тут не стаяць! Напісаць запіску. Я пашукаў у кішэнях паперы і знайшоў толькі той зеленаваты білецік, што браў на электрычку.

Падышоўшы да акна, паклаў на яго зеленаваты білецік, дастаў з кішэні ручку і пачаў пісаць, рука ў мяне дрыжала: «Кеня, пазвані, калі ласка, па тэлефоне: 223-43-72. Чакаю...» «Што болей? Не, мусіць, досыць». Я ўзяў білецік, чуючы, што ў мяне спадыспаду змакрэла рука. У пад'ездзе было ціха, блішчала бляшаная лічба «4» на чорных, абабітых дэрмацінам дзвярах.

Слухаючы, ці не адчыняюцца гэтыя чорныя дзверы, я спусціўся да паштовых скрынак, укінуў у чацвёртую білецік і выйшаў на двор. Зрабілася лягчэй ад гэтага азыраватага ветру, ад вастраватага веснавога холаду, але мяне яшчэ ўсё калаціла — дрыжалі ногі, як дрыжаць яны ў хворага, калі ён доўга не ўставаў з пасцелі, навальвалася нейкая слабасць.

На лаўцы сядзела маладзіца з дзіцем на руках. Вецер варушыў слабка нацягнутую на шарых слупах белую танкаватую вяроўку. За плоцікам чарнеў голы яшчэ агрэст. Недзе піпікала машына — мусіць, тая, што збірае смецце. Нехта ў адной рубашцы, без шапкі бег з вядром, прытопваючы, каб не разляталіся, рукою сухія паперкі.

Я задраў галаву, гледзячы на вокны на другім паверсе. Яны былі завешаны цюлем. Суха блішчала, мусіць, вымытае надоечы шкло. Яшчэ раз азірнуўся на першы пад'езд: каля сходаў вецер рабаціў каламутную лужыну. На лаўцы ўсё гэтаксама сядзела маладзіца ў сівай пуховай хустцы з дзіцем на руках.

Я яшчэ пастаяў, узіраючыся на гэты цагляны дом з чырвонымі абводамі над вокнамі, на гэты ціхі двор, і завярнуў на вуліцу, невядома чаму думаючы, што яна, Кеня, можа тут і не жыве. А дзе дазнацца пра яе адрас? Спытаць? Схадзіць на гэты заводзік, дзе яна працуе інжынерам, і распытаць у людзей?

Але ж сёння субота. Не, калі яна ўжо не пазвоніць, тады...

Я пахадзіў па гэтым гарадку, ад якога пахла вільготнаю набрынялаю зямлёю, раскопанымі градамі, гаркаватым дымам ад сухога, ссыпанага ў кучы і падпаленага смецця, пастаяў яшчэ зводдаль новага кінатэатра, дзе на высакаватым і шырокім ганку з задзірастым брылём тапталіся людзі; прыглядаючыся яшчэ ўсё да маладзіц, ці не ўбачу яе, я вярнуўся на электрычку, ужо нейкі паспакайнелы і страціўшы спадзяванне, што калі-небудзь стрэну яе, Кеню.

Ехаў у Маскву, а перад вачыма ўсё стаяў гэты гарадок з шарымі цаглянымі дамамі, чыстыя, падмеценыя вуліцы, той дом з чырвонымі абводамі над вокнамі, пад'езд, спісаны мелам, абабітыя чорным дэрмацінам дзверы і перад імі драцяная сетачка.

І ўжо наракаў на сябе, што дарма ўкінуў білецік, бо ці знойдзе яго хто, і чаму не падпісаў якое-небудзь жаночае імя, бо што тады, калі гэты білецік знойдзе муж...

У гасцініцы, у нумары, была адзінота, смутак сціскаў душу. Я заказаў размову з домам і сказаў жонцы, што яшчэ затрымаюся на дзень — на два, хоць мне і абрыдла сядзець тут аднаму ў гатэлі.

— І ўся гісторыя? — здзівіўся Чэмер, калі Петраш адхіліўся ад сцяны і неяк пабольшаў адразу. Ён стаяў высокі, дужы ў плячах, толькі ў яго на гладкім маладжавым твары свіцілася нейкая жаўтлявасць. І ці, можа, ад таго, што стаялі мы далёка ад акна і тут было цемнавата, на ім як значылася нейкая спакутаванасць і хвароба, і ў сініх вачах была млоснасць.

— А што, вас можа і не бярэ цікавасць? — спытаўся ён, сарамяжліва засмяяўшыся і паказваючы свае белыя і як крамяныя зубы.

— Не, ужо даслухаем, — сказаў я, каб хоць як заступіцца, угадзіць яму, бачачы, што ўсім ужо расхацелася слухаць і прапаў усялякі інтарэс да гэтай Петрашовай гісторыі, кожны ўжо напэўна набыльваў пра тое, каб як пайсці дадому, бо недзе ў канцы калідора, каля кладоўкі, дзынкала вядром тэхнічка.

Петраш, растапырыўшы пальцы, абедзвюма рукамі прыгроб, неяк пачынаючы ад лоба, за вушы на патыліцу валасы, памаўчаў, кусаючы край ніжняй губы, нешта спамінаючы сваё, і адвёў ад нас вочы:

— А ўся гэтая гісторыя скончылася вельмі звыкла. Назаўтра, спусціўшыся ў рэстаран і на скорую руку паснедаўшы, я сядзеў у нумары і чакаў яе званка. Недзе ў самы полудзень зазваніў тэлефон. Я з нейкай звар'яцелай радасцю падскочыў і падняў трубку. Гаварыў мужчына. У мяне нешта адарвалася ў грудзях і спацела рука. Муж... Але чаму ён называе мяне па імю? Я ледзьве разабраўся, што звоніць таварыш, наш тутэйшы хлопец, што зрабіўся масквічом: скончыў аспірантуру і застаўся там. Словам, ён кліча мяне ў госці, а пагаварыць нам з ім было пра што: некалі тры гады сядзелі за адным сталом, як займаліся на фізмаце, пакуль ён не перавёўся ў Маскву, у МГУ.

Адмовіць не было як, і я паехаў недзе аж на край Масквы — спярша ў метро, потым аўтобусам, у вёску, за якой ужо стаялі чырвоныя недабудаваныя дамы, а над імі паднімалі тонкую шыю пад'ёмныя краны, бытта заглядвалі ў сярэдзіну гэтых дамоў, а тут каля хаткаў з размалёванымі шчытамі, з выразанымі аканіцамі таўклі мак камары, стаяла цеплыня, на вербалозе ў гародчыках распускаліся жоўтыя каткі, і над імі віліся пчолы. Недзе гаўкаў тоўстым голасам вялікі сабака. Я мінуў вёсачку, і мяне стрэў мой таварыш. Дома ў яго нікога не было — жонка з дзецьмі паехала недзе на дачу. Мы выпілі па кілішку. Гутаркі было многа. Спомнілася ўсё даўнейшае. Прасядзеў я ў яго гадзіны чатыры. Ён намаўляў мяне астацца нанач, але я не помню, як ужо адгаворваўся, што яму махляваў. Ён, мусіць, не вельмі паверыў і падвёў мяне да аўтобуснага прыпынку. Вярнуўся я ў гасцініцу пад вечар. Распрануўся і прылёг на ложак. І не помню, як задрамаў.

Разбудзіў мяне тэлефон. За акном ужо сутоньвалася: у кутках у нумары гусла цемната. Я кінуўся да століка, выцяўшыся каленам аб крэсла, і зняў трубку.

— Алё-о, — сказаў я, сцішыўшыся і чакаючы яе голасу. Сэрца маё дрыжала.

— Гэта Кеня. Хто мяне пытае? — пачулася недзе здалёк і ціха. Голас быў яе — мяккі.

— Гэта я, Віктар...— і ў мяне ў роце зрабілася суха.

— Божа мой, няўжо гэта ты, Віктар? А я глянула на білецік, пазнала твой почырк, але ўсё не верыла сама сабе... Я ўжо званю другі раз... Ах, божа, няўжо ўсё гэта праўда?.. Ну, гавары, гавары... Я хачу слухаць твой голас, мне яшчэ ўсё не верыцца, што гэта ты.

— Адкуль ты звоніш? — нешта мяне ўсё сушыла ў горле.

— З дому, з нашых Падліпак.

— Кеня, Ксюша, я хачу цябе ўбачыць. Ці можаш ты прыехаць сюды — я назваў гасцініцу.— Бяры таксі... Каб ты ведала, як я цябе шукаў.

— Віцюня, мілы мой!.. Я прыеду... Забягу толькі дадому... Мне тут блізенька... Скажу Лёню, што прыязджала Маша, што ў яе нейкая бяда... Лёня сёння наранкі адкрыў паштовы яшчык, знайшоў твой білецік і ўсё распытваў, што гэта за тэлефон. Ой, што было... Але раскажу потым. Я бягу...— і недзе там, далёка, як сухі гарохавы стручок, луснуў тэлефонны апарат — яна павесіла трубку, і я чуў гэтыя кароткія гудкі — ту-у, ту-у, а ў маіх вушах яшчэ стаяў яе далёкі мяккі голас і перад вачыма была яна ў той белай, што свіцілася ружаватасцю, карункавай блузцы, у якой яна была ў тую астатнюю ноч...

Я апрануўся і выйшаў на вуліцу. Ціха гарэлі ліхтары, густа, як далёкае мора, гула Масква, ружовымі агнямі свяціліся хвасты машын. Я прыглядаўся ўсё да тых, што, моргаючы адным жоўтым вочкам, заварочвалі пад гасцініцу, спыняючыся каля самага тратуара. Пад зеленаватымі ліхтарамі матавым святлом адліваў асфальт. Прайшло, можа, за гадзіну, а яе ўсё не было. У душу нават закралася падазронасць, што ёй, можа, няма як прыехаць, што нешта там муж... І я нават не падбег да сіняе «Волгі», што спынілася на другі бок вуліцы. Я толькі ўбачыў, што адтуль нехта махае рукою... Я азірнуўся, ці няма каго ў мяне за спіною, і потым ужо кінуўся туды, не верачы, што гэта яна і не ўгадваючы ў гэтай, здаецца, нізшай, паўнаватай кабеце ў бэжавым паліто, у ружаватай нейкай высакаватай шляпцы Кеню. Машына ціхенька рушыла з месца, і сярод вуліцы засталася яна адна, і я пазнаў яе твар і, падышоўшы зусім блізка, убачыў, што ён нейкі абветраны, у ім не было той даўнейшай маладжавасці. Але ў гэтым твары было мне нешта блізкае і чужое. «Яна пабрыдчэла», — падумаў я. Толькі вочы асталіся тыя самыя — карычняватыя, вострыя, і быў у яе той самы голас:

— Віктар, дзень добры!

Я абняў яе, чуючы чужы пах духоў, чуючы рукою калючыя струкі яе бобрыкавага паліто, усю нязвыклую ў ёй чужасць... І на мяне найшла нейкая зацятасць, і нейкі холад працяў мяне, і нешта пустое заварушылася ў маёй душы. Я не ведаў, што са мною робіцца, але чуў, што я ніколі з ёй не буду такім, як быў, бо я высніў, выдумаў яе другою...

— Ты змяніўся, Віктар, — яна, мусіць, учула ў мяне гэтае нешта чужое для яе, гэтую маю нечаканую абыякавасць.— А помніш, які ты быў чорны...

— Другі год, як я нідзе не загараў, — сказаў я, адчыняючы цяжкія з абслізганай меднай ручкай дзверы гасцініцы.

Мы селі ў ліфт. Яна, узіраючыся ў люстэрка кабіны, папраўляла каля шапачкі валасы. Я бачыў яе збоку — яе прыпудраную сухаватую шчаку, яе вастраваты нос, шнарок каля кутка губ... Я ўзяў яе за плечы, павярнуў да сябе і пацалаваў у гэтыя спакойныя, трохі падцятыя губы, адчуваючы перад ёю і нейкую вінаватасць, і злосць на сябе — нашто я гэта раблю, нашто перасільваю сябе... Яна апусціла галаву і ўкусіла край ніжняй губы.

— Ты змяніўся, Віктар... Чаму ты змяніўся? — спытала яна, гледзячы недзе за маё плячо.— А можа, ад таго, што мы былі другія... тады... далёка ад дому...

— Я ж і цяпер не блізка, — пажартаваў я, чуючы брыдкасць за гэты няўдалы і непатрэбны жарт і перасільваючы нешта цяжкае, незразумелае ў сваёй душы.

Грукнуў і перастаў дрыжаць ліфт — спыніўся. Мы выйшлі.

— Як хораша тут у вас, — гаварыла яна, ідучы бурачковым, з зялёнымі паскамі ходнікам.

У нумары яна зняла паліто і асталася ў ружаватым, што адліваў нейкай срэбнай, як халоднай, ніткай, касцюме і яшчэ паменшала; у яе была нейкая кароткая шыя і шыракаватыя плечы, і яна выдавала падобнаю на артыстку Дароніну. І я падумаў, што і з твару яна рыхтык Дароніна. І мне невядома чаму спомнілася нешта даўнейшае, як тады яшчэ, у Ялце, калі яна адзела гумавую шапачку, твар у яе пабрыдчэў і зрабіўся нейкі шыракаваты...

— Пойдзем павячэраем, — сказаў я, каб не маўчаць, нешта рабіць, каб скінуць з сябе ўсё гэта цяжкае і незразумелае сабе самому.

У рэстаране стаяў п'янаваты гоман, і гэтая людская гутарка, і расчырванелыя давольныя твары, і гэты сіні тытунёвы дым, і духата змяшаліся ў маёй галаве ў нешта адно — цяжкае. За суседнім сталом напроці мяне сядзела маладое дзяўчо, і я быў рад, што бачу гэты цвярозы, маладжавы, трохі нейкі бледны твар, і невядома чаму павесялеў.

Падышоў афіцыянт — дробненькі, невысокі хлопец, з ручніком, перавешаным цераз худую руку.

Я заказаў. І нейкая зацятасць зноў надышла, навалілася на мяне.

— Віктар, чуеш, Лёня знайшоў твой білецік і пытае, што гэта за нумар тэлефона напісаны. А я і не ведаю. А потым узяла гэты білецік, пазнала твой почырк і ледзьве не абамлела. І ён глядзіць на мяне... А потым кажу: «Гэта Маша, Маша з Масквы...»

Яна пачала расказваць пра мужа і смяяцца, і мне зрабілася брыдка і шкада яго. Мне спомнілася жонка, дачка, і я падумаў: нашто я сяджу тут, з ёю, і нашто ўсё гэта?

Кеня разружавелася, стала вясёлаю, а я не п'янеў, мяне нічога не разбірала, я сядзеў цвярозы і ўсё ўзіраўся на тую дзяўчыну за суседнім сталом з бледным маладжавым тварыкам. Была яна нейкая строгая, цвярозая. Да яе нешта гаварыў хлопец у белым світэры, з доўгімі, аж закручанымі на каўняры, валасамі. Яна маўчала, і я падумаў, што ёй гэтаксама смутна і невясёла тут, як і мне.

Заіграў аркестр — было чуваць звон талерак і грукат барабана. З-за сталоў пачалі ўставаць мужчыны, беручы за голы локаць жанчын.

— Віктар, я хачу танцаваць.

Не ведаю чаму, але я падняўся. Мы выйшлі туды, дзе перад аркестрам збіліся пары. Мне стала горача. Я зусім не трапляў у такт музыцы, ногі мае не слухаліся...

На эстраду выйшла сытая дзябёлая маладзіца — пачуўся глухі, нізкі, але моцны праз мікрафон голас.

— Кеня, выбачай, але я не магу...

Мы вярнуліся і селі за свой столік. Падышоў афіцыянт, паклаўшы на стол «заказ». Я разлічыўся, і мы пайшлі ў нумар.

— Позна, Кеня... Табе пара дадому... А да мяне яшчэ маецца прыйсці таварыш, — змахляваў я.

Яна адвярнулася і заплакала.

Я маўчаў. Тупы боль сціснуў галаву — я не ведаў, што гаварыць, як суцяшаць.

Яна паціху стала апранацца і ўжо спакойна, калі мы выйшлі на вуліцу, калі я падняў руку, каб спынілася таксі, загаварыла:

— А я прыехала на цэлую ноч да цябе... Я ляцела сюды як звар'яцелая. Я забылася пра ўсё... А ты мне напомніў, што ёсць жыццё. Божа, можа, так і трэба...

Я маўчаў, і мяне ела брыдкасць, сорам, крыўда... Я маўчаў. Я не хацеў гаварыць, што я яе не люблю, што я люблю яе выдуманую... Ды нашто было гаварыць — яна ведала і чула душою сама.

Яна стаяла ўся знябожаная, яе сэрца, пэўна, сціскала страшэнная, вялікая мука. Мне было яе шкада. Але чым я мог памагчы...

Я ведаў, што, калі пачну лгаць, будзе горай і для мяне, і для яе.

Падышла машына, свецячы зялёным вочкам і дыхаючы цяплом. Яна сцішана падалася да яе. Мяне нешта гняло. Я забег наперад і, узяўшы абедзвюма рукамі яе за плечы, пацалаваў у мокрыя вочы. Яна стаяла ўгнуўшы галаву, плечы яе то паднімаліся, то апускаліся, дрыжалі. Шафёр адчыніў дзверцы. Зялёнае вочка патухла, і суха затрашчаў лічыльнік. Машына ціха ад'ехала, дзверцы былі яшчэ ўсё незачыненыя... Востра, аж балелі вочы, гарэлі на ёй агні стопсігналаў. Дзверцы глуха ляпнулі, і машына пачала набіраць скорасць.

Нейкі салодкі боль апаліў мне грудзі. Я ўсё стаяў і глядзеў, як аддаляліся два ружовыя агні стопсігналаў. І мне думалася, каб я не бачыў яе дзесяць, дваццаць год, сэрца маё трапяталася б гэтаксама і гэтаксама я шукаў бы яе, але праз які час я з ёю не стрэўся б, маё сэрца працяў бы боль, я ўсё роўна, гэтаксама разышоўся б з ёю.

— Гэта ўжо заблытаная філасофія, — сказаў нехта з нас.

Петраш схамянуўся, падняў голаў — і твар яго, здаецца, зноў памаладзеў.

— А вы помніце чэхаўскую «Пані з сабачкам»? — ён неяк востра паглядзеў на нас.— Ды што я пытаю, вядома, помніце. Там напісана праўда, дзе Гураў шукае яе, у тэатры. І яна здалася яму тады нікчэмнай з гэтай самай ларнеткай.

А далей Чэхаў выдумаў. Бо і ў Гурава павінна было гэтаксама скончыцца каханне, як у мяне. Выдумаў...

Мы насцярожыліся.

— Бо два жыцці ў чалавека не бывае. А калі чалавек і хавае што, то хавае для некага, каб расказаць пра яго.

— М-да, — уздыхнуў хтось.

Мы выйшлі на вуліцу. Прэсная сырасць, як ад рэчкі, дыхнула на нас. Блішчаў мокры асфальт. Недзе з-за хмар азірнулася нізкае сонца, і асфальт зрабіўся чырвоны. Мы звярнулі ў скверык. На жвірыстую сцежку вецер нарваў зялёнага лісця. А калі ападае лісце, заўсёды думаеш, што блізка восень, што мінуў год, што шмат чалавекам перажыта і шмат перадумана.



Тэкст падаецца паводле выдання: Адамчык В. Дзікі голуб. Апавяданні. Мн., «Мастацкая літаратура», 1972. - с. 111-141
Крыніца: скан