БЕЛАРУСКАЯ ПАЛІЧКА

Жыў-быў Эней¹, дзяцюк хупавы²,

Хлапец няўвошта украсіў³;

Хоць пан, але удаўсь ласкавы,

Даступен, вецел, неграбіў⁴.

Ды грэкі нуйму⁵ нарабілі:

Як ляда, Трою⁶ ўсю спалілі.

Кашэль ён згробшы — наўцёк,

I, швыдка зробіўшы чаўнок,

Траянцамі яго набіў

Ды ў мора з імі ён паплыў.

Але Юнона⁷, баба злая, —

Адроддзя панскага, ліхая! —

Шукала ўсё яго згубіць,

На дно у пекла пасадзіць.

За тое, бачыш, неўзлюбіла,

Яго Венера⁸ што радзіла.

Юнона воблак адапхнула

Ды з неба на мара зірнула —

Плыве на чаўнаку Эней!

«Ах ты, някруціна⁹, зладзей!

Вось я цябе скручу ў табаку,

Ражном у мора, як сабаку!»

Панёву¹⁰ швыдка нахапіла,

Кашэль сачнямі¹¹ налажыла,

Ў калёсы села, пакацілась,

Якраз ў Эола¹² апынілась.

Ўвайшла ў святліцу, села ў кут.

«Здаровы ўсе! Эол ці тут?»

Эол сядзеў тады ля печкі, —

Мязгу¹³ скабліў на перапечкі

Ды лапці лыкам падплятаў.

Ён тут аборы падабраў,

Заткнуў за пояс кацатых¹⁴,

Скаціўся з печы ў адзін міг.

«Здарова, свацейка Юнона,

Даўно цябе я не відаў», —

I тры ёй зробіўшы паклоны,

Мякотнага¹⁵ на стол падаў.

Яна мякотнага паела,

Уцёршысь, так яму запела:

«Ці ведаеш маё ты гора?

Эней з траянцамі плыве.

Спіхні яго ты, сват, у мора, —

Няхай, паганец, воду п'е!

Мяркую, чуў: Эней — то зводнік,

Буянец, злодзей, канаводнік.

Траянцы такжа ўсе латрыгі¹⁶,

Усе абібокі і юрыгі¹⁷,

Іх трэба ўсіх са свету звесць!

Калі, сват, зробіш тую чэсць,

То я дзявухну украсіву,

Салодкую, як з мёдам сліву,

Табе за тое прывяду».

Эол расшупіў¹⁸ тое дзела, —

З яго аж слюнка пацякла —

Любіў ён цешыць грэшна цела,

Дзявухна па нутру была.

Заскробся, барадой затрос,

Разгладзіў вусы, пацёр нос,

Зажыў у ноздру табаку,

Зачхаўся ўвесь, замармытаў

Ды рэч Юноне ён таку

З паклонам, віш ты, адказаў:

«Авохці мне, мая Юнона!

Ніводнага ж нет ветру дома!

Што буду робіць я цяпер?

Барэй¹⁹ з пахмелля, як вапер²⁰,

Ляжыць ў святліцы на казёнцы²¹,

А Норд²² учора з'ехаў к жонцы,

Зефір²³ з дзяўчатамі зайграўся,

А Эўр у батракі наняўся.

Як хочаш тут сабе гадай,

Але дзявухну даставай!

А я ўсё зроблю, грамадзею!

Са ўсіх глуздоў іх сцебану,

З траянцаў выцісну алею,

На дно у мора заганю!

Твайго ж пабольша ліхадзея,

Некрута гэтага Энея,

Я так папру яго вятрамі,

Аж булькаць будзе пузырамі,

Як сторч у вір ўсіх галавой

Намеснік²⁴ сцягне за сабой!»

I вось Эол, галень схапіўшы,

На паншчыну склікаць пачаў,

I ўсе ён ветры распушчаў,

Бурліць ім мора наказаў.

Калі хто відзеў, як Бакціха²⁵

Нямецка піва задаець,

Яко яно падымець ліха,

Запеніцца ды розна прэць, —

От так і мора заравела,

Бублілась, пенілась, шумела.

Эней спалохаўся, ўсхадзіўся.

Матуз ад портак аж зваліўся,

Са страху й нюні распусціў

Ды, як у трасцы, ён завыў.

Траянцы ўсе казлы задралі,

Са ўсіх чаўноў яны гукалі,

Ў балоце быдта лісавей,

Ачухаўшысь, ўскрычаў Эней:

«О, цар-царэвіч, тат Нептун²⁶!

Не буду прад табой брахці,

Змілуйся, мора ты зміры.

Картузнай²⁷ я прышлю цяртухі²⁸,

Сударскай²⁹ моцнае сівухі,

А грошы з тайстры³⁰ сам бяры!»

Нептун на грошы меў ахвоту,

Гарэлку добра ён сцябаў,

Пачуў, што будзе за работу,

На ветраў строга закрычаў:

«А вон, нячысты некруціны!

З якой фантазіі вы тут?!

Глядзі, скаштуеце дубіны,

I ноздры вам ражном утруць!»

Вось досыць ветрам тут дзякацца³¹, —

З Нептунам зналі, які жарт, —

Дамоўкі сталі убірацца,

Як ад Кутуза Банапарт³².

Тут раптам неба спагадзелась,

Усплыла сонейка, з'яснелась,

Эней, уцёкшы так ад бед,

Састрапаць загадаў абед.

Траянцы ўзялісь за ядзенне,

Як з поля панскія харты³³

Была ў іх з затаўкай крупеня,

Кулагу³⁴ пхалі ў жываты;

Была ў іх гушча і драчона³⁵,

I парасяціна смажона.

Пілі гарэлку не каўшом —

Цягнулі ўволю ўсе набгом.

Усячыны панасцябалісь

Ды на палацях спаць паклалісь.

Венера з кірмашу вярнулась

(На Ушэсці³⁶, відзіш ты, была)

Ды аб Энеянку дачулась,

Юнона як яго спрагла³⁷.

Андрак з насоўкай апранула,

З падплётам ўздзела кавярзні³⁸,

Анучкі рабыя абула,

Як быццам войта³⁹ селязні;

Твар сыраваткаю абмыла,

Кужэльны ўздзела балахон,

Папранік⁴⁰ ў хустачку ўлажыла —

Пайшла да Зеўса⁴¹ на паклон.

А Зеўс тады сядзеў у клеці,

Гарэлку з мёдам там сцябаў,

Без сораму, як малы дзеці,

З падоння пальцам калупаў.

Прыйшла Венера і завыла,

Саплямі змазала ўсё рыла

Й так зазюзюкала яна:

«А чым перад табою, бацька,

Мой абмішуліўся⁴² дзіцяцька?

Зюкні, яка яго віна?

Не ўвідзяць Рыму яго вокі,

Калі Юнону не уймеш!

Звядуць на ростанях сарокі,

Сатрэць яна яго ў кулеш».

Тут Зеўс, гарэлачку дапіўшы,

Ражком ў халяву пастучаў,

Цяртухі моцнае зажыўшы,

Таку гаворку распачаў:

«Дапрэ Энеянка да Рыму

I будзе тама ён царом.

Палепшы Чыжаўскіх харом⁴³

Паставіць каменньт палаты.

Паны ж не будуць там багаты,

Свае чаны ён завядзе.

I ўсё на водкуп забярэ.

Цяпер завернець к Карпагені⁴⁴

(Ў Дыдоны⁴⁵, відзіш, талака),

Папрэ уволю ён смажэні,

Ад'есца з добрага быка,

Папарыцца ён там у бані,

Падпусціць хвігля самай пані,

Закруціць моцна галаву —

На любжу⁴⁶ прывядзе ўдаву.

Ідзі, дачухна, не турбуйся!

Ды скорамам, глядзі, не псуйся!

Ні з кім саромна не клянісь

I ў Сташкаў Нілу⁴⁷ пакланісь!»

Венера тут яму прысела,

Хранцуз паненак як вучыў,

Пайшла, вясельную запела:

Зевес ёй вельмі дагадзіў.

Эней пачухаўся, паскробся,

На ногі лапці падвязаў,

З палацей да кута дагробся

Ды плыць надкорніку казаў

Плыў, плыў, аж уваччу зазелянелась,

I мора горш ад талакна прыелась —

Ён ведзьмай на яго глядзеў.

А там пачаў ужо здзікацца

Ды так ні к чому стаў злавацца,

Што я й пісаць тут не пасмеў.

Казаў, што «лепш бы на пагосце

Схаўтурылі мае там косці,

Дарэмна з Троі пакруціўся

Ды валачобнічаць пусціўся».

Ён з гора піпку запаліў,

Ў балону голаву спусціў.

Аж зірк у мора — і сказіўся,

Запеў «Ізбранную»⁴⁸, заксціўся:

«Глядзеце, братцы, вунь сяло!»

Тут ўсіх за сэрца узяло.

Якраз на бераг прывалілі,

За плот чаўнок свой прыкруцілі,

Па шклянцы выпілі сівухі,

Паелі нашча саладухі⁴⁹,

Камоў з смятанай і глазухі⁵⁰,

Пайшлі у горад пагуляць.

Бягуць, як батракі з прыгону,

А ім ў варотах тыц — Дыдона

Ды стала так на іх казаць:

«Глядзі, які ж то абарванцы!

Ці смоль⁵¹ вы з Шчучча⁵² вязіцё?!

Ай вы, духоўскія цыганцы!

Курэй з-пад клецця крадзіцё?!

Чаго сюды вас прыкруціла?

Я й так дзесяцкага прыбіла,

Што ён распраўшчыны не знае

Ды без пашпортаў ўсіх пускае».

Як валасні⁵³, закапашылісь,

Пластом траянцы павалілісь,

Сачэнь⁵⁴ Дыдоне падняслі,

Таку гаворку зацяглі:

«Мы ўсе з траянскага прыходу,

Сударскі перад тым былі,

Ды ўвосень прошлага мы году

Ад грэкаў ў мора уцяклі.

Эней канторшчыкам у нас,

Пашпорты дзержыць Апанас.

Газеты ж, панюхна, ты маеш:

Спраглі як Трою, аб тым знаеш, —

То нечага табе й казаць.

О, артыкульная⁵⁵ Дыдона!

Ты нас у крэпасць запішы⁵⁶,

Ў нядзелю роб сабе два згоны —

Мы робіць будзем дадушы!

Мы ўсяку паншчыну смякаем:

У бровара глядзець як, знаем,

Загнеткі⁵⁷, сундукі рабіць,

На бочкі абручы набіць.

Піліп наш лепіць гарлачы,

Пракоп жа ступы, таўкачы,

А Саўка зелле ўсяка знае,

Дзяцём ён вогнік адклікае,

Хупаў бабамі варажыць

I скурапею⁵⁸ адхадзіць.

Глядзі, як мы парасшарпалісь,

Аж сорам свеціцца наскрозь,

Ўсе лапці розна растапталісь,

Сарочкі чорныя, як вось.

Калі ўжо ласка твая будзець, —

Вялі нам лазню пратапіць!

Адзежу трэба нам папрудзіць —

От так кішаць, няможна жыць».

Дыдона румзала і выла.

Цякло, як з лівера⁵⁹, з вачэй;

Маністы дзёргала, круціла,

А сэрца — тых-тых-тых у ей!

Яна ўжо чула пра Энея,

Што з гулькаю ў яго і шэя,

Што волас ў галаве скруціўся,

Што нос казюлькай раздваіўся, —

То шупіла⁶⁰, які тут смак.

I вось кляўшыла⁶¹ яна так:

«Калі б Эней ваш схамянуўся

Ды сам ка мне ён падвярнуўся, —

Усячыны б тады дастаў...»

Ён — шмык, як быццам з неба спаў!

Ўзышлі ў святліцу, пераксцілісь,

Эней і «Вотча»⁶² прачытаў.

За стол ўсе порадам садзілісь,

Мялянік⁶³ на стале ляжаў.

Дыдона варыва ўлівала,

Шматкамі мяса ў місы клала

I забяляла малаком.

Трупаціла яна крупеню,

Яечню, руднік⁶⁴, ^жур65, смажэню,

Каму пячэню з часнаком;

Былі й салодкія пацешкі:

Вяземскі пернікі, арэшкі,

Мязгі й мязюму⁶⁶ рашаты.

Дуда вярлюем⁶⁷ тут равела,

Сапелка⁶⁸ гусыняй шыпела,

Скрыпелі скрыпкі, як каткі,

Дзявухны галасу гукалі,

Вясну малоданькі склікалі

I жарты розныя рабілі:

Казу святочную вадзілі,

З загнеткі лося забівалі,

Дугу у браму прадзявалі, —

Пустоты ўволеньку было!

Расхарапушыўся⁶⁹ Эней,

Аж іскры сыплюць ад лапцей...