Смешна падумаць, што аблезлы ад старасці і палахлівы, як заяц, Піліпкаў дварняк выпараў у густым асінніку нешта вартае ўдалай паляўнічай стрэльбы. Ат, знайшоў, мабыць, мышыную норку, дык і разгаўкаўся на ўвесь белы свет. Піліпку цяпер Бобік у лесе не памочнік: аднае восені, у час гону, мацёры лось вострым капытом рассек бакавіну і пакалечыў дварняку нагу, калі той здуру выкульнуўся з хмызу пад звера, раз'ятранага ў паядынках з сапернікамі.
Усю зіму, не вылазячы з будкі, сабака залечваў глыбокія раны, залізваў струпы. Ён акрыяў, але з таго часу, як кажуць паляўнічыя, скалоўся: стаў палахлівы, страціў усялякую цікаўнасць да лясной жыўнасці. Люта ненавідзеў Бобік хіба толькі ласёў. Вынюхае ў траве знаёмы след, убачыць асіну, пагрызеную ласіным статкам, і аж залягаецца ад брэху. Хто-небудзь другі даўно завёў бы сабе новага сабаку, а ў Піліпкі Радзюка не падымалася рука застрэліць нядошлага Бобіка — гэта ж столькі папалазілі разам па глухіх нерушах, верасовых баравінах, гразкіх узбалотках!
Бедны дварняк, ён, пэўна, так не заядаўся б у гушчары, калі б ведаў, што гаспадар нават вухам не павёў на яго злосны, раскацісты брэх. Піліпка, раўнадушна прыслухоўваючыся да сабачага гвалту ў асінніку, марудна і няспешна, як чалавек, якому няма чаго рабіць, церабіўся праз густы ядловец, з насалодай дыхаў вільготным веснавым паветрам. Лес яшчэ не ажыў пасля зімы: у прагалах паміж дрэў сям-там бялеў наздраваты снег, у лагчынках стаяла рудая вада, і цяпер, калі паднялося сонца, сырая зямля паравала, сачылася вострымі ляснымі пахамі. На прыгрэвах, каля выжарын і каламутных ям, нясмела зацвілі першыя падснежнікі. Піліпка пачынаў ужо шкадаваць, што апрануўся вельмі цёпла. Зранку было яшчэ сяк-так, а вось зараз сілы нестае цярпець гарачыню: у старым, зашмальцаваным кажушку, цела прэе і пацее, хоць апратка даўно расшпілена на ўсе гузікі.
У лес Піліпка выбраўся не дужа каб па сваёй ахвоце, лепей сказаць — вытурыла з хаты Люба. І мала таго, што раскрычалася, як індычка, дык і грымакоў надавала ў плечы. Раніцай акурат пасля снедання, збіраючыся ісці ў краму, жонка дастала з шафы кашалёк, пералічыла грошы і падазрона паглядзела на Піліпку:
— Па-мойму, тут пятнаццаці рублёў не хапае. Ты ўзяў, пустадомак?
— Узяў,— прызнаўся, чырванеючы, Піліпка.— Але не думай, што на кепскае дзела спатрэбіў. Спінінг купіў.
— Ці ж не боўдзіла! Навошта табе спінінг? І без таго ж хата ўсялякім ламаччам завалена.
— Рыбу ў возеры буду лавіць. Хай адно лёд згіне — во такіх, пудовых, шчупакоў нацягаю.
— Нацягаеш! Наемся я тваёй рыбай.
Дзіўна, але вялізныя — па цэлым пудзе — шчупакі, якія, на думку Піліпкі, вядуцца ў азерцы за вёскай, не ўлешчылі, не спакусілі Любу. Яна падняла несусветную сварку, нарабіла гвалту, і гаспадар хаты, утульваючыся ад жончыных кулакоў, стрымгалоў вылецеў на двор. Хапіў з вешалкі кажушок, у сенцах зняў са сцяны стрэльбу, на дрывотні запхнуў пад папружку маленькую сякерку і, крыўдуючы на свой горкі лёс, па даўняй звычцы падыбаў у лес, балазе быў выхадны дзень і ў калгасную рамонтную майстэрню, дзе Піліпка рабіў слесарам, ісці не трэба.
Веснавы лес — шэры і непрыветны — стаяў непадалёк ад вёскі. Варта толькі выбіцца на пагорак і, мінуўшы невялікае азерца ў нізовіне, перайсці шашу, як адразу ж трапляеш у абдымкі кашлатых елак і векавых сосен. На выхадзе з вёскі, ужо крыху супакоіўшыся, Піліпка счуў позаду шум і азірнуўся: за ім, накульгваючы на пярэднюю лапу, цялепкаў аблезлы верны Бобік. Гаспадар хацеў прагнаць сабаку, нават ужо тупнуў нагою, але перадумаў — хай бяжыць сабе, хоць адна добрая душа будзе побач.
У лесе, як толькі мінулі баравы грудок, за якім пачаліся імшарыны, парослыя асіннікам і ядлоўцам, Бобік парухавеў, перагнаў Піліпку і пашыўся ў самы гушчарняк. Адтуль, з зелянцовага падлеску, неўзабаве пачуўся зацяты сабачы брэх. З кожнай хвілінай Бобік заядаўся ўсё галасней, клічучы гаспадара да сябе, і той нарэшце ачомаўся ад гаротных дум і рашыў паглядзець, якую ж такую дзічыну выпараў аблезлы дварняк?
Патрывожаная шумам і гвалтам, над галавою затрашчала сарока, у макаўках пахмурых асін прайшоўся вярховы вецер. Дрэвы захісталіся, замахалі голымі галінкамі. Сарока, мусіць, не менш, чым чалавек, зацікавілася гармідарам у асінніку, бо паднялася на крылы, трохі пакружылася над нізкарослым прыблудам са стрэльбай і паляцела ў той бок, дзе па-ранейшаму лютаваў раз’ятраны Бобік. Цяпер ужо і Піліпка, здзіўлены паводзінамі птушкі, заспяшаўся, як не бегма папёр у гушчарняк.
Бегчы, аднак, доўга не давялося. Ядловец нечакана расступіўся, і перад вачыма адкрылася невялікая палянка — яшчэ шэрая пасля зімы, без ніводнай зелянінкі, з лужынай пасярэдзіне. Бобік быў тут. Матляючы галавой, ён сярдзіта брахаў на лася. Піліпка, спыніўшыся з краю палянкі, ужо не здзіўляўся такой рашучасці і неспадзяванай смеласці дварняка. Лася проста не было. Якраз пасярэдзіне лужыны, умёрзлы ў лёд, ляжаў толькі голы, аб’едзены шкілет звера, а Бобік, кружачыся паўкол, брахаў і брахаў на белыя косці.
Піліпка добра ведаў лес, але і недасведчанаму воку ясна было б, што на палянцы, сярод панурых асін, здарылася трагедыя. Лось загінуць мог не пазней, як мінулай восенню — у час гону, а то і раней: мажліва, напароўся на вострыя рогі саперніка, мажліва, яго загрызла воўчая зграя, амаль нічога не пакінуўшы на спажыву груганам і крыклівым сарокам. Піліпка здзіўленымі, расшыранымі вачыма глядзеў на шкілет і ўсё болей пераконваўся, што трагедыя здарылася іменна восенню, але не пазней — не пасля гону. Звычайна ў снежні, калі даўно прыціхнуць палюбоўныя гульні, сахатыя скідваюць рогі, а тут жа вось яны — цэлыя і непашкоджаныя. Рогі тырчаць з чэрапа лася, мазоляць Піліпку вочы. Хто бачыў такія цудоўныя і прыгожыя рогі — галінастыя, больш як паўметра ў вышыню, з сямю адросткамі на кожным ствале! Адразу відаць, што насіў іх не які-небудзь заморак, учарашні сысунок, а здаравенны, мацёры лось.
— Гаў-гаў! Гаў-гаў! — падбадзёрыў гаспадара руды дварняк.
— Малайчына, Бобік! — пахваліў дварняка гаспадар.
Піліпка, радуючыся ўдачы, падышоў бліжэй, таўхануў ботам ласіны чэрап. Дварняк перастаў брахаць. Шырокія, як шуфлі, рогі глыбока ўмерзлі ў лёд, і зварушыць іх не ўдалося. Тады Піліпка выцягнуў з-за папружкі сякеру і высек рогі разам з лобнай косткай. Пакуль махаўся над чэрапам, узмакрэў, запарыўся і цяпер стаяў, аддыхваўся, любуючыся незвычайнай знаходкай. Удача сапраўды рэдкая: ласі скідваюць рогі заўсёды паасобку — сёння адзін, заўтра другі, а тут усе два на адной костнай пласцінцы. Ого! За такі падарунак Люба, напэўна, адпусціцца, даруе Піліпку ягоны грэх і, чаго добрага, спячэ большую скварку на вячэру. Думаючы так, ён прымеркаваўся, куды павесіць рогі — на кухні ці ў святліцы. Не, лепей прыбіць каля шафы, няхай жонка вешае свае сукенкі ды кофты. А што — будзе і зручна, і прыгожа.
— Пайшлі, Бобік,— ласкава загадаў дварняку гаспадар.
— Гаў-гаў! — згадзіўся той.
Піліпка закінуў на плечы важкія як падняць ласіныя рогі, і яны — Бобік уперадзе, а гаспадар следам — рушылі з лесу. Было ўжо за поўдзень. Сляпіла вочы сонца, курылася параю зямля, лясную цішыню толькі зрэдку парушаў траскучы крык сарокі. Ішлі па сваіх слядах, тою ж дарогай, што і сюды — прадзіраліся цераз хмызнякі, браліся праз гразкія ператочыны і ўзбалоткі. Піліпка, расплёскваючы ботамі талую ваду, уяўляў, як заўсміхаецца Люба, атрымаўшы незвычайна дарагі гасцінец, як палезе з нажом у кубелец. Няхай падумае, злосніца, ці варта было ганіць такога ўважлівага чалавека, даваць яму кухталі, выганяць з хаты. І Бобіку, можа, перападзе болей ласкі — лішняя скарыначка хлеба, місачка малака. Вядома ж, зарадуецца Люба.
Змрочны асіннік з густым падлескам і хлябістымі нізінкамі застаўся далёка позаду. Піліпку, які ледзь не згінаўся ад немалога цяжару, Бобік ужо вёў па верасе, па баравым грудку. Тут, пад выгоністымі соснамі, дварняк азірнуўся і ажно высалапіў язык ад нечаканасці. Ён, мусіць, не пазнаў гаспадара: па лесе ідзе не чалавек, а нейкі чорт рагаты. Піліпка і праўда выглядаў дужа смешна: рогі за плячыма, выступаючы высока над галавой, зрабілі яго спераду падобным на лася, і гэта збянтэжыла, затурбавала Бобіка. З брэхам дварняк кінуўся прэч і хутка знік паміж соснамі.
Ад гарачыні, прыпару на лбе ў рагатага Піліпкі выступіў пот, а што да ног, то яны ўжо балелі даўно, можа, нават мазалі з’явіліся на ступаках. З пакутаю на твары ён мінуў бор, перайшоў шашу і тут, на беразе невялікага азерца, знясілеў зусім. Трэба было перавесці дух, крыху супачыць, і бядак скінуў з плячэй стрэльбу, асцярожна, каб не разламаліся, паклаў ласіныя рогі на пашэрхлую леташнюю траву. З хмызняку выкульнуўся Бобік і пачаў лісліва лашчыцца ля ног: гаспадар без ласіных рагоў над галавою ўжо не быў страшны яму.
— Вось так, браток,— сядаючы на валун, сказаў дварняку Піліпка.— Будзе нам пачостка: мне скварка, табе костка. Як жа, зарабілі!
— Гаў-гаў! — радасна завіляў хвастом Бобік.— Гаў-гаў!
Піліпка Радзюк зняў кажушок, падставіў гарачыя, расхрыстаныя грудзі пад свежы ветрык, што павяваў з возера. Ледзянога панцыру на вадзе ўжо не было, толькі дзе-нідзе, на сярэдзіне азерца, яшчэ чарнелі рэшткі крыг, і хвалі, раскутыя ад зімовага палону, з плёскатам біліся ў прыбярэжным пачарнелым чароце. Піліпка адпачываў — даў волю рукам і нагам, цешыўся наваколлем, і лагодны, вясёлы настрой не пакідаў яго. Збоку, на шашы, час ад часу з шумам і грукатам прабягалі машыны: цяжкагружаныя лесавозы, бартавыя грузавікі, зіхоткія ад сонца «Жыгулі» і «Масквічы». Адна легкавушка, набліжаючыся да возера, запаволіла ход і спынілася якраз насупраць шэрага валуна, на якім сядзеў Піліпка. Шафёр, немалады і, відаць, дужа цікаўны, высунуўся з акенца і крыкнуў:
— Гэй, чалавек! Што там у цябе тырчыць каля каменя?
— Рогі.
— Чые рогі?
— Слановыя,— чамусьці зазлаваў Піліпка.
— Паглядзець можна?
— Ідзі глядзі, што мне з таго...
Цікаўны шафёр, а за ім і жанчына, апранутая па-гарадскому, з сумачкай у руцэ, выйшла з машыны і з шашы спусцілася на бераг возера. Піліпка сустрэў прышэльцаў не вельмі прыветліва, таму што не ведаў яшчэ, чаго яны хочуць. Стараваты шафёр падняў рогі, агледзеў з усіх бакоў, пацмокаў языком:
— Век пражыў, а яшчэ не бачыў такога цуда. Не жартачкі — ажно сем адросткаў. Відаць, стары, магутны быў лашак.
— Канечне ж, не слабак.
Піліпка цяпер, калі трохі супачыў, і сам па-новаму залюбаваўся ласінымі рагамі. Яны, хоць праляжалі цэлую зіму пад снегам і траскучымі маразамі, добра захаваліся: верхні рагавы слой не патрэскаўся, матава бялеў. Не рогі, а царская карона.
Мужчына з легкавушкі зноў пацмокаў языком, пачухаў патыліцу, сказаў як сабе:
— Важнецкая штука. Мода на іх зараз. Мой сусед усю восень шастаў па лесе, каб рогі ласіныя знайсці.
У гарадской жанчыны прагна загарэліся падмаляваныя вочы. Яна ўмольна паглядзела Піліпку ў твар, ласкава папрасіла:
— Прадайце мне рогі. Дваццаць рублёў не пашкадую.
— Не прадаю! — сказаў як адрэзаў Піліпка.
— Гаў-гаў! — пацвердзіў Бобік, што яго гаспадара такою мізэрнай цаною не абдурыш.
— Тады за трыццаць? — жанчына пакорпалася ў сумачцы, выняла кашалёк, палічыла грошы.— Шкада, больш з сабою няма.
— Не прадам і за трыццаць,— Піліпка падумаў, што калі збудзе рогі, то ніякай злагады прымірэння з Любай не чакай, і паўтарыў: — Не, не прадам. Сабе спатрэбяцца.
— Яно ж так — рэч зграбная,— уздыхнула пакупніца і павярнулася да шафёра: — Паехалі, Міхайлавіч! — Ужо сядаючы ў машыну, яна гукнула Піліпку: — Мо перадумаеце, дык прывязіце ў Ганцавічы. Яшчэ дзесятку накіну. Я ў райаддзеле культуры раблю.
Бобік правёў легкавушку доўгім, залівістым брэхам, а Піліпка стаяў пры шашы разгублены і расчараваны. Ён пачынаў ужо шкадаваць, што торг не адбыўся. Мусіць, усё-такі варта было прадаць рогі — колькі ж з імі валачыцца? Ды і цана добрая: тры чырвонцы на дарозе не валяюцца. Можа, прыняла б іх Люба лепей, чым самі рогі. І тут жа новая супакойлівая думка завалодала Піліпкам. Гэта ж, браткі, што выходзіць? Тут, на шашы, лічы, у самай глухамані, даюць цэлую кучу грошай, а што будзе, калі завезці рогі ў вялікі горад, скажам, у Баранавічы ці ў той жа Брэст? Напэўна, сотняй не абыдзецца. Але, цэлую сотню можна адхапіць. Вось жа пашанцавала чалавеку: пайшоў у лес бедняком, а вяртаецца багацей багацеем.
Піліпка закруціў ласіныя рогі ў кажушок, каб іх не ўбачыў яшчэ які пакупец, гукнуў Бобіка, і яны абое, гаспадар і аблезлы дварняк, стомленыя бадзяннем па лесе, нацянькі праз мокры поплаў падыбалі дахаты. Вёска была ўжо зусім блізка. Над поплавам кружыліся белыя і жоўтыя матылькі, крычалі лугавыя чайкі. Пяшчотна свяціла сонца, ціха павяваў ветрык. Лясная знаходка цяпер не здавалася такою цяжкай, як раней, ногі проста самі панеслі цераз поплаў, а затым па вясковай вуліцы.
Пасярод вёскі стаяла крама, дзверы ў ёй былі расчынены насцеж, і Піліпка, апанаваны светлымі думкамі, рашыў зазірнуць у гэтыя гасцінныя дзверы. Прадаўшчыца, тоўстая і дзябёлая Франя, як ступа, узвышалася над прылаўкам, а больш у краме нікога не было. Ён кінуў ля парога шмотку, прысланіў да сцяны стрэльбу і ўжо затым павітаўся з Франяй.
— Міленькая, дай чым-кольвечы горла прамачыць? У лесе быў, дык усе ногі адбіў, у роце перасохла.
— Мог бы і ў студні напіцца,— нездаволена буркнула Франя, але палезла ў скрыню, паставіла на прылавак пляшку: — На, каўтай сітро.
— Дзякуй, Франечка! Бачу, усё ў цябе ёсць — што ні папрасі.
Пахвала спадабалася прадаўшчыцы, і яна ўжо ветлівей сказала:
— Нешта ты сёння занадта вясёлы. Няйнакш зайца ўпаляваў?
— Якога зайца? — здзівіўся Піліпка, наліваючы шклянку.— Рогі ласіныя знайшоў. Ды яшчэ якія! Сама паглядзі — вунь ля парога ляжаць.
Піліпка глытаў сітро і, захлынаючыся, расказваў, як валачыўся па лесе, як разам з Бобікам яны знайшлі шкілет лася, як потым, на беразе возера, іх траха не абдурыла нейкая гарадская кабета. Але не абдурыла толькі таму, што Піліпка разумны і хітры, увесь свет абыдзі, а другога такога не знойдзеш. Слухаючы вясёлую балбатню, Франя разглядала ласіныя рогі, мацала адросткі, нават панюхала косць, і вочы ў яе загарэліся не менш хціва, чым у той жанчыны з райаддзела культуры. Прадаўшчыца зыркнула ў акно, нікога на вуліцы не ўбачыла і лісою закруцілася каля Піліпкі:
— Аднак жа ты і схуднеў, сусед! Адна шкура ды косці. Мусіць, не глядзіць цябе твая Люба?
— І не кажы, мілая. Напусцілася горш, як па сабаку.
Дзябёлая Франя, спачуваючы, пахітала галавою:
— Бытта і б’е цябе?
— Але, б’е. Бывае, так улялюшчыць.
Піліпка дапіваў сітро, Франя парадкавала тавары на паліцах і ўголас лаяла, прабірала Любу:
— Лахудра! Сараматніца! Такога харошага, талковага чалавека за грош не лічыць.
Ён схіліўся на прылавак галавою, захліпаў носам. Яму было крыўдна, яму было горка за сябе, балюча за Любу. Няўжо ёй шкада пятнаццаці рублёў, няўжо ёй не хочацца, каб Піліпка, талковы і харошы Піліпка, налавіў пудовых шчупакоў?
— Дурніца яна, мая Люба, скупяндзя.
Падышла Франя, падняла яго за каршэнь, сунула пад паху кажушок і лёгенька штурханула да дзвярэй.
— Ідзі ўжо, гаротнік, ідзі. Не жалься, не бяры да галавы. А Любе я так і скажу: лахудра ты, сараматніца.
У Піліпкі шчасце ў вачах, душа наросхрыст — душа добрая, лагодная. Няма ўжо сярдзітай і сварлівай Любы, забыты яе грымакі, забыта крыўда. Ля парога ён павярнуўся, ушчыпнуў прадаўшчыцу, пахваліў сам сябе:
— Я ж і праўда добры, харошы.
— Дзіва што! І гаспадар спраўны, і мужчына яшчэ хоць куды.
— Ведаеш, Франечка? — запыніўся ў дзвярах Піліпка.— Вазьмі ты ласіныя рогі сабе. Ну, як дарунак ад мяне, разумееш?
Франя расцвіла, быццам макаў цвет, засвяцілася ад радасці.
— Дзякуй жа, дзякуй! Ты сабе яшчэ лепшыя знойдзеш.
— Каб я ды не знайшоў? Знайду!
Піліпка, як толькі выблытаўся на вуліцу, дык адразу і засвістаў — ціха, сам сабе. Ён ішоў, расчулены і шчаслівы, ішоў і насвістваў сярод белага дня, і перапалоханыя куры разляталіся з-пад яго ног, і людзі, выглядваючы з вокнаў, шчыра дзівіліся, смяяліся з дзівака. Куры кудахталі, суседзі дзівіліся, а Піліпка ішоў, нічога не заўважаў і нешта вясёлае падсвістваў, як блазнюк. Верны Бобік, які доўга сядзеў каля парога крамы, сарамліва кульгаў услед. На шчасце, ісці ім недалёка — вунь ужо знаёмы калодзеж, вунь старая хата з чырвонымі вокнамі і буслянкай на белай бярозе, што расце каля плота. Дварняк перагнаў гаспадара і першы сунуўся ў брамку, сунуўся і застыў на месцы: у брамцы, упёршыся рукамі ў бокі, стаяла мажная гаспадыня.
— Ах, ты мой салавейчык! Ах, ты мой жаўранак! Дзяцей пагадавала, унукаў няньчу, а не ведала, што ў хаце пеўчая птаха вядзецца.— Люба перастала ўсміхацца, выхапіла кажушок з Піліпкавых рук, адабрала стрэльбу і паперла няздалага свістуна ў хату.— Ідзі ўжо, сараматнік, бо нават куры засмяюць.
— А я рогі знайшоў,— сеўшы дома на канапу, пахваліўся Піліпка.— Во такія здаравенныя! — Ён развёў рукамі, паказаў, якія вялікія знайшоў рогі.— Во такія!
— А скулу ў бок часам не знайшоў? — не паверыла жонка.— Штосьці не бачу я тваіх рагоў, пустадомак.
Піліпка смачна пазяхнуў, узяў падушку і, збіраючыся спаць, прызнаўся:
— У краме рогі, у тоўстай Франі. Я рогі падарыў ёй.
— Вярзеш нешта дурное.
— Праўду кажу. Во такія вялізныя,— Піліпка зноў развёў рукамі, радасна заўсміхаўся: — Мне па дарозе гарадская баба аж трыццаць рублёў за іх давала. Але не прадаў. Паехала як мыла наеўшыся.
Люба жахнулася, пляснула далонямі:
— Аж трыццаць рублёў? Ну і пустадомак, ну і дурыла. Гэта ж столькі грошай як з неба ўпала. А ён іх — каму? Франі! Гэтай крываногай выжле, гэтай таўстагубай зводніцы.
Піліпка, набегаўшыся за дзень, хутка заснуў — хроп, падсвістваў носам. Ён ужо не чуў жончыных кухталёў, не бачыў, як яна, раззяханая, бегала па хаце, кляла гаспадара, лаяла прадаўшчыцу, а потым хапіла хустку, выскачыла з хаты, на хаду грозячы Франі:
— Дык я ж рогі ў цябе з зубоў вырву, я ж табе валасы павыдзіраю! Век будзеш помніць, як чужое выклянчваць.
Што там і як там было — у Франінай краме, можа, сварка на ўсю вёску, можа, крывавая бойка, Піліпка не ведаў, але раніцай, калі ён нарэшце прачнуўся, ласіныя рогі ўжо ляжалі на стале. Здаравенныя прыгожыя рогі. Люба працірала іх мокраю анучкай, і на твары ў яе свяцілася невыказная, ціхая радасць. Піліпка, устаючы, затрашчаў спружынамі канапы, але хай бы ён лепей яшчэ спаў ці хоць прытварыўся, што спіць, бо жонка ледзь пачула скрып, як адразу ж дала волю языку:
— Прачнуўся? Вочы пралупіў? Ці ж не пустадомак, скажы, ці ж не завала? Такія рогі Франі за нішто аддаць? Пайшла, з зубоў вырвала.
— Забрала, і добра, — прымірэнча сказаў Піліпка.— Прыб’ю ля шафы. Вешай свае транты.
— Я табе прыб’ю, я табе дам транты,— тупнула нагою Люба.— Праўда, што за рогі табе трыццаць рублёў давалі? Ці наплёў з дурной галавы?
— Але ж, траплялася пакупніца. Прасіла рогі ў горад прывезці. Абяцала яшчэ і больш заплаціць.
— Дык і вязі.
— Не павязу. Трэба на работу ісці.
— Павязеш! Я сама ў канторы за цябе слова замоўлю. Хварэеш ты і — усё тут.— Люба, раскудлачаная, злосная пасля сну, хмыкнула: — Што значыць, не павязу? Павязеш як міленькі!
І зноў бедны Піліпка, увенчаны ласінаю каронай, нехаця прастуе цераз поплаў, выбіваючыся на шашу. Там, прагаласаваўшы, можна сесці на спадарожную машыну, а то і пачакаць рэйсавы аўтобус. Люба не забыла нават рубель сунуць на дарогу. І горка, і крыўдна Піліпку. Ехаць у горад яму ўсё адно што — нажом па сэрцы. Ну, дзе тую гарадскую кабету шукаць? Сказала, у райаддзеле культуры, а дзе гэта, ліха яго ведае. Мабыць, у тым вялікім доме, што на плошчы. Ён заўсёды, як вулей, гудзе, бітком набіты і мужчынамі, і бабамі. Прыспічыць — знойдзеш. Піліпка крыху павесялеў і пайшоў спарней, бо блізка ўжо была шаша, і па ёй несупынна беглі чароды машын.
Яшчэ на выхадзе з вёскі Піліпку дагнаў кульгавы Бобік. Аблезлы дварняк, відаць, не разумеў, куды з самага ранку ідзе гаспадар — хутчэй за ўсё ў лес, і таму звыкла кульгаў побач. За ноч зямлю падмарозіла: шэры іней асеў на леташняй пажухлай траве, пад нагамі звонка дзвынкаў тоненькі лядок. Але вунь ужо і бераг возера, шэры валун, ля якога ўчора адбываўся няўдалы торг. Піліпка скінуў з плячэй ласіныя рогі, прысеў трохі супачыць. Бобік забрахаў, але тут жа вінавата папярхнуўся, бо гаспадар паглядзеў на яго сурова і дакорліва.
Сёння ўсё ненавіснае было Піліпку: і сварлівая Люба, і ашуканка Франя, і нават сама родная вёска, што белымі дахамі святлела на даляглядзе. А болей за ўсё не любіў ён у гэтую хвіліну гарадскую кабету, якая дакляравала за ласіныя рогі столькі грошай. Ды хоць было б за што? Скажыце, хіба гэта рогі: старыя, аблезлыя, цяжкія — як падняць. Нават і ў горад такія сорамна везці. І Піліпка не павязе — каб гарадская баба любавалася імі, каб прыводзіла ў кватэру суседак і яны аж лопалі ад зайздрасці? Не, хопіць ужо з Піліпкі і дамашніх згрызот, Любіных кленічаў і сварак. І грошы яму ніякія не патрэбны.
Ён раптам падхапіўся з валуна, узяў ласіныя рогі аберуч, як носяць дровы, і пайшоў да азерца. На беразе, у лазняку, плыў рэдкі, нібы размыты, туман, сонца ўсё вышэй падымалася над лесам. Азерца таксама замерзла, пакрылася тонкім лядком. Піліпка замахнуўся і папусціў прыгожыя здаравенныя рогі далёка ад берага. Лёд у тым месцы, дзе яны ўпалі, трэснуў, раскалоўся, з проламкі забулькала чорная вада, разышлася кругамі, і рогі ціха, без плёскату апусціліся на дно. Вада збегла з лёду, і там, дзе ён пакрышыўся, здаецца, ярчэй адбілася сляпучае веснавое сонца.
— Вось так ёй і трэба! — выдыхнуў Піліпка, і невядома было, каму ён гэта сказаў: ці той спешчанай гарадской кабеце, ці сваёй прагнай, сварлівай Любе.— Халеру цяпер выцягнеш з вады.
— Гаў-гаў! — вясёлым, залівістым брэхам суцешыў гаспадара Бобік.— Гаў-гаў!
Шчуплы і дробны, як камар, Піліпка Радзюк стаяў на беразе возера, шырока раздзімаў ноздры, і ён ужо не баяўся вяртацца ў вёску, у сваю старую хату, а худы, аблезлы дварняк брахаў і брахаў на круглую проламку ў тоненькім, аж празрыстым азёрным лядку. Дзесьці блізка ў змакрэлым алешніку азвалася сітаўка, з пачарнелага леташняга чароту неспадзявана выпстрыкнуў жоўты матылёк і — лёгенькі, трапяткі — закружыўся над пустым берагам. Пагода быццам паддобрывалася да насупленага Піліпкі і так і сяк наравіла яму. Павеяў цёплы, лагодны ветрык, вышэй паднялося сонца,
Пусты, сіратлівы бераг ужо, мабыць, надакучыў жоўтаму матыльку, ён заўважыў у возеры нешта бліскучае, наляцеў туды і жыццярадасна затрапятаў, закружыўся над свежай проламкай. Піліпка глядзеў на легкакрылага матылька, да болю ў вачах узіраўся ў чорную ваду, быццам спадзеючыся ўбачыць у ёй ласіныя рогі, і яму раптам падалося, што з мокрага алешніку на супрацьлеглым беразе выйшлі дзве шэрыя здані. Ад здзіўлення ён працёр вочы, але здані не прапалі, не згінулі, наадварот, яны наблізіліся, і Піліпка з жахам пазнаў у іх сваю даўгалыгую Любу і тоўстую Франю. Дзве шэрыя здані ішлі нацянькі цераз возера, кіруючыся, відаць, да свежай проламкі, і, дзіўна, пад іх нагамі не трэскаўся, не крышыўся тоненькі, як плеўка, азёрны лядок.
— Гэта ты, бесталач, так рогі прадаў? — падыходзячы да проламкі, напусцілася на Піліпку даўгалыгая Люба.— Ну, пачакай жа, заявішся дома!
— Ці ж не я казала табе: добры, харошы? — ківала Піліпку пухнатым пальцам тоўстая Франя.— А ён, бачыш, што ўздумаў — рогі ў возера закінуў!
— Прэч адсюль, нягодніцы! — бялеючы ад злосці, крыкнуў ім Піліпка.— Разламлю, затапчу ў гразь, а рогі не дам.
Не помнячы сябе, ён кінуўся ў возера, не чуў, як на беразе трывожна забрахаў кульгавы Бобік,— перад сабою ён бачыў толькі дзве шэрыя нязграбныя здані, бачыў сляпучае веснавое сонца, якім ужо іскрылася ўсё возера. На мелкаводдзі, разлятаючыся з-пад ног у бакі, зазвінелі дробныя ільдзінкі, потым быццам кіпетнем заліло кірзавыя боты, далей стала яшчэ глыбей, але Піліпка, не зважаючы на люты холад у целе, паспешліва браўся да круглай проламкі з чорнаю, як дзёгаць, вадою.