На сваю ганьбу і сорам, яна даўно бачыла звычайны сялянскі воз. Стары, пашарпаны воз, даганяючы, ужо блізка пазвоньваў атосамі, рыпеў восямі, і ёй вельмі захацелася пад’ехаць. Нылі стомленыя ногі, у правай руцэ важка адчуваўся ёмісты сакваяж. Саступіўшы на абочыну дарогі, у густую лебяду і касцярогу, яна пачала чакаць фурманку.
У аглоблях быў немалады ўжо конік — марудлівы і хітры, з доўгаю, да самых персяў, грывай. Праходзячы міма, ён нават не скасавурыў вока на абочыну, бо няма дурных браць на воз абы-каго, ды яшчэ з такою цяжкай паклажай. Але жанчына не пакрыўдзілася на рыжага коніка. Яна з радасцю глядзела, як сухі пясок, выхаплены з каляіны гузаватым вобадам, струменьчыкам ацякае назад па жалезнай бліскучай шыне. Кола зачаравала яе ўсяго толькі на імгненне, і яна падняла шэрыя і вялікія вочы на фурмана:
— Гэта ты — Сяргей? Божа мой, няўжэ гэта ты?
— Зінка!
Павольны конік гучна чмыхнуў у ноздры, але, адчуўшы знаёмы рух лейцаў, спыніўся паслухмяна і адразу пацягнуўся мордай да зялёнай травы. Пры дарозе паміж касцярогай і лебядой грыўкамі выбілася дзікая канюшына з белымі і ружовымі кветкамі. Конік выскуб немалое каліва канюшынкі і, падняўшы галаву, ужо раўнадушна каштаваў белыя і ружовыя кветкі. Па вопыту даўгагрывы хітрун ведаў, што яго часцей спыняюць тады, калі ў дарозе сустракаюцца добра знаёмыя людзі.
— Не думала, што першага цябе ўбачу,— сказала, радуючыся, Зінка.
— І я не думаў. Пазнаваў здалёк: ты ці не ты?
— Чаму ж не запрашаеш на сваё таксі?
— Сядай во тут.— Сяргей падварушыў побач з сабой жмак сена, узбіў, як падушку.— Сакваяж давай.
— Ой, асцярожна! Торт у мяне там. На гасцінец маме вязу.
Якраз над возам, у сонечным і спякотным небе, трапечучы крыльцамі, вісеў малады і вельмі цікаўны жаўрук. З блакітнай і мройнай вышыні ён бачыў, як жанчына ў расшпіленай зялёнай кофце лезла на воз, і, калі яна, шчасліва засмяяўшыся, асунулася Сяргею на рукі, жаўрук мацней затрапятаў крыльцамі, зазваніў галасней і пяшчотней. Нябесны кандуктар падаваў знак рыжаму коніку: усё, можна ехаць. І даўгагрывы зразумеў, што на возе ўсталяваўся поўны парадак. Паматваючы галавой, конік марудна, няспешна пацягнуў воз, а цікаўны жаўрук, абвясціўшы свету, што жанчына ўдала знайшла палёгку сваім нагам, прапаў, кудысьці знік — паляцеў, мусіць, шукаць іншых, такіх жа, як і сам, шчаслівых людзей.
— Хораша тут у вас. Прыволле якое,— азіраючыся вакол, сказала Зінка.— Я даўно і забыла, як пяюць жаўранкі.
— А што ім? Маладыя, толькі вывеліся.
Зінка ўжо добра асвойталася на шапаткім сене: скінула туфлі, паварушыла набраклымі пальцамі, проста і шчыра ўсміхнулася Сяргею, зялёнаму полю, спякотнаму і душнаму небу. Тут, на возе, асабліва адчувалася, што ногі змарыліся ісці пяшком, а рукі пякуць і смыляць пасля цяжкай ношы. Цяпер Зінцы было прыемна — адпачывалі ногі і рукі, адпачывала стомленае маладое цела, і яна з удзячнасцю паглядзела на рыжага коніка, потым зазірнула ў твар Сяргею. Зблізку ў вочы адразу кінулася, што за гэтыя гады Сяргей пасталеў, узмужнеў, крутыя плечы паліліся неверагоднай мужчынскаю сілай.
— То расказвай, Сяргей, як жывеш? — адводзячы дапытлівы позірк убок, папрасіла Зінка.— Ты ж, здаецца, раней на машыне ездзіў.
— Чаму раней? Я і зараз шафёрам раблю.
— Але ж ты на возе едзеш?
Сяргей быў збянтэжаны, што Зінка ўбачыла яго з вераўчанымі лейцамі і доўгім дубцом у вялікіх парэпаных руках.
— Гэта я плямяніцу на шашу падвозіў,— як быццам апраўдваючыся, растлумачыў ён.— Да нас па гэтай дарозе цяпер ні машыны, ні аўтобусы не ходзяць. Яшчэ ўвесну на бродзе размыла мост, дык толькі канём і льга праехаць.
— Я, мусіць, не перайшла б цераз той брод? — спалохалася Зінка.
— Перайшла б! Вады там па калена. Зняла б туфлі і перайшла б.
— Калі вады не шмат, то, канечне, перайшла б,— супакоілася Зінка.
Рыжы конік, забыты фурманам, цягнуў воз як хацеў — ківаў галавой, марудна ступаў клінаватымі нагамі. Абапал дарогі праплываў зялёны абшар. Цвіла малінавым цветам бульба, у разорах сям-там жаўцела свірэпка, цацачнымі елачкамі стаяў хвошч. Блізка каля бульбоўніку, у лагчыне, зарослай трыпутнікам і бадзяком, хадзіў белы бусел і нешта шукаў там, апусціўшы чырвоную дзюбу. Зінка любавалася каляровым абшарам, але ранейшай радасці ў вачах ужо не было. У яе вачах можна было заўважыць дрэнна прытоены боль і смутак.
— У госці, мабыць, прыехала? — спытаў Сяргей і кіўнуў на сакваяж, які стаяў у перадку воза.— Цяпер, летам, да нас многія з'язджаюцца.
— Якія госці? Назусім вярнулася. Во абрадую маму.
— А дзе ж Валодзя? — здзіўлена ўскінуў бровы Сяргей.— Вы ж такія неразлучныя былі.
— У Іркуцку застаўся. Разышліся мы. Купіла білет, здала рэчы ў багаж, і, можна лічыць, ужэ дома.
— Чаго ж вы не падзялілі? — спытаў Сяргей і тут жа спалохаўся, што не трэба было малоць такое глупства.— Зрэшты, якая розніца.
— Валодзя, сам ведаеш, гарачы, што кіпень, а я — шалапутная. Во і не падзялілі.
— Муж і жана — адна сатана.
Цыбаты бусел, відаць, ужо знайшоў тое, што шукаў на абмежку поля, паміж кусцікаў бадзяку, трыпутніку і конскага шчаўя, радасна заклекатаў, рэзка падскочыў, як апёкся аб крапіву, і з подбегу лёгка падняўся ў неба. Ляцеў плаўна і спаважна, шырока распластаўшы белыя, з чорнай каймою, крылы і ледзь-ледзь варушачы імі. Бусел, мабыць, ведаў сабе цану, разумеў, што на зямлі ён менш прыгожы, чым у небе, помніў, што людзі заўсёды любуюцца яго палётам, і таму ён павярнуўся назад, зусім нізка праляцеў над скрыпучым возам, над пыльнай селавой дарогай.
— Ці праўда, што буслы дзяцей укідаюць у каміны хат? — з журбой у голасе спытала Зінка і доўга глядзела на мройнае неба.— А нас з Валодзяй буслы абмінулі. З-за дзяцей і развод узялі.
— Прыкра вельмі выйшла.
— Хай ужо будзе як ёсць.— Зінка скінула з сябе кофту, бо прыпарваць пачало мацней, падставіла грудзі слабаму ветрыку і раптам з цікаўнасцю зазірнула Сяргею ў глыбокія, з густымі вейкамі вочы: — А ў цябе дзеці е?
— Поўная печ.
— Не смейся. Праўду скажы.
— Не, і да мяне не прылятаў бусел.
— Жанаты хоць?
— Адзін жыву,— неахвотна, скрозь зубы выціснуў Сяргей.— Маму яшчэ тым летам пахавалі.
Яму, канечне, балела, яму было горка і пакутліва жыць старым халасцяком. Сяргей да дваццаці пяці год не ажаніўся сам, да трыццаці — не ажанілі людзі, а цяпер, мусіць, ужо і чэрці не ажэняць.
— Калісьці ты здорава дзяўчат баяўся,— згадала Зінка.— Але і мы добранькія былі. Смяяліся, кпілі з бедака.
— Не ўспамінай леташні снег!
— Што праўда, то праўда: ціхоняў мы не любілі.
Дарога ўперадзе прыкметна пагоршала. Цераз поле бегла ўкатаная машынамі дарога. Яшчэ з вясны на ёй пакінулі свае глыбокія сляды трактары. У каляінах пачала трапляцца зялёная, забраснявелая вада, колы да самых восей хаваюцца ў рытвінах і калюжынах. Цягнуць воз стала цяжэй, і конік мацней натужваўся, аж выпростваўся ў аглоблях.
Дарога спускалася ў лагчыну.
— Хутка брод будзе,— паказаў дубцом Сяргей.— Вунь за тым алешнікам.
— Ці ж хоць пераедзем?
— Пераедзем, не турбуйся.
Калі алешнік расступіўся, вачам адкрылася шырокая і гразкая ўпадзіна, залітая вадой. Насып дарогі ўперадзе быў размыты, зеўраў глыбокай прабоінай. На тым беразе бязладна скінуты шэрыя бетонныя кадаўбы — з іх будуць рабіць новы мост. Над бродам крылялі ластаўкі, яны звонка шчабяталі, безупынку чыркалі белымі грудкамі аб ваду і зноў, як бы чаго спалохаўшыся, узвіваліся ў блакітнае неба.
Ластаўкі заўсёды купаюцца перад дажджом.
Убачыўшы падводу, яны зашчабяталі галасней, замітусіліся. Рыжы конік мог скаламуціць чысты брод, а такая распуста ластаўкам не падабалася. Але воз, гонячы жоўтыя хвалі, ужо ехаў па вадзе, з-пад капытоў у бакі разляцеліся пырскі. Вада пад коламі ўзбурылася, забурліла — дзве каламутныя дарожкі працягнуліся цераз брод.
Конік пачаў узбірацца на верх насыпу, воз пахіліўся, ледзь што не лёг бокам.
— Падаем! Трымай, Сяргей! — крыкнула Зінка.
Воз усё хіліўся і хіліўся, але Сяргей не спалохаўся, не пабялеў з твару. Яшчэ ж і як добра, што насып такі круты, што воз хіліцца і хіліцца! Зінка страціла раўнавагу, зляцела са свайго месца і з усяго маху ўткнулася ў Сяргея. Незразумела, дзіўна і хораша запахла духамі. Сяргей не хацеў, каб Зінка першай упала ў ваду, і локцем, бо рукі былі заняты, прытрымаў яе, прытуліў да сябе. Якое шчасце, што воз падае разам з гэтым баязлівым і стройным целам, з дзіўным і п’янлівым водарам духоў! Але шчасце, на жаль, было кароткім. У самы небяспечны момант, калі воз ужо ледзь ліпеў, Сяргей ачомаўся, зразумеў, што п’янлівы пах не прынясе дабра, і моцна тузануў правую ляйчыну. Бедны конік напружыўся з апошняй сілы, не даў упасці Зінцы — адным духам выкаціў воз на грэбень насыпу, проста на здзіўленне выбавіўшы Зінку і Сяргея з вялікай бяды, з гразкага, пахучага і каламутнага броду.
— Ой, сэрца ў пяткі зайшло! — весела і радасна прашаптала Зінка і не адсунулася на ранейшае месца.
— Маглі і выкупацца,— сказаў Сяргей і не захацеў разлучацца з п'янлівым і дзіўным пахам духоў.
За бродам дарога была раўнейшай, без каляін. Намучаны конік тут пайшоў лягчэй, зарыпелі гужы і драўляныя восі. За бродам было другое поле. Абапал дарогі тут цвіў лён — вялікае блакітнае возера. Прыгледзеўшыся, можна было заўважыць, што запыленыя кветкі пакурчыліся, завялі на санцапёку. Зямля смягла, знемагала ад гарачыні.
— Прыпарвае, аж млосна,— выціраючы потны, чырвоны твар, паскардзілася Зінка.
— Пэўна, дождж будзе.
Сяргей азірнуўся і зразумеў, што стаў цудатворцам, бо, сам таго не ведаючы, сказаў праўду. Фурманку даганяла вялізная ліловая хмара. Ціхая, маўклівая і чамусьці страшная, яна імкліва плыла з-за далягляду, увачавідкі расла, набракала, займаючы ўсё большы абшар неба. Яшчэ не жахалі маланкі, яшчэ не буркатаў гром, але адчувалася, што навальніца будзе лютай і грознай. Ужо і Зінка наструнілася, затурбавалася, улавіўшы нейкія перамены ў прыродзе. Зінка азірнулася ўслед за Сяргеем і здзіўлена прашаптала:
— Хмара, ці што?
— Хмара! І адкуль толькі ўзялася?
— Паганяй, Сяргей! Можа, яшчэ дахаты паспеем?
— Не паспеем.
На ўсялякі выпадак Сяргей тузануў лейцы, у руцэ свіснуў дубец, і конік пабег спарней — зазвінелі атосы, дробна заляскацелі лёсткі ў драбінах. Але і хмара не чакала. Схавалася сонца, вакол пацямнела, падзьмуў парывісты вецер. У нізкім паклоне на полі схіліўся лён, па ім з краю ў край пабеглі блакітныя хвалі. Над самымі галовамі сляпуча бліснула маланка, заракатаў гром, і на дарогу, адразу тонучы ў плыўкім, сухім пяску, упалі белыя гарошыны граду.
— Я ж казаў, што не паспеем,— без жалю і крыўды апраўдаўся Сяргей.
— Гузакоў град наб'е,— весела засмяялася Зінка.
Але іх выратаванне было побач. Уперадзе, каля самай дарогі, чарнела сцірта леташняй саломы — доўгая і ўвагнутая, як старая абора. Паўз бакі тут не раз, відаць, шараваліся каровы, людзі выскубвалі салому, і сцірта была вузейшая знізу, а ўверсе заканчвалася спаховай стрэшкай. Лепшай сховані ад граду і дажджу нельга было прыдумаць, і Сяргей скіраваў каня да шэрай сцірты. Саскочыў з воза, выграб у прэлай саломе кубло, схаваў туды Зінку, а потым зашыўся ў нару сам. Над сціртай ятрылася навальніца, шумеў дождж, ільняное поле было поўнае грому і маланак. Праз адтуліну ў саломе быў відзён бедны конік. Прыгнуўшы голаў, ён стаяў побач, і па доўгай грыве цурчэла вада.
— Як уцячэ, тады пяшком пойдзем,— сказала Зінка з прытворным жахам.
— Не ўцячэ, я лейцы сабе да нагі прывязаў,— супакоіў Сяргей.— Калі што-якое, то адразу пачую.
У нары было цёмна, пахла цвіллю, мышамі і прэснай саломай, але ніякі пах не мог перабіць тонкага водару жаночых духоў. Зінка, прыціхшы, дыхала побач, і Сяргей, напэўна, быў бы дзіваком, калі б не помніў пра гэта. Яшчэ ў дарозе ён не траціў марна часу і ўпотай выгледзеў, што ў Зінкі стройнае, тугое цела, што ў яе шэрых вачах шмат выкліку і пакоры. Цяпер у яго было менш розных клопатаў, яго хваляванне даўно выспела ў ім. Ён не помніў, як усё гэта зрабілася, а зрабілася гэта само сабой, і Сяргей адчуў на сабе пякучы агонь падатлівых вуснаў. Трэба быць шчырымі: ён не дужа ўмеў цалавацца і саромеўся сваіх няўмелых грубых пацалункаў. І Зінка гэта бачыла, разумела, але яна не смяялася, яна проста ашчаперыла яго шыю і пацалункамі ў адказ даверліва і пяшчотна выпраўляла ўсе яго хібы і памылкі. Божа мой, які ж ён няўдалы і сарамлівы!
Сцірта ўся — ад нізу да верху — прапахла навальніцай і духамі, на свеце быў адзін толькі гэты дзіўны пах, і ён усё больш і больш захмельваў Сяргея. Над сціртай шумела вада, недзе, блізка зусім, стрэліў пярун — суха, з працягам, быццам зверху скацілася жалезная бочка, і Зінка ад страху і жаху мацней прытулілася да Сяргея, з яшчэ большай пяшчотай даводзячы да ладу яго няўмелыя пацалункі. Зінка адразу не паверыла, потым здзівілася, потым пакрыўдзілася, што Сяргей раптам пачаў знікаць, прападаць у саломе. Яна не пускала яго, учапіўшыся за шыю, але ён упарта ўцякаў ад яе. Знікаў Сяргей неяк дзіўна — паўзком, нагамі ўзад, хапаючыся рукамі за сцірту. Зінка ўслед за ім выцерабілася з нары, яна хацела вярнуць, хацела спыніць Сяргея, бо невядома да чаго давядзе чалавека гэтая яго залішняя сарамлівасць.
З утульнай і цёплай нары Зінка выбегла ў густы, шалёны лівень, у гром і сляпучыя маланкі. Яна спачатку знямела, аслупянела, пасля нястрымна зарагатала. Сяргей усё яшчэ ўцякаў ад яе. Ён поўз па мокрай зямлі, па льнянішчы, шырока распластаўшы рукі, брыкаючы адной нагой. За другую нагу былі прывязаны лейцы, і Сяргей, як сноп, цягнуўся за возам, не могучы падняцца. Рыжы конік, спудзіўшыся грому, трохі ачухаўся, пашкадаваў таптаць высокі лён і адным махам вымчаў Сяргея на дарогу, у яшчэ большую гразь і макрэчу, у белыя гарошыны граду. Зінка даўно прамокла навылет, на ёй ужо не было сухога рубца, але яна не зважала на такія нязручнасці. Яе душыў бязлітасны, жорсткі і з’едлівы смех.
— Сяргей, а куды ж ты?
Дзікі, шалёны смех, які разлягаўся над полем, апёк Сяргею вушы, прыдаў яму сілы і злосці. Ён усё ж падхапіўся з дарогі і, бегучы за возам, сумеў неяк зняць з нагі лейцы. Жоўтая кашуля на ім намокла, зрабілася чорнай, на каленях грудамі вісела гразь. На хаду, не атрэпваючыся, Сяргей ускочыў на воз, хапіў з сена дубец і сперазаў коніка па мокрых клубах. Сяргей цяпер па-сапраўднаму наважыўся ўцякаць, і, калі б Зінка памарудзіла хоць хвіліну, ужо было б позна даганяць стары, скрыпучы воз. Але яна адразу здагадалася, што Сяргей будзе ўцякаць, і з усёй сілы пабегла цераз поле. І яна, запыханая, растрапаная, дагнала воз, хапілася рукой за лёстку. Спатыкаючыся, яна бегла за возам, пакуль Сяргей не зжаліўся, не пашкадаваў яе.
— Ладна! Лезь ужэ на воз,— дазволіў ён і падняў на Зінку свае пакрыўджаныя, сарамлівыя вочы.
Сяргей плакаў. Зінка адразу пазнала, што Сяргей плакаў. Ён увесь быў выкачаны ў гразь, у яго быў брудны і мокры твар, але Зінка, толькі глянуўшы, адрозніла на мокрых шчоках дзве дарожкі ад слёз.
І яна здагадалася, што пакрыўдзіла Сяргея. Прыкра і дзіка, калі плачуць мужчыны. Зінка папракнула сябе за свой недарэчны смех, прыгарнулася да Сяргея і злізала слязінку на мокрай шчацэ.
— Не плач, дурненькі. Гэта ж я такая шалапутная.
— Што ты, Зінка! Хіба я плачу? — змушана ўсміхнуўся Сяргей.— Выдумала, што плачу.
— Не ведаю, можа, і падалося.
Градавая хмара ўжо мінула льняное поле, чорную сцірту леташняй саломы. Не так сляпуча бліскалі маланкі, усё слабей, аддаляючыся, пагрымліваў гром. Вецер аціхаў. Лівень нарабіў людзям клопату. Лапікамі лён зблытаўся, палёг. Зінка глянула сабе пад ногі і ўбачыла, што дождж выгнюсіў яе зялёную кофту, наліў вады ў чорныя лакавыя туфлі. На рытвінах сакваяж расшпіліўся, вечка зляцела з кардонкі, і гэта была сапраўдная бяда. У скрынцы торта не было — на дне ляжала мокрая, раскіслая груда цеста.
— Вось і прывезла маме гасцінец.
Зінка разжалілася. Ёй стала шкада, што торт змакрэў і раскіс, яе агарнула скруха, яна пачала шкадаваць сябе, маму, Сяргея. Яна і праўда была шалапутная і бязвольная, бо ці ж варты той размоклы торт яе шчырых і гарачых слёз? Уткнуўшыся Сяргею ў плячо, Зінка заплакала — горычна, праўдзіва, наўсхліп. І яе раптоўны плач спалохаў, збянтэжыў Сяргея.
— Ты чаго, Зінка? — здзівіўся ён.— То пра мяне гаварыла, то сама плачаш.
Адной рукой Сяргей трымаў лейцы, кіраваў возам, другой суцяшаў Зінку, гладзіў яе па мокрых валасах, а над полем зноў бралася на пагоду, узбоч дарогі зіхацеў расой пакамечаны, зблытаны лён, і Сяргей зусім не да месца падумаў, што лён пасля буры заўсёды лёгка выпростваецца.