Стары разлапісты клён угадаў, дзе яму трэба вырасці: ля канцавых хат, на скрыжаванні вуліцы і дарогі. Пад густой кронай зрабілі аўтобусны прыпынак, і людзям стала ўтульней чакаць тут спадарожны транспарт.
За ноч клён прамок наскрозь, увачавідкі пачарнеў, самотна схіліўшы парадзелую чупрыну. Перадзім'е: яшчэ не зіма, але ўжо і не залацістая восень. Зямля пад клёнам заслана шапаткім светла-жоўтым лісцем.
Дождж аціх пад раніцу. На сырым, калючым ветры нікому не хацелася гібець, але, раз-пораз кідаючы позіркі на пустэльную вуліцу, людзі сінелі ад холаду, глыбей утульваліся ў каўняры, а дахаты не ўцякалі. Над мокрым клёнам плылі нізкія, грувасткія хмары, з хвіліны на хвіліну зноў мог лупянуць слотны асенні дождж.
Сымоніха заклапочана глянула на шэрае неба і пашкадавала, што не апранулася цяплей. Пазнілася, то ўжо на хаду ўхапіла старэнькую, выпацканую ў муку ватоўку. Але, выходзіць, дарма бегла: таго ж Алеся Шостака, калгаснага шафёра, яшчэ не відаць і не чуваць.
— То мо ён ужэ паехаў адзін? — занепакоена спытала Сымоніха ў Андрэя Зялёнкі, які стаяў побач і таксама не зводзіў вачэй з пустой вясковай вуліцы.— Стой тут цяперака ды мерзні.
— Як ён мог паехаць? — здзіўлена ўскінуў бровы Зялёнка.— Учора ж дамовіліся. Мы прыйдзем сюды на прыпынак, а Шостак будзе ехаць і забярэ. Пастой, рана яшчэ.
— Калі б цёпла, то можна і пастаяць.
— Не скалееш. Акурат і сонца выбліснула.
Сымоніха і Зялёнка едуць на станцыю па вотруб'е.
Учора вазілі цэлы дзень, але не перавезлі ўсё — засталося яшчэ на машыны дзве. А брыгадзір, хітрун кудлаты, ведаў, каго трэба паслаць варочаць тое вотруб’е шуфлямі. Ні Сымоніха, ні Зялёнка не скардзяцца на сілу. Абое плячыстыя, абое раслі на лес гледзячы. У адным прагадаў брыгадзір. Сымоніха любіць пагаманіць, а Зялёнка, наадварот, маўчун. І брыгадзір не падумаў, што камусьці з іх будзе сумна.
— Ну, дзе наш Алесь прапаў? — заныла Сымоніха.— Мо хто другі паехаў на станцыю?
— Не хныч, Марыля! — зыркнуў з-пад ілба Зялёнка.— Кажу, што дамовіліся.
Сымоніха з’едліва ўсміхнулася, тужэй завязала пад барадой канцы хусткі.
— І Філёза колісь з паяздком дамовіўся. Помніш, Андрэй, як Філёза з паяздком...
— Во трапло! Канечне, не забыў. Сам тады з балота ішоў.
— Гэта ж цэлую брыгаду падвёў Філёза трыбухаты,— не зразумела намёку Сымоніха і дакорліва, як быццам той Філёза быў тут, пахітала галавой.— Ага, усю брыгаду! Помніш, як то было? Выйшлі касцы з Бабовішча, а да нашага Сяла адтуль, сам ведаеш, вярстоў дваццаць. Селі, папалуднавалі, адале дамоў сабраліся тэпаць. «Куды вы? — спыніў Філёза.— Я з паяздком дамовіўся. Будзе ісці, то ўсіх забярэ». Сядзяць людзі пры калейцы, паяздка чакаюць. Нямашака, не ідзе. Ужэ і сонейка апусцілася, ужэ і холадна ў плечы. Раптове — шум з бору. Паяздок! Паўставалі мужчыны, косы, торбы пахапалі. А паяздок з дрывамі на возіках — свісь, свісь, і пайшоў, не прыныніўся нават.
Зялёнку зусім не цікава слухаць пра тое, што бачыў на свае вочы.
— І не абрыдла, Марыля, бесталку языком мянташыць?
— Я ж і кажу, што праз Філёзу брыгада паўдня змарнавала,— працягвала Сымоніха.— Пасярод ночы ў Сяло заявіліся. Дык, можа, і ты дамовіўся так, як Філёза з паяздком?
— Ну во! Зноў завяла,— абурыўся Зялёнка і, адышоўшыся на колькі крокаў, схаваўся за мокрым камлём.
— Не мне ж цяляты язык аджавалі,— фыркнула Сымоніха.
Сонца быццам у хованкі гуляе: то выблісне, то зноў схаваецца за хмары. І адразу жухне жоўтае, з прозалаццю, лісце клёна, шэранню атульваюцца хаты і пустыя, халодныя сады.
— Вунь і Селівончык ідзе,— азірнуўшыся на ціхую вуліцу, паведаміла Сымоніха.— І куды гэта ён выбраўся?
Зялёнка прамаўчаў, унураны ў нейкія свае думы, а Селівончык падышоў, скінуў з пляча квадратную скрыню, завязаную ў старую вылінялую дзяружку.
— Ву-ух! Ледзь давалок,— выдыхнуў ён і, перахапіўшы Сымонішын дапытлівы позірк, растлумачыў:— Цялявізар тарабаню ў рамонтню. Андове вазіў, ды, бачна, не ўсё ў ім наладзілі талкова.— Селівончык зняў шапку, выцер падшэўкай узмакрэлы лоб і плюнуў з прыкрасцю.— Майсцяра мне называецца!
— На станцыю машына павінна ісці,— падказала Сымоніха.— Акурат будзе па дарозе.
— Навогул я аўтобусам збіраўся ехаць,— надзяваючы шапку, сказаў Селівончык.— Але калі свая машына, то яшчэ лепей. Не трэба будзе цераз увесь горад пхацца з грузам. Папрашу шахвёра, каб стаў ля рамонтні.
— Стане, стане! Шостакаў хлопец паслушны.
— Я і заплаціць магу.
— Не возьме Алесь грошай. Ад сваіх, вясковых, і — грошы браць?
Сымонісе цяпер, напэўна, не будзе сумна, бо і Селівончык, калі трэба, па кожнае слова не лезе ў кішэню і за дрэва не пабяжыць ад бабы хавацца. Сонцу захацелася глянуць на такога смелага чалавека — шуснула на момант у прагал паміж хмурын, а клён, высокі і разложысты, як сцірта, пасвятлеў, засвяціўся ад нізу да верху. І яму, і тым, каго ён хаваў пад шырокай кронай, стала ўтульней і весялей. Сымоніха ўжо і забылася пра Філёзу, а ён, мядзведзь тамбоўскі, лёгкі на ўспамін: ідзе па гразкай вуліцы і яшчэ здалёк сіліцца пазнаць людзей, якіх прытуліў ад непагадзі стары клён.
— Яшчэ адзін бядак сунецца,— чамусьці зарадавалася Сымоніха.
— Філёза! — пазнаў Селівончык.
Зялёнка вытыркнуўся з-за дрэва і нічога не сказаў.
— Дзянь добры! — павітаўся Філёза.
— Які ж ён добры, калі халодны,— паказала вачыма на шэрыя аблокі Сымоніха.— Каб хоць дождж не пайшоў. Вымакнем да ніткі.
— І такое можа быць.
Філёза апрануты як у дарогу: на ім яшчэ саматканага сукна бравэрка з авечым каўняром, новыя ялавыя боты. Марудны і кароткашыі Філёза ў гэтай сваёй бухматай бравэрцы падобны на рыжага мядзведзя.
— Шостакаў хлопец яшчэ не ехаў? — засяроджана папытаў Філёза.— Учора вазіў вотруб’е, то і сёння павінен вазіць.
— Самі во чакаем. І подаўна ўжэ.
— Мусіць, матор сапсуўся,— выказаў здагадку Селівончык.— Ці доўга жалезу зламацца?
— Дык жа машына яшчэ новенькая. Як магла зламацца? — не пагадзіўся Філёза.— Тут другое, відаць. Хутчэй за ўсё гэты Шостак ваш надзюдзюкаўся ўчора, ляжыць у пасцелі і лыча не падыме.
Сымонісе не спадабалася, што Філёза неабдуманымі словамі крыўдзіць Алеся.
— Не нападай на хлопца без дай прычыны,— папракнула яна.— Алесь з людскай сям’і. Надоечы разам палуднавалі ў сталоўцы, дык ён і піва нават не ўзяў,— шукаючы падтрымкі, Сымоніха зазірнула за клён.— Праўда ж, Андрэй, не піў Шостакаў хлопец тае конскае пены?
— Хіба я ў рот яму глядзеў? — адгукнуўся з-за дрэва Зялёнка.
— Я ж і кажу: не п’яніца Алесь.
— Табе б адно заступацца, не падумаўшы,— пакрыўджана чмыхнуў у ноздры Філёза.— Але чаму, па-твойму, не едзе той матросік Шостакаў?
— Матор, мусіць, сапсуўся,— паўтарыў Селівончык.
З сумкі, якую Філёза трымае на згібе локця, вытыркаюць белыя палатняныя мяшкі, скручаныя ў сувой. Сымоніха хацела яшчэ нешта сказаць насуперак, але раптам убачыла белыя мяшкі ў Філёзавай сумцы і, не тоячы цікаўнасці, папытала:
— Куды ж ты, Казё, з мяшкамі? Муку будзеш свінням браць?
— Якую табе муку! Па капусту ў Ганцавічы еду.
— Па капусту? — здзівілася Сымоніха і ўтаропілася на Філёзу, спрабуючы пазнаць: праўду кажа ці хлусіць? — То чаму ж ты, Казё, сваёй не пасадзіў?
Філёза памыляў сінімі губамі, буркнуў пад нос:
— На халеру яе садзіць! У засуху адной вады на градкі не наносішся.
— Неразумна гаворыш. Як гэта, каб сваёй капусткі не мець? Зіма доўгая, чалавеча. Усё з’есца, усё падмяцецца.
Сымоніха стаяла з такім выглядам, быццам хацела сказаць усяму свету: глядзіце, што за дурны чалавек — капусты не садзіць!
— Думаеш, Марыля, я ўжэ і капусту не люблю? — крыва ўсміхнуўся Філёза.— Ем, ажно за вушамі трашчыць. Во пад’еду да садовага ларка і тры мяшкі капусты вазьму. А што, адно гарадскім купляць?
— Ніхто цябе і не вінаваціць.
— Ага, я сам сабе гаспадар.
— Але ж ты і хітры, Казё: панам робішся! — сказала нядобрым голасам Сымоніха.— Вунь якія шчокі выклаў — па пуду! Аладкі, мусіць, ужэ на два бакі мажаш?
Селівончык маўчаў, не ведаючы, чыю руку ўзяць,— паглядаў то на Сымоніху, то на Філёзу.
— І чаго тут дзівіцца? — сказаў няпэўна.— Грошай у людзей хапае.
— Ага, хто ў Сяле цяперачы кепска жыве — падхапіў Філёза, адчуўшы ў словах Селівончыка спагадныя ноткі.— І жывём добра, і культуры пабольшала. Во цялявізары глядзім.— Філёза кіўнуў на Селівончыкаву квадратную дзяружку.— Не ведаю, як каму, а мне абрыдла ў зямлі калупацца. Хіба ж кепска што кажу? З агародам гэтым адна марока. То зелле паспявай выполваць, то яшчэ якая трасца. І нашто тую капусту садзіць, калі можна гатовай купіць? Садовы ларок увесь ёю завалены. Толькі табе і клопату, што машыну наняць.
— Гэта з якога боку глядзець,— разважліва азваўся з-за клёна Зялёнка.— Купіш ты, дык другому можа не хапіць.
— Што вы, людцы! Ці ж наясіся куплёнага? — Сымоніха гаварыла так, быццам збіралася пераканаць Філёзу, каб не ехаў па капусту.— Сваё ўсё спарнейшае — і капуста, і скварка. Купіш чаго, а яго ўжэ і няма.
— Кожны сваім розумам жыве,— павучальна сказаў Філёза і даў гэтым зразумець, што ў яго вельмі ясны і практычны розум.— Цераз лета я, мабыць, і карову прадам.
Пад клёнам стала ціха. Сымоніха разгубілася, не ведала, чым і як запярэчыць Філёзе. Яна хуталася ў ватоўку і, як малое дзіця, гуляла наском бота з мокрым кляновым лістком. Селівончык нешта думаў, моршчыў белы пукаты лоб. Філёза быў упэўнены, што сказаў праўду, калі ўсе збянтэжыліся — павярнуўся ад ветру, пачаў корпацца ў кішэнях, правяраючы, відаць, ці не забыў кашалёк з грашыма. Зялёнка, мусіць, зусім замёрз, укарчанеў на холадзе: стаіць за дрэвам, не варушыцца, голасу не падае.
Стары клён раптам прасвятлеў — заківаў галінкамі, затрымцеў мокрым, абвіслым лісцем. Ён першы пачуў гул машыны і хацеў паведаміць пра гэта людзям. Але ехаў не Шостакаў хлопец. Выкаціўшыся з-за панурых дамоў, каля клёна прыпыніўся ранішні запырсканы гразёю аўтобус. З бразгатам рассунуліся пярэднія дзверцы. Шафёр пілікнуў, запрашаючы пасажыраў, але ніхто не захацеў пакарыстацца гэтай яго дабратой, і аўтобус пакрыўджана фыркнуў, шустра пакаціўся па няроўнай дарозе.
— Ад вакзала далёка было б цягнуцца з цялявізарам цераз увесь горад,— быццам апраўдваючыся, сказаў Селівончык.
— Дарма не паехаў,— пашкадаваў Філёза і з не падробным сумам паглядзеў услед аўтобусу.— Точна: заліўся матросік ваш.
— Чуеце: едзе! — наструнілася, прыслухоўваючыся, Сымоніха.— Гэта ён, Алесь, едзе.— З выклікам зірнула ў твар Філёзе: — Ну, дзе твая праўда? Не п'янствуе Алесь.— Памаўчала.— Едзе, бядак, у мае рукі. От дам пытлю, каб другі раз не пазніўся!
Стары клён, не перастаючы трымцець лісцямі, свеціцца ўвесь ад камля да макаўкі, бо зноў паказалася сонца, скупа кінула святло на шэрыя хаты і прысады, на шэрую доўгую вуліцу, па якой — блізка ўжо — гудзе новая бартавая машына. Яна выруліла на абочыну, рыпнула тормазам. Шафёр, малады хлопец у чорным матроскім бушлаце і пляскатай белай кепачцы па галаве, апусціў бакавое шкло і высунуўся з кабіны.
— Заждаліся, відаць? Памерзлі? — паспачуваў ён.— Халера! Гэта ж цвік злавіў, ды здаравенны такі. Цэлую раніцу скат мяняў.
Сымоніха адразу перадумала сварыцца: невінаваты Алесь, што той здаравенны цвік прапароў шыну. Замест сваркі мірна і заклапочана спытала:
— Брызент хоць узяў? Пойдзе ненарокам дождж, то адно цеста прывязем.
— Узяў, узяў! І шуфлі ў кузаў укінуў.
Выходзіць, не сварыцца, а хваліць трэба разумную белую кепачку.
— Я так і думала, што не забудзеш.
— Сядайце, паедзем.
Людзі пад клёнам заварушыліся. Зялёнка памог Селівончыку паставіць у кузаў тэлевізар. Філёза абабег машыну спераду і пачаў турзаць ручку дзверцаў.
Ён правільна рашыў, што ў кабіне будзе ехаць цяплей і ўтульней.
— Э, не, дзядзька Казё! — запярэчыў Алесь.— У кабіне паедзе жанчына.
Філёза скрывіўся, як ад зубнога болю, стаў на падножку і з крэктам пабраўся ў кузаў.
— Алесь! На сядзенні хай едзе Зялёнка,— чапляючыся рукамі за борт, сказала Сымоніха.— Ён даўжэй за мяне мёрз на холадзе.
— Зялёнка дык Зялёнка.
— У цябе там карасінай пахне. А ў мяне ад карасіны галава баліць.
Зялёнка ласкавей і лагодней глянуў на Сымоніху, але адмаўляцца не пасмеў: палез у кабіну і, каб не сумняваліся, што ён ужо там, моцна ляснуў дзверцамі.
— Алесь, ты мяне каля бытавога дома скінеш,— папрасіў Селівончык.— Я ў кабінку пабарабаню, каб не забыў.
— А мяне ля садовага ларка,— перагнуўшыся над бортам, сказаў Філёза.— Там, дзе капусту прадаюць. Добра?
Алесь на момант задумаўся:
— Не купіце вы сёння капусты!
— Чаму не куплю?
— А таму, што ў Ганцавічы я вас не павязу.— Алесь вылез з кабіны, стаў на падножку — адну руку паклаў на верхняе рабро дзверцаў, другою ўзяўся за мокры кант борта.— Гультаі на маёй машыне не ездзяць.
— Хто, гэта я гультай? — збянтэжыўся, а потым і зазлаваў Філёза.— А рукі ты мае бачыў? А мазалі ты гэтыя мацаў?
— Злазьце, дзядзька Казё!
У голасе Алеся не адчувалася жарту. І Філёза зніякавеў, раптоўная злосць схлынула, па твары прабегла трывога.
— Не гані ты мяне, Шостакаў хлопец,— пачаў прасіцца Філёза.— Я ж некалі з тваім бацькам таварышкаваў.
— Злазьце, бо часу мала. А капусту трэба сваю садзіць. У горадзе на асфальце яна не расце. Чуеце, дзядзька Казё?
— Чую, чую.
Селівончыку, які зручна прымасціўся на скрутку брызенту, шкада стала збянтэжанага Філёзу, і Селівончык, прыпадняўшыся з брызенту, папрасіў Алеся:
— Годзе табе збыткаваць з чалавека. Вазьмі завязі ў Ганцавічы.
— Такі ж вазьмі,— заступілася за Філёзу і Сымоніха.— Што машыне зробіцца? А на другое лета ён сваю капусту пасадзіць. Праўда ж, Казё, пасадзіш?
— Дальбо, пасаджу,— заківаў абрадавана Філёза.— Займу абедзве градкі, што за хлявом.
— Калі так, то вазьму,— згадзіўся, усміхаючыся, Алесь. Сеў у кабіну і весела падміргнуў Зялёнку: — Здаецца, нішто сабе пасарамаціў за капусту?
— Ат, што там капуста! — абыякава махнуў рукою Зялёнка.— На другое лета ён і карову дакляраваў збыць.
Алесь пасур'ёзнеў, весялосць з твару прапала. Перад тым як апусціць бакавое шкло, па шафёрскай звычцы папытаў:
— Усе паселі?
— Усе!
— Асабліва не вытыркайцсся з кузава. Спаткае Вярбіла, то правы ў мяне забярэ.
Машына тузанулася, стрэліла дымам. Калываючыся ў калдобінах, яна накіравалася на гарадскую шашу.
Філёза сядзеў каля Селівончыка — бурачковы з твару, насуплены і потны. Калі машына выкацілася за ваколіцу Сяла, ён забубніў:
— Вярзіла — не дурыла! Ведае, у каго трэба правы забіраць. Смаркач Шостакаў! Наглытаўся спозаранку і добрых людзей няславіць. І дзе на яго той Вярбіла?
— Сціхні, Казё,— паказала Сымоніха на кабіну.— Пачуе Алесь, то і не прывязеш ты капусты.
— Маўчу, маўчу! Дальбо, з гэтым смаркачом жарт малы.
Стары клён, усё аддаляючыся, свяціўся зноў, гарэў пазалотай шырокіх, махнатых лісцяў. Яму, відаць, было прыемна, што ў непагадзь людзі бягуць хавацца пад яго гасцінную, утульную крону.