Аўтобус мог апазніцца, мог, наадварот, прыйсці вельмі зарана, і Пятрок Амельяновіч, пыхкаючы ад шпаркай хады, радаваўся, што паспеў на прыпынак у самы раз. У гэты перадвячэрні час шаша-камяніца была ціхая і пустэльная. Толькі зрэдку па ёй з мяккім шэлестам прабягуць адзінокія «Жыгулі» ды, вынырнуўшы з лагчыны за паваротам, праляціць, як страла, ашалелы матацыкліст.
Аўтобусны прыпынак зрабілі акурат пасярэдзіне спаховага пагорка, і адсюль у ясныя дні, калі даль не заваложана смугою, выразна відаць канцавыя хаты Малога Сяла. Блізенька зусім — вярсты дзве ці набярэцца, і, мусіць, з-за гэтай блізкасці, а больш верагодна з-за таго, што каля сотак старога Гупшынка палявы прасёлак упіраецца ў гразкую балацявіну-ператочыну, якая і летам высыхае не заўсёды, аўтобусы ў вёску спрадвек не хадзілі.
Маласельцы, калі выпадала пільная патрэба адлучыцца ў Ганцавічы ці яшчэ куды, усё ж марнавалі нямала часу, каб па лужынах і калдобінах, праз гнілую балацявіну выбрацца на шашу і там сесці ў аўтобус або проста прагаласаваць спадарожнай машыне. Для маладых ног нейкія дзве вярсты, канечне, не дарога, але такім пажылым людзям, як Пятрок, іншы раз цераз сілу хадзіць па бездаражы; асабліва вясною і ўвосень, калі сугліністы прасёлак раскісне, набрыняе вадою.
Ён, Пятрок, не лічыў сябе слабаком, нямоглым старым — адчуваў яшчэ і спрыт у руках, і сілу ў шырокіх плячах, і, безумоўна, ён адолеў бы хоць пяць, хоць дзесяць вёрст, у лівень і снегапад прыбег бы на шашу, таму што вячэрнім аўтобусам з далёкага Данбаса меўся прыехаць сын Славік з жонкай і маленькім Алёшкам. Унука дзед яшчэ ні разу не бачыў, а толькі па сынавых пісьмах ведаў, што жыве дзесьці на свеце непаседлівы і разумны — увесь у дзеда! — белагаловы хлопчык Алёшка.
Чакаць ужо нядоўга — вось-вось з лагчыны выкаціцца на пагорак запылены аўтобус, і Пятрок нават уявіў, як хопіць на рукі ўнучка, як прытуліць яго да грудзей і панясе дахаты, у Малое Сяло. Але аўтобуса ўсё няма і няма, шаша па-ранейшаму ціхая і бязлюдная. З нейкай прыкрасцю, пачынаючы ўжо непакоіцца, Пятрок азірнуўся вакол і ўбачыў, што стаіць каля драўлянай будкі, якую дарожнікі сумысна зрабілі, каб людзям было дзе хавацца ў непагадзь. Ёп зайшоў пад спаховую стрэшку, сеў на скрыпучую лаўку, пераканаўшыся, што адсюль таксама добра відаць шаша. Каб супакоіцца, крыху суняць трывогу, яму дужа патрэбен Алёшка, ну, канечне, і Славік з жонкай.
Сонца ўсё ніжэй апускаецца над полем, і Пятрок, унурыўшыся ў свае думкі, не заўважыў, што пачаў злавацца на сына. І як тут не злавацца, калі той, адцураўшыся роднай хаты, ужо ці не пяць гадоў дома вачэй не паказвае. Як паехаў вучыцца на шахцёра, то хіба толькі зрэдку кароценькім лістом пацешыць старых бацькоў: жыў, здароў, чаго і вам жадаю. Хоць, зрэшты, на Славіка гэта і падобна. Рос ён занадта маўклівы, ціхі і спакойны. Вучыўся сяк-так, у табун троек не часта заганяючы чацвёрку, а калі скончыў дзесяць класаў, то пайшоў рабіць у «Сельгастэхніку» слесарам. З Малога Сяла многія ездзілі на працу ў раённы цэнтр, і бацька не пярэчыў Славіку. Усё ж пры справе, не бадзяецца бесталку. Пятрок, адным словам, быў задаволены сынам і толькі пасля таго прыкрага выпадку пашкадаваў, што не ўзяў хлопца да сябе ў будаўнічую брыгаду. Ціхі і спакойны быў Славік, і хто б мог падумаць, што з-за маладой неразумнай галавы ён абняславіць родную хату, наробіць столькі сораму і сабе і бацькам.
Цяпер, за даўнасцю часу, багата чаго забылася, але галоўнае ўсё ж засталося ў памяці. Запомнілася ў першую чаргу, што здарылася гэта ў разгар лета, на пачатку жніўня, акурат праз месяц, як Славік згаварыў сабе месца ў райцэнтры. З калгаснага двара, дзе будавалі новы свінарнік, Пятрок у той дзень дахаты прыпёрся рана, перакусіў на скорую руку і выйшаў на двор, дзе яго чакалі безліч непаробленых спраў. Надоечы ён прывёз сасновых абрэзкаў з піларамы і скінуў у канцы плота, бо да хлява па вузкім праходзе машына не магла праехаць. Ужо колькі дзён куча драўляных аполкаў ляжала пад старым вязам, колючы гаспадару вочы, і, каб суседзі, чаго добрага, не падумалі, што ён несусветны гультай і лодыр, Пятрок узяў ручную каламажку і пачаў перавозіць абрэзкі пад павець. Грузіў як пацягнуць, цяжка ўпіраўся ў дышаль, вяртаючыся з дрывотні, пільна ўглядаўся ў канец вуліцы, дзе неўзабаве павінен быў паказацца Славік. Хлопец ён дужы, касцісты — удвух нічога не варта будзе ператраляваць усю гэтую кучу. Але не толькі сынава помач цешыла Петрака, была і іншая прычына для радасці: у Славіка сёння першая ў жыцці палучка, і бацька не мог дачакацца, калі ён прынясе грошы. Вядома, якія яны ў маладога слесара, а ўсё ж не лішнімі будуць у гаспадарцы.
Здаецца, дужа і не шчыраваў Пятрок — часта прысаджваўся, перакурваў, не зводзячы вачэй з вясковай вуліцы, а куча абрэзкаў увачавідкі меншала. Сонца, гледзячы на такую гультайскую работу, таксама не спяшалася апускацца з неба. Чырвонае і бесклапотнае, яно заблыталася ў галлі густалістага вяза, павісла невысока над хлявом. Машына, якая кожны падвячорак прывозіць рабочых з Ганцавіч, напэўна, ужо прыйшла ў Шашкі, на аўтобусны прыпынак. Пятрок пачакаў яшчэ трохі, і сапраўды з-за канцавых хат Малога Сяла паказаўся чалавек. Але гэта быў не Славік. Па вуліцы чынна і спаважна цялёпкаў пажылы ўжо мужчына Генік Танцаў, які быў у «Сельгастэхніцы» за кладаўшчыка. Унурыўшы голаў, паўз Петракову сядзібу следам прабег шафёр Юрак Струкачоў. Ён, як і Генік, мусіць, не заўважыў за высокім частаколам Петрака — прайшоў міма моўчкі, не павітаўся.
А вуліца не спяшалася пацешыць старога Амельяновіча: Славіка няма і няма. Ужо крыху па часе паўз шчарбатыя платы замільгала танклявая фігура Юлінага Івана — таксама з сельгастэхнікаўскай «лятучкі». Ён ішоў як не подбегам, не звярнуў увагі нават на дзяўчат, якія тоўпіліся каля клуба. Іван чамусьці пільна прыглядаўся на Петракоў панадворак, і гэта затурбавала, затрывожыла Петрака. Адчуваючы нешта нядобрае, ён выйшаў на вуліцу, насустрач суседскаму хлопцу, плечуком прыпёрся да шурпатага вяза.
— Дзядзька Пятрок, вы свайго Славіка чакаеце? — усхвалявана спытаў потны, расчырванелы Іван.— Дык не чакайце! Не прыйдзе ён, у Шашках ля канавы п’яны як гразь ляжыць.
Пятрок адчуў, як усяго яго, ад галавы да ног, быццам абліло кіпетнем, агнём загарэліся шчокі і вушы — ад вялікага сораму і ганьбы.
— Няўжо мой Славік? — не паверыў, пакінуўшы сабе нейкую надзею, Пятрок.— Мо там хто другі? Мо ты абмыліўся, хлопча?
— То хіба я вашага Славіка не ведаю. Ён! Вылезлі мы з «лятучкі», а Славік ужо ляжыць пад арэшынай.
— Хай бы ты падняў, як-небудзь дацягнуў бы.
— Не даў рады. Толькі грошы выняў. Думаю, залезе хто чужы ў кішэню, то да капейкі выграбе,— сказаў, вінавацячыся, Іван і падаў Петраку грошы.— Не ведаю, колькі іх тут, не лічыў. А Славіка тузаў і так і гэтак, нават за вушы круціў — ляжыць, не падымаецца.
Пятрок запіхваў грошы ў кішэню штаноў, і рукі ў яго дробна-дробна дрыжэлі.
— З кім гэта ён, не ведаеш?
— Гоша ў іх брыгадзірам. Відаць, з ім. Гоша брандахлыст такі: навічка не прапусціць без абмыўкі.
Ясна было, што ў ціхую, спакойную хату прыйшла вялікая бяда, і, зусім аглушаны, збянтэжаны ёю, Пятрок бездапаможна азірнуўся. На нейкі момант яго позірк запыніўся на каламажцы, кінутай ля кучы абрэзкаў, і вушлы Іван адразу скеміў, пра што падумаў замаркочаны сусед.
— Дзядзька Пятрок, можа, падсабіць? Двум усё-такі лягчэй будзе.
— Хай ужо, адзін спраўлюся, а табе і так дзякуй.
Не ведаў Пятрок, ніколі нават не падумаў бы, што старая рыпучая каламажка на двух колах, з доўгім пашарпаным дышлем спатрэбіцца не толькі, каб траляваць гной на соткі, перавозіць абрэзкі, а часам прыцягнуць мяшок мукі з магазіна. Ах, Славік, Славік, у каго ты ўдаўся такі? Слабавольны, мяккі, спатыкнуўся на роўнай вярсце, ды так, што бацьку і свет нямілы. Рыпела коламі старая каламажка, бразгалі лёсткамі драбіны; Пятрок не помніў, як мінуў канцавыя хаты, праскочыў ператочыну каля Гупшынка, выбіўся на выбоісты прасёлак, адкуль ужо добра была відаць шаша, абсаджаная выгоністымі ліпамі і таполямі.
На аўтобусным прыпынку нечакана, як саломінка, за якую, топячыся, можна ўхапіцца, усплыла надзея: а што, калі Іван Юлін памыліўся? Добра было б, каб ён памыліўся. Але Славік, нягодны, п’яны Славік, быў тут. Згарнуўшыся ў абаранак, ляжаў ён далёка ад канавы, у глыбіні арэшніку — ці адпоўз сам, ці паспагадала чыясьці ласкавая душа, адцягнула ў кусты, каб не было відаць з шашы. Пятрок паднатужыўся і неяк дахітрыўся ўмясціць цыбатага Славіка ў кароценькую каламажку, падсунуў пад голаў згомтаны пінжак, і, пакуль бацька, уздыхаючы, валаводзіўся з сынам, той нават не варухнуўся, толькі адзін раз замармытаў у сне, скрыгануў зубамі. Крычаць, біць, караць Славіка цяпер без карысці, і, адчуваючы, як у грудзях гулка тахкае сэрца, Пятрок узяўся за дышаль.
Яму трэба было пачакаць, прынамсі, яму варта было пастаяць у кустах хвілін колькі, але Пятрок не ведаў, што на дарозе з мяшком пад пахай бяжыць Рэйда, суседка і несусветная пляткарка, ён нічога гэтага не ведаў і, не спадзеючыся каго-небудзь сустрэць, смела выпхнуў каламажку з арэшніку, траха не збіўшы кабету з ног. Яны спалохаліся абое: Пятрок збялеў, як мел, а Рэйда ад нечаканасці ледзь не выпусціла мяшок — падхапіла ўжо на ляту і, разагнуўшыся, адразу ж пазнала свайго суседа.
— А-а, гэта ты, Пятрок? Пералякаў ты мяне — глядзі, каб не прыйшла выстрыгаць,— заўсміхалася ўзрадаваная Рэйда і, супакойваючыся пасля перапуду, сказала з дакорам: — Але ж і ногі ў цябе, сусед! Не раўнуючы, як у маладога выжла. Ад самага дому бягу, бягу і ніяк не ўганюся.
— А чаго ж ты мяне даганяеш? — забыўшы пра Славіка, пра сваю бяду, здзівіўся Пятрок.
— Як чаго? Я ж акурат пры акне сядзела, калі ты хапіў каламажку і наўскапыта паджгаў па вуліцы. Куды гэта, думаю? Выбегла на двор, а тут Іван Юлін ідзе. Пытаю: які скрут на Амельяновіча найшоў, не ведаеш? У Шашках, кажа, у магазін муку жытнюю прывезлі — поўную машыну. Ну, я хваць мяшок і следам за дзедам. Выбегла ў канец Сяла, а ты ўжо далёка за Гупшынкам махаешся.
— Кажаш, мукі захацела купіць?
— Ага, мукі — жытняй. Два кормнікі ў мяне, а хіба ж ад лебяды нарасце тое мяса? Думаю, каламажка ў цябе вялікая — і мой мяшок прытуліцца. Удваіх і везці было б лягчэй.— Толькі цяпер Рэйда апусціла вочы ўніз, мелькам зірнула на каламажку і аж квохнула ад прыкрасці: — А ты, бачу, паспеў ужо хапіць мяшок.— Але прыгледзелася лепш і з абурэннем папракнула Петрака: — Ці не збыткуеш ты з мяне, сусед? Хіба гэта мука? На каламажцы, па-мойму, твой Славік ляжыць.
— Ну, Славік, а табе што?
— Нічога мне, што мне? Напіўся, то хай спіць. Во як гарэлкай дыхціць.— Рэйда зморшчыла арэшак-носік, азірнулася і таямніча прашаптала: — А ты не бойся мяне. Я ж нікому не раскажу, што твой Славік...
— Ішла б ты сваёй дарогай, кабетка! — насупіў бровы Пятрок і, каб адчапіцца ад нахрапістай суседкі, паўтарыў чужую хлусню:— А муку і праўда ў Шашках прадаюць. Бяжы, пакуль крама не зачынілася.
— Бягу, бягу, а ты не турбуйся за мяне. Я ж ніколі нікому нічога!
Тоўстая і нізенькая, як ступа, Рэйда пакацілася цераз брукаванку ў Шашкоўскую краму — цяпер, па-летнім раскладзе, сельскія магазіны рабілі да позняга вечара, а Пятрок, ушчэнт засмучаны гэтай непажаданай сустрэчай, з крыўдай і злосцю папхаў скрыпучую каламажку па няроўным, выбоістым прасёлку. Ужо і хавацца няма сэнсу, можна ісці смела, бо хто ж паверыць, што гэтая бязносая зводніца заўтра не раззвоніць па ўсёй вёсцы пра Славіка, пра яго, Петракову, ганьбу. У языкатай суседкі, вядома, было сваё імя — ці то Анэля, ці то Альбіна, але маласельцы інакш і не называлі яе — усё Рэйда ды Рэйда. Іш ты, два кормнікі! Пятрок надоечы бачыў на суседчыным панадворку худых, лычаватых падсвінкаў, і было дзіўна, што яны шукалі каля плота розныя былінкі, саломінкі, бралі ў зубы і насілі сабе ў хлеў,— мусіць, падсцілаліся. З ранку да вечара цягаючыся па хатах, Рэйда не мела часу расстарацца падсцёлу, каб свінням было суха. І от павер такой бязглуздай: заўтра напляце пра Славіка мех і торбу, тым болей што мукі, канечне ж, сёння не купіць.
Петраку было крыўдна і горка, ён злаваўся на Рэйду і на скрыпучую каламажку, злаваўся на разбітую, калдобістую дарогу, але ён усё-такі шкадаваў свайго маладога пустадомка: асцярожна пераязджаў калдобіны, мінаў клыгі, каб Славік не лупіў галавою аб лёсткі. А сонца, як знарок, затрымалася над зубчыкамі лесу і пукатым чырвоным вокам глядзіць адтуль насмешліва і здзекліва. Хай бы хутчэй апусцілася ноч, хай бы хутчэй змрок шчыльна аблажыў дарогу. Тады можна было б смела ехаць цераз Малое Сяло. Пятрок бачыў перад сабою разбітую, раскалашмачаную машынамі ператочыну, меркаваў, як яе лацвей пераехаць, зірнуў на нізовіну, і яму раптам захацелася згінуць, знікнуць, праваліцца ў прорву. З таго боку лагчыны, каля свайго плота кешкаўся стары Гупшынак — мяняў збуцвелае шула, і ён, відаць, таксама ўжо заўважыў на дарозе чалавека з каламажкай, таму што выпрастаўся і, засланяючыся далонню ад сонца, пачаў углядацца цераз ператочыну. Неба, аднак, не пачула Петраковай малітвы, зямля не раскалолася, схавацца не было дзе, і ён, згараючы ад сораму, павярнуў каламажку дышлем уперад — цягнуць усё ж лягчай, чым папіхаць, і марудна пабраўся па гразі. Вылез на сухое, праехаў яшчэ трошкі па грудку, стаў каля Гупішнікавага плота і, апраўдваючыся, кіўнуў на Славіка:
— Бачыш, якога бугая тарабаню. Апаілі дурня.
— Малыя дзеці — малы клопат, вялікія дзеці — вялікі клопат,— разважліва сказаў Гупшынак, і Петраку спадабалася, што ў старэчых вачах няма ні насмешкі, ні зласлівасці.— Маладзёж цяперачы такая пайшла — сваім розумам хоча жыць, а розуму таго і не хапае.
— Гота на рабоце Славіка звёў, брыгадзір. Кажуць, брандахлыст нейкі.
Стары Гупшынак няпэўна махнуў рукою, зірнуў на Петрака, убачыў на яго твары пакуту і шчыра, без кпіны параіў:
— Ведаеш што? Я от адгараджу прасла, а ты стань пад слівай за плотам. Сцямнее — тады і паедзеш. Вунь ужо і сонейка за лес зачапілася. Навошта табе, каб якая Рэйда бачыла? Зняславіць на ўвесь свет.
— Ды бачыла ўжо. Рэйда, хай на яе халера, акурат па дарозе ў Шашкі сустрэлася.
— Ну то і вуліцай не вязі,— жадаў дабра аднавяскоўцу стары Гупшынак.— Ты напрасткі, паўз ячмень, паўз платы едзь. Усё ж менш будуць бачыць.
— Як гэта я сам не даўмеўся? — зарадаваўся Пятрок.— Паўз ячмень яго, паўз ячмень, пустадомка!
Ён падзякаваў спагадліваму старому і, зноў павярнуўшы каламажку драбінамі ўперад, папхаў яе церад сабою. Шырокая лава яшчэ не зжатага ячменю пачыналася адразу за Гупшынкавым плотам. Прасёлак тут раздвойваўся: адна, шырокая, дарожка вяла на вясковую вуліцу, другая, вузейшая, бегла агародамі, паўз платы — позаду двароў. Сюдою намнога бліжэй — трэба толькі праехаць краем поля, мінуць старыя сажалкі, а там ужо і свая хата, ратунак ад вялікай няславы. Нейкі момант Пятрок пастаяў на раздарожжы, пазыбаўся, павагаўся ў нерашучасці: ехаць па вуліцы — там людзі, ехаць нацянькі — там разоры, бугры, камяні. Уварвеш рукі, запарышся, а ці яшчэ выпхнеш тую каламажку?
Ён усё ж павярнуў бы, відаць, на вузенькую дарожку, паехаў бы па разорах, але тут, як на тое, прачнуўся Славік: падняў галаву, няўцямна паўзіраўся на бацьку, нешта прамармытаў і зноў бездапаможна асунуўся на пінжак. Толькі адзін міг бачыў Пятрок сынавы вочы: пустыя, нежывыя, бяздумныя, але яго працяла жудасць, узяў страх — аж уздрыгнуў усім целам. Востра, балюча свядомасць апёк дакор: каго выгадаваў, каго пусціў на свет? Ці ж варта было гэтак патакаць сыну, каб сёння бачыць яго пустыя, халодныя вочы. Жах, які жах! І ён, бацька, яшчэ павінен туляцца па агародах, хаваць свайго пустадомка ад людзей — не, няхай бачаць, няхай смяюцца, няхай паказваюць пальцамі.
Сорам і крыўда, ганьба і гнеў — усё перамяшалася ў ім, і Пятрок, не помнячы сябе, крута выруліў каламажку на шырэйшую дарожку. Не адчуваючы сілы, пхаў і пхаў перад сабою Славіка і ўжо не зважаў, што сынава галава падскоквае, б’ецца патыліцай аб лёсткі. Пачаліся канцавыя хаты, і тут ён, сцішаючы хаду, глянуў на адзін, на другі двор, з надзеяй азірнуўся на трэці. Божачкі, куды ж падзяваліся людзі? Ніхто не спяшаецца пабачыць яго, Петрукову, ганьбу, ніхто не хоча пасмяяцца з яго, пакпіць. Вуліца пустая, бязлюдная — як вымерла. Не бразне клямка, не стукне фортка, не рыпнуць весніцы. З абурэннем і нянавісцю Пятрок аглядаў пустую вуліцу, не верыў, што ў Малым Сяле перавяліся цікаўныя, дапытлівыя мужчыны і жанчыны. Мінуў яшчэ колькі маўклівых хат, і нарэшце, хоць раз за сённяшні дзень, яму пашанцавала. Уперадзе паказаўся магазін, ён быў яшчэ не зачынены, а галоўнае, чаго так хацеў Пятрок, там гаманілі людзі: хто прыйшоў нешта купіць, хто прыцягнуўся проста так, пакалякаць, а гаспадыні кожны падвячорак чакалі каля магазіна статак з пашы.
— Вось дзе яны! Не дзіва, што і вуліца пустая,— пад’язджаючы бліжэй, ледзь не весела сказаў Пятрок.— А ў мяне, людцы, радасць вялікая. Славік, сынок, першую палучку бацьку вязе.
— То і зарабіў жа добра, калі з каламажкай прыйшлося ехаць.
Жанкі, павярнуўшыся на голас, захіталі галовамі, завойкалі, заахалі, і кожная, напэўна, падумала, што на свеце яшчэ нямала сродкаў, каб дзеці слухаліся і не сарамацілі бацькоў.
— Лазіну вазьмі, Пятрок, лазіну! — сказала Куксачова Соня.— Ды па рэбрах, па рэбрах!
— Пад калодзесь вязі,— параіла Насця Заваротная.— У цэбар галавою, у цэбар!
— Дзе тая Стэфа? — азірнулася наўкол Юля Лявонава.— На яе месцы я Славіку ўсе вушы апалола б.
— Пятрок, можа, падаць што? — высунуўся з акна, пачуўшы шум, крамнік Веця Маргун.— Палечыш заўтра сынка.
— Дубінай палячу!
Пятрок зноў пхаў каламажку перад сабою, яму было брыдка, было сорамна адчуваць патыліцай спачувальныя,а то і зласлівыя позіркі суседак, але ён не ўцякаў ад людзей,— наадварот, ён шукаў іх. Пятрок прыглядаўся ўздоўж вуліцы, спадзеючыся зноў каго-небудзь сустрэць, і тут яму яшчэ раз пашанцавала. У клубе, які быў ужо недалёка, акурат скончыўся вячэрні сеанс, дзверы расчыніліся, і на двор з жартамі і смехам пачалі вывальвацца хлопцы і дзяўчаты, паважна выходзілі пажылыя мужчыны і жанкі. Спачатку Пятрок зніякавеў, разгубіўся ад такой процьмы людзей, потым ён зусім недарэчы падумаў, што фільм, відаць, дужа цікавы, калі сабралася столькі народу. У Малое Сяло даўно ўжо не прывозілі нічога падобнага, і Петрака раптам узяў сверб прачытаць афішу, захацелася высветліць, што, урэшце, гэта за фільм такі, і ён рашуча звярнуў з тупкай сцежкі, падвёз Славіка пад самую сцяну клуба і, нічога не бачачы, утаропіўся на афішу.
Сонца ўжо зайшло, шэры змрок усё шчыльней, уладней завалодваў наваколлем — крывыя чарнільныя літары расплываліся, мітусіліся ўваччу, але Пятрок упарта стаяў і разбіраў назву фільма. Людзі разбягаліся па хатах: адны са здзіўленнем глядзелі на Славіка ў каламажцы, адкрыта ўголас пасміхаліся, другія праходзілі міма, не рашаючыся што-небудзь сказаць. Апошняй з клуба выпырхнула шустрая чародка маладзенькіх дзяўчатак, бадай, Славікавых равесніц. Убачылі Петрака перад афішай, спыніліся здзіўленыя, а самая бойкая сярод іх — рыжая Верка, дачка Соні Куксачовай, аж усклікнула:
— Зінка, Гэлька! Дык гэта ж Славік у каламажцы!
— Ён, Славік,— пацвердзіла Зінка.
— Вось і выходзь за такога замуж,— фыркнула Гэлька.
Добра, што надыходзіў вечар, што шэры змрок усё шчыльней аблягаў зямлю і не было відаць, як Пятрок узмакрэў, увесь заліўся чырванню. Па вуліцы, падымаючы пыл, прайшлі каровы, пляц каля клуба апусцеў, тут нічога ўжо не заставалася рабіць. Каламажка зарыпела скрыпучымі коламі, праехала канаву, мінула Кутчышыну хату. Ад сажалак, якія цьмяна блішчалі на задворках, пацягнула сырасцю, блізка, каля Петруковай сялібы, залапатаў лістотай стары вяз, каля плота забялела куча сасновых абрэзкаў. Славік не прачнуўся, нават вухам не павёў, што яго, быццам якога пана, прытралявалі пад самы парог. Злуючыся, Пятрок узяў сына на рукі, занёс на ложак, збольшага распрануў, а сам выйшаў на двор, дзе з хлява даносіўся меладычны перазвон — Стэфа акурат даіла карову. Калі з поўнай дайніцай жонка паказалася ў варотцах, ён як бы з папрокам сказаў:
— Вунь я твайго Славіка ледзь жывога з Шашкоў на каламажцы прывалок.
— Што з ім? — жахнулася Стэфа і ледзь не выпусціла з рукі дайніцу.— Кажы хутчэй!
— Нажлукціўся з нейкім Гошам, брандахлыстам. Але ж і добра я Славіка правёз — паўз магазін, каля клуба. Хай бачаць людзі, хай смяюцца.
— Здурэў ты, ці што? — спалохалася Стэфа.— Не мог па задворках — паўз ячмень, адале — паўз сажалкі?
— Другі раз сама павязеш. Паўз ячмень, паўз сажалкі,— зазлаваў Пятрок і ўжо цішэй буркнуў: — Як піць даць у тваю радню пайшоў, чортаў сын. У дзядзьку твайго, у Язэпа, удаўся.
— У маю радню? А не ў тваю? О-го-го! Не мой жа, а твой родны брацік, Данілка, заліўшы бельмы, хлеў аднаго году спаліў.
Пятрок прыкусіў язык, моўчкі павярнуўся, пайшоў у хату і, нават не павячэраўшы, лёг спаць. Але спаў кепска, быццам на гарачых камянях: варочаўся з боку на бок, трашчаў спружынамі матраца, скрозь дрымоту чуў, як спрасонку стагнаў Славік, як усю ноч каля яго клапатала Стэфа. Раніцай яна загнала карову на пашу і, пакуль рабіць снеданне, пабегла па суседзях — не цярпелася ўведаць, ці багата чаго людзі гавораць пра яе байбуса. Славік ужо ачомаўся пасля ўчарашняга і, відаць, толькі чакаў, каб выйшла маці: падхапіўся з ложка, паматаў галавою, пачаў адзявацца. Са сваёй бакоўкі Пятрок бачыў, як сын корпаўся ў штанах, мацаўся ў кішэнях пінжака, але грошай, вядома, не знайшоў, вінавата зірнуў на бацькаў пакойчык і нішком цурыў з хаты.
Пятрок падняўся ўслед, стаў ля акна. Нават адсюль было відаць, што Славік ідзе прыгнечаны, нізка апусціўшы голаў. Славік уцякаў — уцякаў ад сваёй ганьбы і сораму, але, бядак, ён пакуль не ведаў, што яшчэ большая ганьба чакае яго ўперадзе. Па вуліцы, перад самым носам у Славіка, мільганулася жоўтай хусткай Рэйда: пастаяла ля адных весніц, сунулася ў другія, потым шмыгнула на Кутчышын панадворак. Доўга, аднак, не забавілася, выскачыла зноў на вуліцу, і тут — твар у твар — яны сустрэліся. Пятрок не ведаў, што расказала пляткарка Славіку, але бачыў, як сын горбіўся, схіляўся ўсё ніжэй, як раптам узмахнуў рукамі, быццам адпіхнуў Рэйду ад сябе, і, не азіраючыся, пабег па роснай траве, уздоўж сажалак, міма платоў, паўз сцяну жоўтага даспелага ячменю. Пятрок ледзь не вынес галавою акно, зарагатаў голасна, на ўсю хату:
— Ага, даскуляла, дапякло! То-та ж, бацькава навука!
Вечарам, як і меркаваў Пятрок, каламажка Славіку не спатрэбілася: прыйшоў сам, ціхі, вінаваты, і аж дацямна падсабляў бацьку перавозіць на дрывотню сасновыя абрэзкі. Пятрок толькі пасмейваўся, гледзячы, як стараецца сын, бярэ аж цераз сілу, але маўчаў, не казаў ні слова.
А што тут скажаш? Добры ён, Пятрок, лекар, добры! Славіку з таго дня як сто баб адшаптала: баяўся на пляшку нават глянуць, ніякае дружбы з тым брандахлыстам Гошам болей не вадзіў. Праўда, яшчэ доўга на работу і з работы Славік хадзіў нацянькі — паўз сажалкі, чужымі задворкамі. Даўно зжалі ячмень, па-новаму ўзаралі і засеялі поле, а ён усё хадзіў вузенькай сцяжынкай, саромеючыся трапіць на вочы людзям. Сцежка яшчэ нішто, а як маладому хлопцу было ўседзець дома, калі зусім блізка клуб аж разрываўся ад музыкі і танцаў? Славік трываў, трываў і перад самымі ўжо халадамі, калі, здавалася, усе забылі пра яго ганьбу, сабраўся і пайшоў у клуб. Дзяўчаты здзіўлена пераглянуліся, заўсміхаліся, а рыжая куслівая Верка, падміргнуўшы сяброўкам, нявінна спытала:
— Славік, а на чым ты прыехаў? На «Жыгулях»? На тых, што з дышлем?
І скажы ты: надоўга, як смала, прыліпла да хлопца мянушка: Славік на каламажцы, Славік падвязі! Чырванеў бядак, не ведаў, куды схаваць вочы. Але калі па часе ён наважыўся ехаць у Данбас, тая ж языкатая рыжая Верка сумавала больш за ўсіх. Вядома, не яе куслівы язык, не тая скрыпучая каламажка сталі прычынай таго, што Славік з’ехаў з дому, адцураўся роднага кутка. Нічога не зробіш: час такі, сёння ўвесь свет на колах, а Славік хіба горшы за іншых? Адслужыў у войску і таксама паехаў з дому. І знайшоў, няма чаго крыўдаваць: скончыў горны тэхнікум, робіць электрыкам на шахце, мае сваю сям’ю, добрую кватэру. А Петраку яшчэ адна радасць — тэлеграма: сустракайце, тата, едзем з Алёшкам!
Хай бачаць людзі, хай ведае ўнучак — ён, Пятрок Амельяновіч, слаўны, клапатлівы дзед. Бягом прыбег на шашу і сядзіць, чакае не дачакаецца дарагога Алёшку.
А ён, малы шэльма, нанэўна, ужо зусім блізка: Вунь за тою лагчынай, вунь за тым паваротам, дзе над густымі прысадамі светла ўсміхаецца сонца. Неўзабаве адтуль даляцеў гул, шаша пачала ўздрыгваць. Яшчэ хвіліна, і з лагчыны на пагорак выскачыў аўтобус з вялікімі запыленымі вокнамі. Пятрок падхапіўся, пабег насустрач і ўжо на хаду закасаў рукаў пінжака, глянуў на гадзіннік — глянуў і чамусьці засмяяўся: аўтобус не апазніўся, не паспяшаўся — прыйшоў, як і трэба яму было, роўна а сёмай гадзіне.