Гэта зіма мне здалася цяжкім і страшным сном. Было мала ў хаце святла — сонца нібы забыла пра наша акно, і толькі ўсюды ўладарыў ненавісны лекавы пах. Я адчувала яго на хлебе, на сваіх валасах, на паліто.
Цётка Клава, наша суседка праз адну кватэру, сказала тыдні два назад, што надышла вясна. Раніцай Мікола перастаў стагнаць і заснуў. Я ўспомніла, што няма ў хаце хлеба, накінула паліто і выбегла на вуліцу. Гурбы ля нашага дома набраклі вадою, і вакол іх стаялі лужыны.
Ад свежага паветра ў мяне закружылася галава, і было такое адчуванне, нібы выпіла віна. Я засмяялася і амаль адразу змоўкла, спалохана азірнулася, ці не ўбачыў Мікола: як я забыла, што ён не можа падыхаць гэтым веснавым ветрыкам, пачуць гоман ручайкоў, каля якіх сноўдае дзятва.
Я памалу ішла па праспекце, прагна гледзячы на вясну, якая ляцела, неслася, шумела... Міма ехалі поўныя людзей аўтобусы, тралейбусы, таксі. Над гэтым няспынным гулам машын раптам загучала музыка, і яна расла, перакрываючы ўсе астатнія гукі. Магчыма, яе чула не толькі я — па тварах людзей заўважала, што і ім падабаецца крочыць пад музыку. На плошчы за жоўта-кафейным радам дамоў аркестр іграў Штраўса: відаць, было нейкае свята, але якое — я не магла ўспомніць.
За мостам я павярнула ў парк. Там цішэй і не так людна.
На алеі снегу не было, пад сонцам высахлі лаўкі, і на іх там-сям ляжалі забытыя газеты.
Я прайшла па алеі да канца. Рэчка была яшчэ скавана лёдам, але ён ужо раскіс і стаў брудным, нібы ануча. Я і не прыкмеціла — калі, бо пастаянна занятая. Толькі згатуеш снеданне, дагледзіш Міколу — ён зусім бездапаможны,— як ужо трэба варыць абед. Гэта добра, што ёсць суседка Клава. У яе жыццё было вельмі нялёгкае, можа, таму яна спачувальна аднеслася да нашага гора.
Хутка з шумам паплывуць крыгі, і рака адчуе сябе вальней. У дзяцінстве я любіла гэты час. Лёд крышыўся пад нагамі з трэскам, мы чэрпалі ботамі ваду, але — зноў лезлі на крыгі, аж пакуль бацькі не прыходзілі па нас з дубцамі. Неяк я ледзь не ўтапілася, плынь занесла мяне да быкоў моста, які дрыжаў пад ударамі крыг. Выратаваў стары тоўсты цвік, забіты ў слуп,— за яго зачапілася маё паліто. Цяпер мне часам здаецца, што нас з Міколам нясе такая ж імклівая плынь, і невядома, сустрэнем мы нарэшце свой цвік, які ўтрымае і паможа стаць цвёрда на ногі.
Побач нікога не было, і я села на лаўку. Вакол плаваў густы водар адталай зямлі. Я прагна дыхала свежым, чыстым паветрам, але лекавы пах не адступаў нават і тут. Сонца пяшчотна глядзела мне ў твар, стала цёпла і лёгка на душы, нібы я апынулася на другім канцы зямлі і ў мяне зусім іншае, вельмі шчаслівае жыццё. Нічога не хацелася мне, адно вось так сядзець на ласкавым ветрыку і слухаць гаворку дрэў, дыханне рэчкі і далёкі шум горада. Для мяне сёння было даволі гэтай радасці.
Павекі ў мяне быццам склеіліся, галава зрабілася непаслухмянай. Яшчэ хвіліна — і я, напэўна, заснула б, але за два крокі ад мяне сеў верабей, весела заціўкаў, заскакаў па лысаватай зямлі, пасля, бесклапотны, паляцеў далей. Я пашкадавала, што ў мяне з сабою няма хлеба,— тады, магчыма, верабей даўжэй затрымаўся б каля мяне. Я пазайздросціла гэтай птушцы, што ў яе ёсць крылы і яна можа ляцець на поўдзень і на поўнач, на захад і на ўсход,— ёй ні пра што не трэба думаць. Аднак гэта толькі ў маленькага вераб'я, а ў чалавека ўсё інакш, складаней — і так раптам не возьмеш і не паляціш.
Учора была неспакойная ноч. Мікола моцна стагнаў, у яго пачалі балець ныркі, але я нічым не магла памагчы яму. Ад бездапаможнасці ў мяне цяклі слёзы, ён гэта заўважыў. Сціх, але я ведаю, колькі сілы патрэбна было яму, каб прыдушыць стогн. Спакойна, быццам зусім здаровы, сказаў:
— Не трэба, Марыя!
— Я не плачу, ты не думай,— я схавала твар у падушку і зрабіла выгляд, што сплю. Які там сон! Я страціла яго яшчэ тады, калі здарылася бяда з Міколам.
Мы пажаніліся якраз у такі веснавы час. Было нават цяплей, і снег растаў.
Пра сябе скажу шчыра: кірпатая, у рабацінні. Нічога, здаецца, здатнага. Жыла я ў другім горадзе і працавала на трыкатажнай фабрыцы. Са стрыечнай сястрой Кацяй мы здымалі невялікі пакойчык у двухпавярховым доме за вакзалам. Яна прыгожая чарнавокая дзяўчына з доўгімі нагамі, у яе густыя чорныя валасы; лепшай фігуры, чым у сястры, я, здаецца, ніколі не бачыла. Каця сябравала з Міколам, яны збіраліся ісці ў загс. Я жадала ім шчасця і трошкі зайздросціла, бо не ўяўляла, што надыдзе і для мяне такі ж час, калі я стану любімай жанчынай.
— Чысты Рубенс! — сказаў Мікола, калі ўбачыў мяне. Я спачатку яго не зразумела, а потым ён мне растлумачыў, што быў такі галандскі мастак, які маляваў падобных на мяне жанчын. Праз месяц мы пажаніліся, а сястра звольнілася з фабрыкі. Так ужо здарылася, і я нічога не магла зрабіць.
Мікола быў мастаком. Быў... Я не хачу гаварыць гэта слова, але яно кожны дзень гучыць у нашым доме. Ён мог працаваць без адпачынку, а пасля браў мяне лёгка, нібы ляльку, на рукі і танцаваў, задаволена рагочучы. Вечарам мы хадзілі ў абдымку па вуліцах горада, і Мікола пяшчотна цалаваў мяне, а я сарамліва азіралася па баках: «Мікола, на нас глядзяць людзі». Ён на гэта ўсміхаўся, і твар яго весялеў яшчэ больш, вочы густа блішчалі. Мы, трымаючы адно аднаго за рукі, беглі ў парк, дзе кармілі разам з вартаўніком строгіх лебедзяў, якіх пасля Мікола маляваў, а я назірала, як рыска за рыскай нараджаліся на паперы птушкі, і пасярэдзіне гэтага фантастычнага малюнка быў мой твар з кірпатым носам і рабаціннем.
— Навошта я і тут рабая?
— Я люблю цябе такой, якая ты ёсць.
А мне хацелася быць прыгажэйшай хоць на гэтым малюнку, тады б ведала, што такая ў сэрцы Міколы, бо на вуліцах шмат маладых дзяўчат і жанчын, апранутых па апошняй модзе, адукаваных і тварам лепшых, чым я. Шчаслівая жанчына, калі яна кахае і яе кахаюць, бо каханне — выратавальная нітка, за якую трэба трымацца з усіх сіл, каб жыць.
...Гэта здарылася ў цёплы веснавы дзень, калі было па парозе лета і неба радавала чысцінёй і прасторам. Пакуль «хуткая дапамога» прывезла Міколу ў абласную бальніцу, яго паралізавала ўжо. Я памятаю белыя сцены, белыя халаты, белы твар майго мужа. З таго часу белы колер стаў маім колерам. За тры гады Міколу зрабілі тры аперацыі, але ён можа трымаць у руках толькі цыгарэту, аловак для яго цяжкі.
Я хачу зараз усё забыць і толькі слухаць гэты парк і адчуваць сонечнае цяпло. Мікола можа прачнуцца, але я не магу надыхацца свежым паветрам і, здаецца, чую, як крышыцца шэры лёд на рацэ...
Мне сорамна сказаць, што я сёння ў сваёй лепшай сукенцы, і цяпер пры мне тое прыкрае пачуццё скрытнасці, з якім я апраналася пры мужу: накінула на сябе паліто і — хутчэй з дому, каб раптам ён што-небудзь не падумаў благое. Гэту сукенку мы купілі з Міколам праз тыдзень пасля нашага вяселля. Яна ляжала ў магазіне сярод мноства рознакаляровых сукенак, з кароткімі рукавамі і адмысловага ўзору карункамі.
— Паглядзі, сонейка, тое, што трэба,— сказаў Мікола, і я ў прымерачнай адразу ўбачыла, што лепшай сукенкі ў мяне не было...
...Злева ад мяне нехта закашляў, пасля сеў на лаўцы. Вочы я не адплюшчыла.
— Кхм-кхм,— зноў пачула я каля сябе.— Дзяўчына, скажыце, калі ласка, якая зараз гадзіна? — Голас мне вельмі знаёмы, але не помню, чый ён.— Дзяўчына, не трэба спаць у парку, для гэтага існуе кватэра.— Даўно я чула гэты голас, ведаю, хто так гаворыць, марудна жуючы словы, і ціха пытаю:
— Віктар — ты?
— А хто ж яшчэ!
Каля мяне сапраўды сядзеў Віктар Рудзецкі, шыракаплечы і здаровы, нібы спартсмен. Чырванатвары, з вясёлай белазубай усмешкай і добрым позіркам вачэй. Ён ніколькі не пастарэў. На ім былі модныя туфлі, а з-пад штаноў выглядалі ярка-жоўтыя шкарпэткі. Я ўявіла, які рэзкі кантраст у мяне з Рудзецкім: я побач з ім — нібы бедная сваячка. Мне стала непрыемна, што ён убачыў мяне і, напэўна, думае пра мой спакутаваны твар, старое паліто...
Смешна, Віктар быў калісь маім першым каханнем. Мне было семнаццаць год, і нашы з ім сустрэчы пачаліся таксама вясной. Увогуле, калі я ўспамінаю, дык усе самыя важныя падзеі ў маім жыцці адбываліся гэтай парой. І нават Віктар паехаў тады ад мяне таксама вясной. Нашы шляхі разышліся, і цяпер ён мне — ніхто, чужы чалавек, але чамусьці захацелася, каб гэты прыгожы мужчына думаў, што я жыву вельмі добра.
— Ты даўно ў нашым горадзе?
— Ды ўжо...
— Ты — сумная. Штосьці здарылася?
Гэта пытанне не для мяне. Я нікому не гаварыла пра сваё жыццё. А чаму ён павінен ведаць, што мой муж, мой любы Мікола, тры гады не сядзіць на табурэце, не трымае ў руках аловак і курыць з маёй дапамогай. Гэта толькі маё жыццё, мая дзяржава, межы якой зачынены для іншых.
— Вясна... Тут ціха і прыгожа,— сказала я.
— Я даўно цябе не бачыў, Марыя. Мінула цэлая вечнасць.
— Сто гадоў.
— Што ты сказала?
— Мінула сто гадоў, і я нічога не памятаю.
Віктар закурыў, і дым паплыў маленькім воблачкам над намі. У яго былі цыгарэты лепшыя за тыя, што я купляла ў нашым гастраноме за чатырнаццаць капеек.
— А я памятаю ўсё да дробязей. Магу табе расказаць.
— Не трэба, Віктар. Раскажы, што ты робіш, чым займаешся. Я памятаю, ты вучыўся ў політэхнічным інстытуце.
— Скончыў. Зараз у аспірантуры. Хутка буду абараняць дысертацыю.
— Значыць, вучоны?
— Пайду на завод, у інстытуце няма месц.
— Калі былі б, пайшоў бы?
— Магчыма. Учора я сасніў сон, быццам мы з табою, Марыя, ляжым на беразе Чорнага мора і ты кажаш: «Пайшлі, Віктар, паласуемся шашлыком».
— У цябе не было грошай?
— Прачнуўся занадта рана, ты некуды пайшла, і мора не было, а я ляжаў у сваім пакоі. Памятаеш у дэ Сент-Экзюперы... У небе столькі зорак-магнітаў, а сіла прыцягнення прывязвае мяне да зямлі. Я адчуваю, да многага прыцягвае мяне мой асабісты цяжар! Значыць, лёс такі, што я, не ведаючы, што ты таксама жывеш у нашым горадзе, убачыў цябе на гэтай лаўцы. Дзе ты працуеш?
«Чаму ён пра ўсё гэта пытае? — падумала я.— Тое, што я скажу, яму будзе нецікава».
Калі мы пераехалі з Міколам у гэты горад, я спачатку не рабіла. Мужу далі пенсію, ды яшчэ штомесяц нам прысылалі грошы мае і яго бацькі. Нам гэтай сумы хапала, бо, акрамя прадуктаў і медыкаментаў, я амаль нічога не купляла. Ведаю, што для жанчыны гэта блага, але мяне ўжо не цікавіла прыгожае адзенне. Я не хадзіла на працу, не была ў тэатры, кіно. Тэлевізар «Рэкорд» стаў для нашай сям’і адзінай уцехай. Я не лічу, што мы страцілі сувязь са светам: нехта бачыў Чэслава Немана ці Алу Пугачову ў канцэртнай зале і ганарыцца гэтым, а да нас яны прыйшлі дзякуючы тэлебачанню. Мы таксама білі ў ладкі і крычалі «біс».
У пачатку года я ўладкавалася надомніцай: вяжу сетку, якая нібы ідзе рыбакам. Так сказаў мне майстар Васіль Рыгоравіч, сівенькі дзядок, якому два разы ў месяц здаю сваё вязанне. Гэта, мне падумалася, нецікава Віктару, таму я не адказала на яго пытанне, а ён заўсёды быў ветлівы і не рабіў больш таго, што мне не падабалася. Сапраўды, колькі часу прайшло ад нашай апошняй з ім сустрэчы?
— Трэба ісці ўжо. Шкада, што не магу пасядзець з табою, Віктар. Добрае надвор’е, цёпла.
— Кажуць, адпачываць шмат нельга, гэта шкодна ўплывае на цела і розум. На тым тыдні чытаў пра Радэна і Ван Гога. Якія былі моцныя людзі, аж уявіць цяжка сабе. Пад бязлітасным сонцам Ван Гог з ранку да позняга вечара маляваў, перамагаючы хваробу. Мне здаецца, усе мастакі надзвычай працавітыя і апантаныя людзі.
— Яны вельмі моцныя людзі. Я гэта ведаю...
— У цябе ёсць знаёмыя мастакі?
— Ёсць.
Пра Радэна і Ван Гога мне расказваў Мікола. Ён пазнаёміў мяне з вялікімі французамі Латрэкам, Манэ і Монэ, мне пашанцавала бачыць на выстаўцы маладога Сезана, Пікасо... Усіх нават не памятаю.
На лесвіцы, калі мы ішлі з парку на праспект, Віктар падтрымаў мяне пад руку. Ён сціснуў мне локаць, і я хацела вызваліцца, але не зрабіла гэтага. Падумалася, аднак, з прыемнасцю, якая дужая ў Віктара рука.
— Мне трэба ў магазін... па хлеб.
— Колькі акрайцаў? Адзін, два, чатыры, а можа, мяшок батонаў з разынкамі? — Віктар доўга глядзеў на мяне.— Бяжым, раз-два!
На скрыжаванні нас спыніў міліцыянер: па праспекце ішоў з бліскучымі трубамі аркестр і іграў: «Не плач, дзяўчынка, пройдуць гады...»
— Зразумела асноўны сэнс жыцця? Не плач, дзяўчынка, пройдуць гады — і з усяго атрымаецца мука.
— Так не лічу.
— Я таксама, але штосьці ў гэтым, ёсць.
— Гадзіну назад яны ігралі Штраўса...
— Хто яны?
— Гэты аркестр. Вельмі добра ігралі вальс, здаецца, калі б гэта было не на вуліцы, а дзе-небудзь у зале або на танцпляцоўцы, то сілы не было б стаяць на месцы.
— Дык чаму нам не пайсці ў такую залу? Пайшлі.
«Сказануў!.. А Мікола? Не купіла нават хлеба. Не, нікуды я не пайду»,— падумала я.
Мы спыніліся недалёка ад магазіна. Недзе зноў зайграў аркестр. Мне здавалася, што я чую Вагнера, а праз хвіліну ўжо гучаў быццам Шастаковіч. Раней у мяне такога не было, бо я амаль кожны дзень слухала музыку, няблага разумела яе, і мае сяброўкі называлі мяне кампазітарам. Мікола гаварыў, што ў мяне тонкая душа мастака і таму я стала яго жонкай. Цяпер ён так не скажа. За гэтыя тры гады я зрабілася падобнай вось на тую змучаную жанчыну ў старэнькім паліто, якая нясе вялізную торбу — поўную хлеба, мяса, малака і розных бляшанак...
«Няўжо і я такая? Няўжо больш ніколі ў мяне не будзе лепшага жыцця? Гэта страшна, вельмі страшна...» — ліхаманкава думала я.
Я раптам згадзілася пайсці з Віктарам і сама здзівілася, што так лёгка згадзілася. Ён узяў мяне за руку, і мы пайшлі ў другі парк, дзе працавалі атракцыёны і гучала музыка. Перад кафэ «Сузор’е» стаяла чарга, і апошнія ў ёй тры доўгавалосыя хлапчукі, трымаючы перад сабой магнітафон, танцавалі штосьці накшталт твіста. Ім, вядома, хацелася быць хутчэй там, сярод шумнага натоўпу. Незразумела чаму, але і ў мяне з’явілася такое жаданне. І, мусіць, яго прачытаў у маіх вачах Віктар.
— Пачакай хвілінку! — Ён рашуча накіраваўся да дзвярэй і паклікаў швейцара.
— Куды, чувак, прэш? — сказаў Віктару адзін з хлапчукоў.
— Грошы трэба вярнуць, бо абяцаў.
— Заўтра аддасі! — крыкнулі з чаргі.
— Не, трэба зараз, праўда, дзядзька Апанас? — сказаў Віктар швейцару, і той кіўнуў галавой.
Нам знайшлі столік у канцы залы, і мы, задаволеныя, пілі праз некалькі хвілін шампанскае і танцавалі. Тут сядзелі вясёлыя, бесклапотныя людзі, яны размаўлялі пра мастацтва, вершы і тэатр. У іх былі радасныя твары, вочы палалі агнём любові да жыцця, ім жылося так, як хацелася жыць зараз мне.
— Табе добра? — спытаў Віктар.
Я забываю аб усім на свеце: толькі чую музыку, якая запаўняе ўсю маю істоту.
— Табе добра? — зноў гаворыць Віктар.
— Як на небе! — адказваю я, смеючыся ад незразумелай лёгкасці, і раптам бачу сябе ў белай доўгай сукенцы і туфлях на высокіх абцасах, і мяне нехта называе каралевай...
— Гэта цудоўна, што табе хораша са мною,— гаворыць Віктар.— О’Генры казаў, што ад нараджэння, па схільнасці, інстынкту і канструкцыі свайго горла, усе жанчыны — Шахеразады. Кожны дзень сотні тысяч Шахеразад расказваюць тысячу і адну казку сваім султанам.
— Я Генры не чытала. А вось ты ведаеш такога...— Якое ж мне імя назваць, каб Віктар яго не ведаў, але нічога не магу ўспомніць.— Ведаеш... гаспадзіна Тулуза Латрэка? Гэта вялікі мастак, які стварыў геніяльныя палотны. Ён маляваў розных жанчын і цэлыя дні піў гарэлку ў рэстаранах.
«Дзе мой хлеб? — раптам падумала я, і мне чамусьпі захацелася пайсці адсюль. Ім усім весела і добра. Бач, як смяецца тая дзяўчына ў малінавай сукенцы і з залатым крыжыкам на шыі. Яна ўвесь час адкідвае з вачэй валасы. Ёсць у ёй нейкае падабенства з партрэтам, які ў нашай кватэры над Міколавым ложкам. На ім, напэўна, шмат пылу, бо я даўно да яго не дакраналася. За партрэтам ляжаць грошы, за якія я хачу купіць сабе новыя туфлі...»
...Мы пакінулі кафэ і пайшлі доўгай і вузкай вуліцай. Зоркі былі з намі, лёгкі ветрык шчыраваў, з асалодай абвяваючы мой твар. Маленькая зорка з Вялікай Мядзведзіцы міргала мне.
Віктар шырока раскінуў рукі:
Блішчыць у небе зор пасеў;
У полі — рунь, і ў небе — рунь.
Да рэчкі лецячы, ўзляцеў
Між імі марай белы лунь.
— Зоркі рагочуць таму, што ад нас не ідзе святло. Фізіка атамаў наконт гэтага...
— Чаму ты зараз ідзеш са мною? — перабіваю я Віктара.— Што кажа наконт гэтага фізіка атамаў або Сент-Экзюперы? Не ведаеш! Таму што ад мяне таксама ідзе святло, і ты паляцеў на яго, нібы матылёк.
— Хай будзе па-твойму,— далікатна ўсміхаецца ён,— але ж даляцеў — гэта галоўнае.
— А што, калі перад матыльком шкло і ён б’е свае крылы аб яго і можа загінуць?
— Ну, ужо і так.— Віктар трымае сваёй дужай рукою мой локаць і прыціскае мяне да грудзей. Я павярнулася і выслізнула з абдымкаў, адышла на крок ад яго:
— Калі-небудзь ты мяне любіў?
Збоку ад нас тэлефон-аўтамат, шкла ў апошняй кабіне няма. Па гэтай вуліцы ходзіць тралейбус, бо зверху нацягнуты драты. «Для аўтобуса не патрэбен дрот, ён не трымаецца за неба жалезнымі рагамі».
— Я, Віктар, непрыгожая і рабая. Ты ведаеш гэта?
— Ды не, што ты кажаш. Усё о’кэй!
— Ты мог бы намаляваць партрэт той дзяўчыны, што сядзела за суседнім сталом?
— Я не Тулуз Латрэк.— Мы з Віктарам ужо на пятым паверсе дзевяціпавярховага дома, які побач з тэлефонам-аўтаматам. Я не ведаю, навошта прыкмячаю для сябе, што засталося ад мяне злева і справа. Мне чамусьці страшна ісці ў гэту кватэру, якая знаходзіцца за дзвярыма, абабітымі чорнай штучнай скурай з маленькім шкельцам пасярэдзіне.
Віктар правёў мяне ў даволі вялікі пакой з жоўтым дываном на сцяне і зялёным — на падлозе; з шафаў глядзелі кнігі. На століку каля канапы цямнела бутэлька віна.
— Як табе мая бібліятэка? — крыкнуў Віктар з кухні.
Сіняя тоўстая кніжка з залатымі літарамі была «Планета людзей» Антуана дэ Сент-Экзюперы, далей стаялі «Жыццё» Мапасана, Выбранае Конан Дойля. Побач — кніжка «Ван Гог». Мне ўспомнілася: «Рыжы і вельмі дужы фламандзец, які адрэзаў вуха і падарыў маладой дзяўчыне». Жыў гэты мастак бедна і нешчасліва. Яго не любілі, яму здрадзіла жанчына.
Аднойчы Мікола казаў, што здрада каханай — гэта страшны ўдар па сэрцы і душы. Слабыя спрабуюць з дапамогай сілы сцвердзіць сваё права на жанчыну, але нічога не атрымліваецца. Моцны чалавек, калі па-сапраўднаму любіць, паспрабуе забыць здраду. Я спрачалася з Міколам і гаварыла пра крыштальную вернасць і павагу мужа да жонкі, а жонкі — да мужа. Гэтак жа я пісала сваім бацькам, калі яны неяк параілі мне падумаць пра сваю маладосць.
— Пусці! — я адштурхнула Віктара і кінулася ў калідор.
— Што здарылася, Марыя? Куды ты бяжыш, нібы на пажар?
Я не пачула, што сказаў Віктар яшчэ, бо ўжо выскачыла за дзверы, і яны шчоўкнулі мякка і бязгучна. Ліфт панёс мяне ўніз — на вуліцу, якая цягне сваю вузкую стужку да скрыжавання. Праз дзесятак метраў я спынілася — бегла не ў той бок.
— Ма-ры-я!!! — данёс да мяне вецер, і я пабегла яшчэ шыбчэй.
Калі б я магла спыніць час і стрэлкі ўсіх гадзіннікаў хаця б хвілін на дваццаць, мне, мусіць, стала б лягчэй дыхаць, і сэрца не стукала б так гучна, і, можа, страх пакінуў бы маё цела.
Заўтра я дастану з-за партрэта грошы, на якія збіралася купляць новыя туфлі, і куплю кніжак па мастацтве, хай Мікола чытае.
Гэта думка трохі супакоіла мяне, і па праспекце я ішла ўжо нетаропкім крокам. Успомніла: «Блішчыць у небе зор пасеў; у полі — рунь, і ў небе — рунь». Дзіўны гэты Віктар! Няўжо ён думаў, што я застануся ў яго кватэры і буду піць з ім віно...
На нашым паверсе ніводнага светлага акна. Мне не спадабаўся дом, у якім я пражыла гэтыя тры апошнія гады. Здалося, што ён вельмі малы і нізкі і падобны на кантору калгаса, дзе працуюць мае бацькі.
Я пастаяла трошкі на лесвіцы. Было ціха, ніводнага гуку з кватэр. І мне стала зусім маркотна на душы. Ледзь адчыніла я дзверы, уключыла святло... Ложак быў пусты. Я нават рукою правяла па вачах, але ўсё роўна нікога ў кватэры не ўбачыла. У мяне загуло ў галаве, недзе далёка плылі чароўныя гукі Штраўса, праз якія лезлі назойлівыя словы: «Бывай, дзяўчынка, пройдуць гады, бывай, дзяўчынка, пройдуць гады...»
На стале я заўважыла вялікі аркуш паперы, дрыготкімі рукамі ўзяла яго. Па крывых літарах я пазнала почырк цёці Клавы: «Хуткая дапамога» забрала...». Я не дачытала запіску, сцяна перада мной нахілілася, партрэт над Міколавым ложкам, здалося, асуджаў мяне...
...Памятаеш у дэ Сент-Экзюперы... У небе столькі зорак-магнітаў, а сіла прыцягнення прывязвае да зямлі.