epub
 
падключыць
слоўнікі

Вінцэсь Мудроў

Міша з прастрэленым вухам

Узьбягаючы па прыступках, Сьцяпан падняў галаву і ўбачыў валасатыя ногі Нінэль Міхайлаўны. Начальніца стаяла на лесьвічнай пляцоўцы паміж другім і трэцім паверхамі і, мяркуючы па ўсім, некага прабірала.

Гадзіньнік паказваў палову адзінаццатай. Каб не сустракацца з начальніцай такім нязручным часам, Сьцяпан зьбег на другі паверх, разгарнуў «Советскую Белоруссию» і, пазіраючы між радкоў, прыслухаўся.

- Пра несуноў матэрыял падрыхтавалі? - пыталася Нінэль Міхайлаўна пераселым ад курава голасам, і ў адказ ёй пачулася запабежлівае лепятаньне асыстэнткі Барановіч.

- Жук затрымлівае... колькі разоў казала... - лепятала Барановіч, і Сьцяпан, пачуўшы сваё прозьвішча, брыдка вылаяўся.

 

На свой паверх ён дабіраўся запасным ходам. У левым крыле рэдакцыйнага будынку вось ужо другі год нешта рамантавалі, і запасны ход быў застаўлены розным малярскім начыньнем. Падымаючыся па лесьвіцы, Сьцяпан зачапіўся нагою за бочку з вапнаю, выцяўся лобам аб козлы, а выбраўшыся з гэтага хломазду, доўга абабіваў штаны, са злосьцю плюючы на далоні. Замкнуўшы пазычаным на вахце ключом дзьверы запаснога ходу, ён паправіў гальштук, з турботлівым выглядам на твары рушыў па калідоры.

Навокал дзынкалі тэлефоны, кляцалі друкаркі, з жаночай прыбіральні далятаў вясёлы сьмех, а з прачыненых студыйных дзьвярэй на калідорны прасьцяг вырываліся зыкі, якія спачатку насьцярожылі, а потым насьмяшылі. Там, за дзьвярыма, нехта пакутліва ўздыхаў, жаласьліва вохкаў і бразгаў шкляным посудам. Сьцяпан зазірнуў у студыю і ўбачыў карэспандэнта абласнога радыё Сяргейчыка. Той сядзеў за мантажным сталом, пакутліва вохкаў і дрыжачай рукой наліваў у шклянку менскую №2. На карэспандэнтавым твары ляжаў цень пахмельнай хваробы. Сьцяпан кашлянуў, працяў Сяргейчыка гіранічным позіркам, і калега, глынуўшы мінэралкі, зашэрхлым голасам прамовіў:

- На раён езьдзілі. Да Цярэнція Пракопавіча.

Цярэнцій Пракопавіч Бядак, старшыня прыгараднай гаспадаркі «Шчасьлівы быт», у якога некалі невылазна сядзелі карэспандэнты, даўно ўжо нікога не частаваў, і Сьцяпан зь недаверам зірнуў на калегу.

- Немцаў суправаджалі. Немцы шпрыцы ў больніцу прывезьлі. Вось Бядак і раскалоўся.

Карэспандэнт керхануў, прачышчаючы глотку, і кіўнуў на тэлефон:

- Цябе тут начальства шукала.

- Хто? Нінка?

- Бяры вышэй. Сам Бацька тэлефанаваў. Загадаў, каб заўтра быў матэрыял па рэфэрэндуме.

- Як заўтра? Я ж на чацьвер стаю... - прамармытаў Сьцяпан, прысеўшы на край стала.

- Заўтра! - гыркнуў Сяргейчык, імітуючы Бацькавы голас. - Перадача на Маскву ідзе. Праграма «Саюз». Чуў пра такую?

- Чуў, - выдыхнуў Сьцяпан, прыкусіўшы ніжнюю губу.

- У мяне цесьць у Бараўлянах ляжыць, у шпіталі. Заехаў днямі... піхнуў ім мікрафон пад нос, дык яны мне дзьве касэты нагаварылі, - Сяргейчык хукнуў у жменю, глынуў менскай №2.

- Хто нагаварыў? - не зразумеў Сьцяпан.

- «Хто-хто»... Вэтэраны. Шпараць як па напісаным. Ужо два разы ў этэр выходзіў. Толькі і выразаў, дзе клянуць Гарбачова ды пра венікі згадваюць.

- Якія венікі? - ізноў не зразумеў Сьцяпан.

- Ну як якія... Калі мы ў Саюзе - мы што тыя венікі, - Сяргейчык махнуў у паветры кулакамі, паказваючы, як цяжка зламаць венік, ды нечакана вякнуў, прыціснуў далонь да вуснаў і, закаціўшы вочы, вылецеў у калідор.

Зьбіраючыся з думкамі, Сьцяпан пералічыў дзіркі ў гукаізаляцыйных плітах, якімі былі абабітыя сьцены, дастаў з кішэні нататнік, перагарнуў старонкі, пацягнуўся да тэлефону. Палец з разважлівай павольнасьцю пакруціў дыск, у вуху засьпявалі гудкі, і неўзабаве слухаўка выбухнула пранізьлівым дзявочым голасам:

- А-я...

- Там у вас нічога добрага не даюць? - запытаўся Сьцяпан, аддаляючы слухаўку ад вуха.

- Грэчку даём. Па два кілё ў рукі, - адказала дзяўчына, пасьля чаго голас ейны абарваўся, з тэлефонных нетраў данеслася няўцямнае: - Тушонку не давайце! - і слухаўка азвалася кароткімі гудкамі.

- Па два кілё - гэта добра, - прамармытаў Сьцяпан, глынуў Сяргейчыкавай мінэралкі і ўсхапіўся на ногі.

 

Адзінаццатая гадзіна, а на вуліцах пустэльна - ні машын, ні людзей. Дакладней, людзі ёсьць. Тоўпяцца ля крамаў у чаканьні іхнага адкрыцьця. А вось машын сапраўды не відно. Толькі і сустрэлася адна хлебавозка, што выехала на праспэкт з падваротні. Даішнікі на скрыжаваньні таксама некуды пахаваліся: будка іхняя стаіць пустая, і нага машынальна цісьне на понаж. Стрэлка сьпідомэтру паўзе ўгору, застывае на лічбе «80»; унутры радыёкамітэтаўскай ламачыны штосьці грукае, і Сьцяпан, адпусьціўшы прытоплены понаж, з адчаем выдыхае:

- І калі ўжо разваліцца?

«Масквіч» торгаецца, страляе выхлапнымі газамі.

З-пад колаў хлебавозкі, што ідзе наперадзе, струменіцца белая віхурка. Яна віецца па асфальце, губляецца ў прыдарожных кустах, і калі глядзець на яе, здаецца, што легкавік едзе неяк бокам. Мерачыся абагнаць хлебавозку, Сьцяпан цісьне на сыгнал, вырульвае на сярэдзіну праспэкту і скідвае хуткасьць. Абганяць хлебавозку няма сэнсу: праспэкт наперадзе забіты машынамі, а па сьценах навакольных будынкаў паўзе сінеча міліцэйскай мігалкі. Спыніўшы легкавік, Сьцяпан апускае шкло, глядзіць па баках.

- Што там такое? - крычыць ён гарбатаму дзеду, які сунецца па ходніку.

- Бэнээфаўцы мітынг ладзяць! - гукае дзед, матлянуўшы сеткай з двума батонамі. Адкашляўшыся, стары крычыць яшчэ нешта, але слоў не разабраць - непадалёку надрыўна гудзе легкавушка.

Чырвоны «жыгуль» з надпісам «Тэлебачаньне» на дзьверцы пралятае міма, узьняўшы ў паветра сьнежную замець. Сьнег іскрыцца на сонцы, халадзіць шчаку. Сьцяпан лаецца, падымае шкло і, не чакаючы, пакуль асядзе зіхоткі пыл, разварочвае машыну.

У чырвоных «жыгулях» паехаў Толік Стральчук з апэратарам. Стральчук - маёр КГБ. Езьдзіць па мітынгах, бярэ інтэрвію ў актыўных мітынгоўчыкаў. Тое-сёе, праўда, і на тэлебачаньне дае, у праграму «Відэарама», але гэта так - дзеля камуфляжу.

- Выжла, - мармыча Сьцяпан і заварочвае з вуліцы Ўрыцкага на вуліцу Валадарскага.

Да крамы дарога ня блізкая. Пакуль даедзеш - увесь бэнзын спаліш. Але ехаць трэба: кожны матэрыял, што ідзе на Маскву, Нінэль Міхайлаўна праслухоўвае і ўласнаручна падпісвае ў этэр. Тут мантаж з накладзеным фонам ня пройдзе. Жывая гаворка патрэбная. І каб усе ў адзін голас Саюз падтрымлівалі. Вось і даводзіцца ў вэтэранскую краму езьдзіць, адстаўнікоў запісваць.

Нейкая бабуля бяжыць на чырвонае сьвятло, Сьцяпан спалохана круціць руль, лаецца, а яшчэ празь імгненьне зноўку варушыць вуснамі, рэпеціруючы інтэрвію з адстаўнікамі.

 

Ля крамных дзьвярэй - цэлая вайна. Адны выходзяць, другія заходзяць, трэція проста стаяць на ганку, і ў краму не прапхнуцца. Сьцяпан прыўзьнімаецца на дыбачках, аглядае натоўп, а згледзеўшы знаёмцаў, кісла пасьміхаецца. Ды і як не пасьміхнуцца, зірнуўшы на таго ж Усьціна Капітонавіча Дуба, былога ваенкама. Змакрэлы, дарэшты разьюшаны, Усьцін Капітонавіч нешта крычыць, трасе пад галавою чырвоным пасьведчаньнем, і па ягоных крыках можна зразумець, што гандляры прыхавалі на складзе нейкі тавар. Побач зь ім махае поліэтыленавай торбаю былая загадчыца парткабінэту Кароткая, а паміж імі, заціснуты з усіх бакоў, торгае лысай галавой былы інструктар ДТСААФ Варывончык. Варывончык трымае над галавой падраны мяшэчак з грэчкаю, і крупы ценькім цурком сыплюцца яму на лысіну.

Позірк Сьцяпанавы адразу ж засяродзіўся на шыракаплечым вэтэране ў бобрыкавым палітоне. Вэтэран, з выгляду вайсковец у адстаўцы, стаяў у самым цэнтры натоўпу і, наставіўшы ўгору палец, штосьці даводзіў свайму суседу па чарзе - лядашчаму дзядку ў аблезлай вушанцы. Рэпартэрскі нюх падказваў: гэты! - і Сьцяпан, насунуўшы мікрафон на дзяржак, уплішчыўся ў натоўп.

У сярэдзіну крамы ён пралез сама што: шыракаплечы вэтэран ужо трос дзядка за плячук, дзядок вырываўся, і ўсё гэта магло скончыцца бойкаю.

- Карэспандэнт рэспубліканскага радыё Жук, - адрэкамэндаваўся Сьцяпан, на хаду нагаворваючы на плёнку пранікнёны аповед пра вэтэранаў. Згадаўшы рэвалюцыю, першыя пяцігодкі, Айчынную вайну і пасьляваеннае будаўніцтва, ён скончыў пранікнёны аповед ня меней пранікнёным пытаньнем:

- Дык што ж яны, гэтыя ўмудроныя жыцьцёвым вопытам людзі, думаюць пра тых, хто прагне развалу Саюза?

- Страляць іх трэба! - бязь ценю сумневу выдыхнуў шыракаплечы вэтэран і, адпусьціўшы дзедавы плячук, дадаў: - Я іх у сорак сёмым, пад Панявежысам, цэлую кучу паклаў.

Крыху зьбянтэжаны Сьцяпан падсунуў мікрафон дзеду ў аблезлай вушанцы:

- Ну а вы, што скажаце?

Дзядок спалохана ўздрыгнуў, выцер кулаком вочы і, зьвёўшы іх да пераносься, зь невыказным жахам паглядзеў на мікрафон.

- Правільна! Страляць іх трэба, гэтых гандляроў, - крыкнула, ня цямячы, пра што размова, нейкая кабета, і Сьцяпан пазнаў па тым крыку пэнсіянэрку Кароткую.

Крама напоўнілася бунтарнымі воклікамі, а дзядок у вушанцы, які дагэтуль цэлую хвіліну тросься ад жаху, нечакана падскочыў і, схапіўшы шыракаплечага вэтэрана за кляпу палітону, віскліва загарлаў:

- Раскажы лепей, як ты ў майго Мішу страляў, гадзіна!

І цяпер ужо дзядок трос шыракаплечага вэтэрана, а той адбіваўся і хрыпла мармытаў:

- Адчапіся, халера!

Лёгкі халадок нарадзіўся ў грудзіне і паволі падпоўз да сэрца. «Страляў у Мішу... А Міша хто? Брат? А можа баявы сябар? Ахвяра і злачынца - у адной чарзе! Можа атрымацца цікавы матэрыял!» - падумаў Сьцяпан і, выходзячы з крамы, азірнуўся і пашукаў вачыма аблезлую вушанку.

 

Цягам двух гадзінаў ён запісаў на плёнку тузін інтэрвію, перачытаў аб'явы, якімі былі абклееныя стаўбуры навакольных дрэваў, выпаліў, седзячы ў машыне, пяць цыгарэт, а ўбачыўшы дзеда, пасьпешна апусьціў шкло:

- Гэй, дзеду, сядай, дадому падкіну!

Дзядок шморгнуў носам, падышоў на нягнуткіх нагах да машыны, і ніжняя, устаўная сківіца ў ягоным роце дробна застукала па верхніх зубах.

- Сядай, падвязу, - паўтарыў карэспандэнт, і дзед з вохканьнем залез на задняе сядзеньне.

- Што ж ты, стары... апошнія дні даціраеш, а ўсё калоцісься? - Сьцяпан насунуў на голаў шапку, з усьмешкаю на вуснах завёў легкавік.

- Даціраю... - прашаптаў дзядок. - Але ўсё адно жыць хочацца.

- Жыць хочацца... - мусіў пагадзіцца Сьцяпан і голасам сталічнага таксіста запытаў: - Куды везьці?

- Вуліца генэрала Мандрыкіна, сто пяцьдзесят, - быў адказ.

І Сьцяпан, прашаптаўшы з уздыхам: «У Мандрыкаўку...» - выруліў на дарогу.

 

Ехаць трэба было на другі канец горада, у раён мясакамбінату. Часу бракавала, бэнзыну ў баку амаль не было, але рукі надзейна сьціскалі руль, а вочы з упэўненасьцю глядзелі на дарогу. Надта ж цікавы матэрыял вымалёўваўся - злачынца і ахвяра... ціскаюцца па крупы... Ды і на мясакамбінат зазірнуць трэба: пра «несуноў» інтэрвію згламэздаць ды пры выпадку кавалкам якой кілбасы разжыцца.

«Масквіч» едзе па вуліцы Валадарскага, зварочвае на Ўрыцкага, мінае будынак КГБ, і дзядок, адарваўшы нос ад шыбы, з палёгкаю аддзімаецца.

- Што, дзеду, супакоіўся? - рагатнуў Сьцяпан, злавіўшы ў люстэрку пажвавелы дзедавы твар. - А то і сківіцы трэсьліся. Маеш, відаць, грахі перад савецкай уладай?

- Э-эх, добры чалавек! Торбы не цурайся, ад турмы не заракайся. Сядзяць у ёй і грэшныя, і праведныя.

- Яно так, - кіўнуў, пасьля хвілі роздуму, карэспандэнт і, кашлянуўшы, трагічным барытонам запытаў: - Як там... Міша... жывым застаўся?

- Жывы. Толькі вуха прастрэленае.

Далей ехалі моўчкі. Сьцяпан глядзеў на дарогу, зьбіраўся з думкамі, а калі, нарэшце, сабраўся і хацеў спытаць - у які годзе гэта ўсё надарылася? - дзядок яго апярэдзіў і з разважнасьцю ў голасе прамармытаў:

- А калі ж гэта ён стрэліў?.. Ці то мінулым панядзелкам, ці то аўторкам?

- А хто ён такі, гэты Міша? - рыкнуў карэспандэнт рэспубліканскагга радыё, крутнуўшы галавою.

- Як хто... сабака мой... на двары жыве.

Ад сутыкненьня з бэнзавозкай, якая ехала насустрач, радыёкамітэцкі «Масквіч» уратавала няйначай як Божая сіла. Сьцяпан ашалела крутнуў руль, войкнуў, а выехаўшы на сваю паласу, скрозь зубы працадзіў:

- Набіўся ты мне на галаву...

Болей, аж да самай Мандрыкаўкі, ён не прамовіў ні слова.

 

Бэнзын скончыўся ў самы нязручны момант - на павароце, і Сьцяпан нават не пасьпеў выехаць на ўзбочыну. Разам зь дзедам, упіраючыся плечукамі ў багажнік, яны выпіхнулі радыёкамітэцкую ламачыну на край дарогі, і Сьцяпан, абабіўшы далоні, агледзеў навакольле.

Да мясакамбінату, калі ісьці напрасткі, агародамі, было як рукой дастаць. Карэспандэнт прыслухаўся да немага каровінага рыканьня, перакрывіўся ад смуроду, якім было прасякнута паветра, і палез у кішэню па ключы ад багажніка.

- Можа, да мяне б зайшлі... паабедалі? - нясьмела прамовіў дзядок, камечачы ў руках папяровы мяшэчак з крупамі. - Вунь мой дом, за павароткай.

- Другім разам, дзеду, - буркнуў Сьцяпан, адчыняючы багажнік, а адчыніўшы, раскаціста прысьвіснуў. Вядро, якое заўсёды ляжала ў багажніку, некуды зьнікла, машын на дарозе не было відаць, а гадзіньнік між тым паказваў палову пятае.

«Праз паўгадзіны нікога ня знойдзеш», - падумаў Сьцяпан і ляснуў вечкам багажніка. Павагаўшыся хвіліну, ён ускінуў на плячук рэпартэрскую сумку, запытальна кіўнуў у бок мясакамбіната.

- Як я, агародамі прайду?

- А як жа! На маім агародзе сьцежка ёсьць. Адразу да прахадной і выйдзеце, - растлумачыў дзядок і, павярнуўшыся, затупаў ускрайкам дарогі.

 

Чым бліжэй яны падыходзілі да дзедавага дому, тым смуродлівей рабілася паветра. Ад агіднага паху крыві і гною сьвербіла ў носе, і Сьцяпан, заціснуўшы нос рукою, напаўголасу прамармытаў:

- І як тут людзі жывуць?

Дзядок спыніўся перад дашчатымі весьніцамі, бразнуў клямкаю, кіўнуў, запрашаючы госьця заходзіць, і яны ўвайшлі на падворак. Гаспадар, як бачна, меў клопат з апалам: на двары, у поўным бязладзьдзі, ляжалі збуцьвелыя дошкі, абломкі мэблі, яшчэ нейкае ламачча, а пасярод двара сядзеў, варушачы хвастом, стары паскубаны сабака. Згледзеўшы незнаёмца, сабака брахнуў, салодка пацягнуўся і, злавіўшы зяпай сьняжынку, пацёгся да сваёй будкі. Пазіраючы на дзедавага гадунца, Сьцяпан прымружыўся, разглядаючы сабачае вуха, а ўбачыўшы засохлую кроў, шчыра падзівіўся - навошта было страляць у гэтага здыхлю, які з-за старасьці і брахаць ня можа.

Гаспадар узьбег на ганак, сьпешна адчыніў дзьверы.

- Дык, можа, зойдзеце? У мяне і чарачка знойдзецца.

- За рулём! - з годнасьцю вымавіў карэспандэнт, а ўдумаўшыся ў сэнс дзедавай прапановы, скасіў вока на сабачую будку.

- І што ж ён - вось так, ні з пушчы, ні з поля і стрэліў?

- Так і стрэліў, - уздыхнуў дзядок, - вунь агарод ягоны, адтуль і... - ня скончыўшы фразы, дзядок кашлянуў, зьняў з галавы шапку, і карэспандэнт, абураны такімі паводзінамі суседа, рашуча ступіў на ганак.

У хаце панаваў гэткі ж вэрхал, што і на падворку. Стаяў непрыбраны ложак, на падлозе валяліся пажоўклыя газэты, і зьнявіднае для жаночага вока павуціньне матлялася пад нізкаю стольлю. Мяркуючы па ўсім, дзядок жыў адзін, бяз жонкі.

Сьцяпан плюхнуўся на дзедаву канапу, зьмежыў павекі, слухаючы, як застагналі пад ім спружыны, і міжволі згадаў сваю другую жонку Капіталіну. Лічы, два гады мінула, як яны разышліся, а боль і горыч ня выпетрыліся з душы, і да шчымлівых успамінаў пра цёплыя Капчыны вусны, пра ейныя гарачыя грудзі дамяшалася прыкрае адчуваньне ўласнае закінутасьці і адзіноты. Вось ужо і пяты дзесятак разьмяняў, старасьць блізка, а дзе тая жонка? Дзе тыя дзеці? Дачка вунь ліста ніколі не напіша, дарма што літаратурны інстытут скончыла.

За сьценкай, нібыта падслухаўшы ягоныя думкі, азваўся гаспадар:

- Адзін жыву... як той кол пры дарозе. Захварэеш, дык вады няма каму падаць. Газу во таксама не даюць. Хаджу па Мандрыкаўцы, палкі зьбіраю. Трэба ж у печы паліць...

Слухаючы дзедавыя нараканьні, Сьцяпан упёрся локцямі ў калені і са скрухаю падумаў: «Так і скончу жыцьцё, як гэты дзед. У якой-небудзь халупе з надворнай прыбіральняй». Карэспандэнт абхапіў рукамі голаў, доўга сядзеў незварушна, аж пакуль не дачуўся вясёлага дзедавага вокліку:

- Што маем, тым і прымаем!

Стары стаяў у дзьвярах, трымаючы ў адной руцэ патэльню на чапяле, а ў другой - запацелую пляшку.

З хвіліну госьць сядзеў у нерухомасьці, слухаў сквірчэньне яечні, пасьля чаго крэкнуў і ляснуў далонямі па каленях.

- Пяцьдзесят гадоў - дык гэта росквіт для мужчыны, - вырвалася са Сьцяпанавай глоткі, і дзядок, спыніўшыся на паўдарозе, спужана перапытаў:

- А?! Што?!

- Ды так... Гэта я пра сябе, - прамовіў Сьцяпан, падхапіўся на ногі і на знак павагі ляпнуў старога па плячы.

... Вось яна, гарэлка! Кульнуў чарку - і сумоты як і не было. І зноўку жыць хочацца, і сэрца б'ецца, як гадзіньнік, і хата дзедавая ўжо не здаецца такой страшнай.

На першую пару госьць з гаспадаром узахапкі чвякалі: госьць мерна і мужна, гаспадар дробненька і запабежліва; неўзабаве налілі па другой, і Сьцяпан, узьняўшы на відэльцы скрылёк кілбасы, захоплена выдыхнуў:

- Цудоўны закусон. Дзе куплялі?

- Сабака прынёс, - як нічога ніякага адказаў гаспадар, а Сьцяпан, кінуўшы жаваць, выпусьціў з рукі відэлец.

- Як прынёс? Адкуль?

Гаспадар пакруціўся на крэсьле, пакасіўся на рэпартэрскую сумку, што ляжала на канапе, вінавата пасьміхнуўся...

- А ты, дзеду, жартаўнік, - госьць дастаў з-пад ног відэлец, агледзеў яго з усіх бакоў і, праглынуўшы недажаванае едзіва, пацягнуўся да чаркі.

Пасьля другой яны даелі яечню, але ўжо без ранейшага смаку, а кульнуўшы трэцюю, госьць задаволена адрыгнуў, дастаў з кішэні пачак «Беламору».

- Ну, дык навошта ён страляў? - госьць дзьмухнуў у папяросьніцу, працягнуў пачак гаспадару.

Дрыжачая дзедавая рука памацала пачак, доўга яго мурыжыла, дастаючы папяросіну, і Сьцяпан апёк сабе пальцы, трымаючы запаленую сярнічку. Пытаньне ён задаў проста так, абы не маўчаць, але дзеда яно не на жарт усхвалявала. Стары схапіў са стала талерку, потым кіслы агурок, і твар ягоны зрабіўся гэткім жа, як агурок - шэрым і зморшчаным.

Не закусваючы, кульнулі па чацьвертай.

- Ня ведаю, добры чалавек, хто вы, але скажу як на споведзі... - стары прыпаліў папяросу, нервова закашляўся. - ад зайздрасьці стрэліў, паскуда. Убачыў, што Міша кілбасу цягне, - і стрэліў.

- Якую кілбасу? - наструніўся Сьцяпан.

Дзядок сумеўся, разьліў па чарках рэшткі гарэлкі.

- Я да таго, як на пэнсію ісьці, на мясакамбінаце рабіў. Стралком аховы. Ну і... - стары выпусьціў з рота колца шызага дыму, і яно, не раўнуючы, як той німб, завісла над ягонай галавою. - Іду аднойчы на працу, чую - скавыча нехта. Прыгледзеўся, а гэта шчанюк. Ляжыць пад плотам, і поўсьць у лёд умёрзла. Узяў яго, піхнуў за пазуху і на прахадную прынёс. У нас там, на мясакамбінаце, шмат сабак было. Аўчаркі ў асноўным - аб'ект ахоўвалі. Ну і Міша прыжыўся, - стары кашлянуў, сумнымі вачыма паглядзеў на пустую бутэльку. - Жвавы быў сабачка. А розуму ў яго і цяпер... паболей, чым у якога чалавека, - дзядок п'янавата пасьміхнуўся, прылашчыў даланёю рэшткі сівых валасоў. - Зьбяромся, бывала, на вартоўні пляшку асушыць. Ну і клікнем: Міша, цягні закусь! І ведаеце, пабяжыць у цэх, сьцягне палку «кракаўскай», і нам нясе. Так мы зь ім восем гадоў і адрабілі. А пазалетась я на пэнсію сыходзіў і яго ўзяў. Дажываем цяпер свой век - ён у будцы, я - вунь на тым тапчане, - дзядок кіўнуў у цёмны кут, шморгнуў носам, расьцёр па шчоках п'яныя сьлёзы.

- Ну, а ўсё ж такі... на якую халеру страляў? - запытаўся Сьцяпан. - Чаму ён там пазайздросьціў?

- Э-эх, чалавеча, - стары дапіў гарэлку, перакрывіўся, матлянуў галавой. - Прайдзісьвет гэты таксама ў нас рабіў. Інспэктарам аддзела кадраў. Звольнілі адначас са мною. Ходзіць цяпер па горадзе, юбілейнымі мэдалямі звоніць. Ваяваў, кажа. А дзе там ваяваў, калі яму ў сорак пятым пятнаццаць гадоў было...

Сьцяпан зірнуў на гадзіньнік, нецярпліва пацёр падбародзьдзе.

- Ну, дык я і кажу... Прыйшоў аднойчы, сеў вунь там, дзе вы седзіце, і пачаў мне байкі баіць. А тут Міша ў дзьверы пашкрабаў. Адчыняю дзьверы, а ў яго кавалак кілбасы ў зубах. Гэты як убачыў, так і заенчыў. Зайздрасьць узяла, што ў мяне кілбаса на стале. «Раскрадальнік сацыялістычнай уласнасьці, - кажа, - твайго сабаку адлавіць трэба». Гэта я раскрадальнік, га? Бачылі, які ў яго дом? На дзьвесьце рублёў у месяц такі не пабудуеш.

- Пачакай, пачакай, - перабіў карэспандэнт, - дык што, Міша і цяпер кілбасу цягае?

- Цягае, - вымавіў дзядок і апусьціў вочы. - Пэнсія ў мяне малая. Папрашу калі-нікалі: «Зьбегай, Міша, прынясі кілбаскі». Пабяжыць... бывае і прынясе.

Сьцяпан неяк адразу працьверазеў, вылупіў вочы, схапіўся рукой за чэрава.

- Ды вы не хвалюйцеся. Я з кілбасы скурку зьдзер, і тое месца, дзе ён зубамі трымаўся, выразаў.

Падлога нібы паплыла пад нагамі, і нейкія нязыркія вогнікі мільгнулі ўваччу. Сьцяпан устаў з крэсла, падхапіў з канапы куртку, доўга ня мог патрапіць у рукаво. «Давядзецца, відаць, машыну тут пакінуць, ды на тралейбусе дабірацца», - падумаў ён той хвіляю і, ускінуўшы на плячук рэпартэрскую сумку, запытаў:

- Да тралейбуса ці далёка?

- Ай, во... на камбінаце прыпынак. Пойдзеце праз мой агарод - як раз і выйдзеце. Толькі вы не падумайце чаго. Міша кілбасу тую на год раз, можа, і носіць. Там цяпер новых сабак завялі...

- Ну а людзі кілбасу цягаюць? - гукнуў Сьцяпан, ўбіўшыся ў сенцы.

- Анягож! Цягнуць! І ў штанах, і ў трусах, - стары зачапіўся нагой за вядро і ціха вылаяўся. - У іх там цяпер новага дырэктара паставілі, Андруковіча нейкага. Дык ведаеце, пайшоў той Андруковіч плот паглядзець... ну, што вакол камбінату. Людзі там дзір панарабілі, дык ён вырашыў дзіры на прыкмет узяць ды забіць потым, каб ня лазілі. Падышоў да плоту, а на галаву маслак зваліўся: перакідваў нехта з боку камбінату. Два тыдні з траўмаю ляжаў і цяпер, кажуць, на працэдуры ходзіць.

На ганку Сьцяпан напоўніў грудзі халодным паветрам і пасьміхнуўся. Аповед гэты ён ужо чуў. Толькі там уздоўж плоту ішоў дырэктар сьпіртзаводу, і на галаву дырэктараву зваліўся не маслак, а грэлка са сьпіртам.

Стары закашляўся, сплюнуў густую сьліну, тыцнуў рукою ў цемру:

- Вось так, уздоўж паркану, і пойдзеце. Тамака сьцяжына натаптаная. Ву-унь агеньчыкі гараць - гэта і ёсьць прахадная.

Сьцяпан памружыўся на цьмяныя агеньчыкі, падкінуў на плячы рэпартэрскую сумку і, прыслухаўшыся да лянівага Мішавага брэху, рушыў са двара.

 

У цемрані, густой і непрагляднай, ён хутка зьбіўся са сьцежкі, згубіў зь відавоку паркан і, махнуўшы на ўсё рукою, пайшоў, не разьбіраючы дарогі, па шарпаку, па калена правальваючыся на кожным кроку.

Наперадзе гарэлі агні прахадной. Наперадзе быў доўгі вечар, яшчэ даўжэйшая ноч, панылы, з вогненна-крывавым адценьнем сьвітанак і новы дзень зь яго смугою, шэрымі дамамі і сабачым брэхам на гарадзкіх ускраінах.

Яму згадаўся прачытаны некалі аповед. Герой твору плыў па шырокай сібірскай рацэ і гэтак жа, як і ён, Сьцяпан, апантана глядзеў на агні. Чый гэта быў аповед? Буніна? А можа, Чэхава? Узьбіўшыся на нешта цьвёрдае, ён скочыў на купіну леташняй травы, потым на нейкі грудок і нечакана для сябе праваліўся па самыя грудзі ў мокры, крупчасты сьнег. «Караленка!» - згадаў ён прозьвішча пісьменьніка і, праклінаючы дзедаву гарэлку, папластаваў па сьнезе, цягнучы за сабою цяжкую рэпартэрскую сумку.

 

Да тралейбуснага прыпынку Сьцяпан дабраўся праз паўгадзіны. Змучаны і мокры, ён улез у тралейбус, выбіў сьнег з ботаў, пашкамутаў канцы калашын, зьбіваючы зь іх ледзяную скарынку, і нейкі пасажыр, зь якім яны разам лезьлі ў салён і якога ён бязьлітасна піхаў азадкам, незадаволена выдыхнуў:

- Ну чё ты?!

Пасажыр, мяркуючы па гаворцы, паходзіў з паўночнай Расеі.

- Панаехала тут... розных, - буркнуў Сьцяпан, выпрастаў сьпіну і, сабраўшыся чхнуць, сьлёзна паглядзеў угору. Пахі «Агдаму» і вэнджанай кілбасы казыталі ў носе, ён прыглушана чхнуў, выцер нос рукавом. «Агдамам» несла аднекуль з-за сьпіны, а вось вэнджанай кілбасой... Сьцяпан прынюхаўся, з шумам увабраў паветра і, не стрымаўшыся, зноўку чхнуў, гэтым разам звонка і галасісіта. Кілбасою пахла куртка «чокалы».

- Ну, чё ты?! - ужо з пагрозаю выдыхнуў расеец, згледзеўшы на рукаве сваёй курткі празрыстыя смаркачы. - Выцірай, паскуда!

- Карцела сказаць «чокалу» пару ласкавых словаў, але сытуацыя прымушала змаўчаць, і Сьцяпан, перакрывіўшыся, выцягнуў насоўку.

- Аўтабаза. Ёсьць на выхад? - праскрыгатала з дынамікаў. Пасажыры заварушыліся, і нейкая дзябёлая кабета, наваліўшыся на Сьцяпанаву сьпіну, крыкнула:

- Ёсьць!

Ён паспрабаваў быў выцерці сам, але «чокала» вырваў з рук насоўку, рашуча пацёр рукаво. Тралейбус гайданула, цётка адхінулася ад ягонай сьпіны і спалохана ўсклікнула:

- Ай!

Сьцяпан нахіліўся, выглядаючы - што так уразіла жанчыну, - і ўбачыў, як між ног у суседа матлялася, выбіўшыся з-пад курткі, тоўстая сардэлька. Тралейбусныя дзьверы разнасьцежыліся, дзябёлая цётка рванулася да выхаду і, зьбіўшы зь нечай галавы капялюш і задзершы сумкаю нечае паліто, выкулілася з тралейбуса. Ля ўваходу загаманілі, замацюкаліся, а «чокала», прыхаваўшы сардэльку пад куртку, склаў рукі на жываце, як гэта робяць каталіцкія сьвятары, і адсунуўся ад Сьцяпана.

Тралейбус з натужлівым гудам праехаўся па вуліцы Валадарскага, збочыў на Ўрыцкага і, пераехаўшы мост, грукнуў усім сваім жалезным начыньнем. Пасажыры заварушыліся, праклінаючы выбоіны, і з канца ў канец салёну пракаціўся запытальны вокліч:

- Выходзіце?

На прыпынку каля ГУМа звычайна выходзіла шмат народу - «чокала» таксама закруціў галавою, і Сьцяпан, заўважыўшы гэта, павярнуўся тварам да дзьвярэй.

З тралейбуса вылазілі гамузам, піхаючы адно аднаго ў сьпіны. Ля дзьвярэй ён затрымаўся, прапускаючы жанчыну зь дзіцём, а калі ступіў на зямлю і агледзеўся, «чокала» ўжо бег па пераходу на другі бок вуліцы.

Прабегчыся трухам было зусім ня шкодна, а ў мокрых штанах і пагатоў. Ён у два скокі перасек вуліцу, пабег, натыкаючыся на мінакоў, па ходніку і дагнаў «чокалу» каля самага ГУМу.

- Эй, таварыш, можна вас на хвілінку? - крыкнуў Сьцяпан, і той, да каго ён зьвяртаўся, спалохана азірнуўся.

- Ну чё тебе?

- Пару словаў дзеля рэспубліканскага радыё, - голас Сьцяпанаў зьлёгку дрыжэў ад холаду.

- Дзеля радыё, кажаш? - «чокала» прымружыў вока, мелькам зірнуў навокал, а ўбачыўшы ля ГУМу міліцыянта з гумовым дручком, тузануў галавой.

- Скажыце, ці здараюцца на вашым прадпрыемстве факты крадзяжу гатовай прадукцыі? - задаўшы гэтае пытаньне, Сьцяпан хітравата пасьміхнуўся, падсунуў суразмоўніку мікрафон, і той, ні хвілі не раздумваючы, выдаў:

- На вялікі жаль, факты такія яшчэ маюць месца.

- Ну а канкрэтна вы маглі б што-небудзь сказаць?

Суразмоўнік пасуравеў, зьвёў да пераносься густыя «брэжнеўскія» бровы.

- У цэлым калектыў у нас здаровы, - прамовіў суразмоўнік пасьля лёгкай замінкі, - дзённы плян выконваем у сярэдзіне на сто і дзьве дзясятых адсотка. Але ж нездарма кажуць: адзін паганы бычок увесь статак псуе. Вось так і ў нас: не перавяліся яшчэ людзі, гатовыя з-за кавалка кілбасы запляміць свой рабочы гонар. Цягнуць яны па сваіх злачынных сьцяжынах нашае з вамі дабро. Але адміністрацыя і камісія рабочага кантролю, якую я ўзначальваю, паставілі на шляху гэтых, з дазволу сказаць, работнікаў надзейны заслон...

Суразмоўнік гаварыў так спрытна, так ладна, што Сьцяпан нават заплюшчыў вочы ад захапленьня, а калі расплюшчыў і зірнуў долу, дык ізноў убачыў злашчасную сардэльку. Зьбялелая і зморшчаная, сардэлька матлялася між ног суразмоўцы, і Сьцяпан, адшчыкнуўшы яе азалелымі пальцамі, піхнуў у рот, стоена заварушыў сківіцамі.

- Можаш! - прамовіў карэспандэнт, шчоўкнуўшы клявішай.

- Калега ваш... дзесяць гадоў у Волагдзе на радыё адпрацаваў, - буркнуў у адказ інтэрв'юер і насупіўся. - У нас там, ведаецце, галадуха, дык я сюды, да сястры прыехаў. Сястра ў мяне тут, за беларусам замужам. Цяпер вось разьніком працую.

Яны парукаліся, пайшлі ў розныя бакі, і ў Сьцяпана - зь невядомай прычыны - навярнуліся на вочы сьлёзы. Ён спыніўся, выцер сьлёзы рукою і, выпусьціўшы парную аблачыну, крыкнуў:

- Заўтра... па абедзе... слухай!

Ён наструніўся, чакаючы, што калега адгукнецца, але замест адказу пачуў стогалосы лямант і звон разьбітага шкла. У ГУМе, перад самым закрыцьцём, выкінулі нейкі тавар.

 

1991г.


1992-1993?

Тэкст падаецца паводле выдання: невядомае
Крыніца: невядомая