Я зайшоў у пакой да таты. Убачыў: ён нахіліўся над стосам паперы і сказаў:
— Я са школы прынёс непрыемнасць.
— Дзякуй! — не падымаючы галавы, адказаў тата.— Непрыемнасць для бацькоў?
— Для мяне — чарговае непаразуменне. Цябе выклікаюць у школу.
— Прызнавайся, што натварыў! — патрабаваў тата.
— Твораць канструктары, камп’ютары, кампазітары. І аграномы,— запярэчыў я.— А бяздарнае дзіцё толькі нясмела спрабуе. І за гэта яму накруцілі хваста.
Тата адарваўся ад паперак.
— Што за глупства пра камп’ютар і бяздарнае дзіцё? І што за выраз пра накручаны хвост?
— Бяздарным ты мяне назваў. А накруціць хвас...
— Хопіць паяснічаць! — абарваў тата.— Табе папала!?.. За што?
— За блазенства.
— Гэтай якасці ў цябе больш за ўсё! — нарэшце ўсміхнуўся тата. Зарадаваўся: дапамог адарвацца ад апрыклага стосу.
— Не, тата! На гэты раз я быў сур’ёзны,— рассмяяўся я.— Ліра Пятроўна прапанавала тэму класнага сачынення «Калі б я быў...» Я адразу ж уявіў, кім быць і што рабіць. Захацелася стаць астранаўтам і даляцець аж да Плутона. Потым — шахцёрам і дакапацца да сярэдзіны Зямлі. А потым — гіпнолагам і прымусіць такіх, як Поль Гэці або Хант, перадаць на сацыялістычнае будаўніцтва свае мільярды. А потым...— я міжволі ўздыхнуў.— Потым за акном мяўкнула кацянятка, і рука сама напісала: «Калі б я быў кацяняткам...»
— Кацяняткам!? — чамусьці здзівіўся тата.
— Так, кацяняткам!.. Гэта кепска?
Тата двойчы хмыкнуў. Я рукамі развёў:
— Што ж тут дзіўнага!?
— Н-ні-чога...— Тата нездаволена расцягнуў слова.— Апавядай далей!
— Далей?.. Далей — склероз. Заўчасны. Трэба зірнуць у сшытак.
Я выцягнуў з партфеля сачыненне, урачыста прадэкламаваў: «Калі б я быў кацяняткам...» і пачаў чытаць.
— Калі б я быў кацяняткам, я лавіў бы мышак, бегаў па ўсіх дахах, а больш за ўсё песціўся б на сонцы. Я далікатна піў бы сліўкі са сподка і хадзіў ціхенька-ціхенька. Адгадаваў бы гострыя кіпцюры і даўжэзны чорны пушысты хвост. Вокамгненна ўзбіраўся б на вяршыні самых высокіх дрэў. Смела кідаўся б у любую бойку. Праўда, я і цяпер так раблю. Словам, вёў бы сябе, як і належыць самым гарэзлівым кацянятам. Але аднойчы замест мяў-мяў і муркацення раптам загаварыў бы, як чалавек, узяў самапіску і напісаў пра сябе апавяданне і нават паэму. Тут жа ў натуральную велічыню накідаў бы фламасцерам свой партрэт. І пад ім паставіў бы аўтограф! Пасля гэтага я стаў бы самым вядомым у свеце дзівам і да мяне штодзень прыязджалі б тэлекінарэпарцёры браць інтэрв’ю.
Тата зноў двойчы хмыкнуў.
— І гэта ўсё?
— Усё.
— Пры чым тады неабходнасць ісці ў школу?
— Бачыш, тата,— пачаў я здалёк.— Сачыненне ацэнена на тры з мінусам.
— Нават з мінусам!.. Дай сшытак! — Тата пераклаў убок стос паперы.— Ні аднае памылкі. Жывы, непасрэдны стыль. Што за лухта?!
— Я таксама не зразумеў, чаму з мінусам, і запытаў Ліру Пятроўну. «За блазенства»,— адказала яна. А мне ўспомнілася любімая фраза, якой ты ўзнагароджваеш знаёмых, і паўтарыў яе Ліры Пятроўне.
— Што ж ты мог паўтарыць? — насцярожыўся тата.
— Я сказаў: «Вы, Ліра Пятроўна, пазбаўлены пачуцця гумару. Зусім! А для настаўніка — гэта найвялікшы і самы прыкры недахоп».
— Ды гэта ж ідыятызм! — раптам абурыўся тата.— Спадзяюся, табе хапіла розуму сказаць гэтую абразу без спасылкі на крыніцу, адкуль пазычыў?
— Як і заўсёды,— спакойна адказаў я, не адчуўшы ніякай віны.
— Ты што! — крыкнуў ён.— Здзекуешся?
— Ды не! Проста не зразумеў цябе... А ў школе ўсё само вырвалася.— Я ўсміхнуўся.— Імправізацыя.
— Імправізацыя, само! — перадражніў тата. Трэба ж у рэшце рэшт навучыцца валодаць пачуццямі і не выказваць абразлівых думак. Ні сваіх, ні пазычаных! Перад кім бы ні было!
— Дзе можна... Дзе нельга...— Я пачухаў патыліцу.— А як адрозніць?
— Ты ж не маленькі,— як мага лагодней ды яшчэ з пакутлівым выразам на твары сказаў мой тата: — А яна што?
— Ліра Пятроўна? Пачырванела: «Гэта не твае словы! Камусьці хочацца, каб я пакінула школу! Але ў гэтых інтрыгантаў,— яна нават крыкнула,— нічога не атрымаецца!»
— Вось што! — Тата прызадумаўся.— Ну што ж... Яе адказ выдае яе прымітыўнасць. А ты?
— Я сказаў: мая думка супала з думкай другіх.
Тата зноў абурыўся.
— Гэтага яшчэ не хапала! Ды як ты асмеліўся так дзёрзка выказвацца перад усім класам?
Я развёў рукамі.
— Ты ж сам казаў і не раз: «Аб усім і аб усіх і пры тым заўсёды неабходна мець уласныя думкі».
— Так, казаў! Магу паўтарыць! — тата аж устаў і выйшаў з-за стала.— Але ж так непасрэдна іх выказваць!..
— А, па-мойму,— я перасмыкнуўся плячыма,— лепш выказаць, што думаеш, чым маўчаць або потым...
— У прынцыпе,— тата аж зморшчыўся, нібы працяла зубная боль,— усё такі Тэарэтычна... Ты ж цяпер сам пераконваешся, колькі непрыемнасцей стварае падобная прамалінейнасць!
Чамусьці ў гэты момант мне стала шкада таты і смешна.
— Праўда сама выскаквае! Я ж не стараюся.
— А заўтра ў школе здымай гэты непрыемны інцыдэнт!.. З табой узнікнуць складанасці.
— Са мной! — Я усміхнуўся.— Якія?
— Настаўніца адмовіцца з табой займацца! Патрабуе перавесці ў другую школу. Табе гэтага хочацца?
— Шчыра прызнаўся: такой непрыемнасці не чакаў.
— Тады ў Ліры Пятроўны неабходна прасіць прабачэння. За крыўдную дзёрзкасць.
— Але ж...— пачаў я і, уздыхнуўшы, апусціў вінавата галаву.— Ладна, тата, папрашу...
— Вось і добра,— ён сеў на сваё месца.— Можаш ісці.
Я нават падзякаваў за дазвол ісці! Ля парога тата спыніў.
— Скажы Ліры Пятроўне: па яе асабістай просьбе паслязаўтра я або маці наведаем школу.
— Добра, тата!
Я выбег на вуліцу. Перавод у іншую школу!?. Пакінуць сяброў, з якімі вучыўся! Не, толькі не гэта...
...Мая размова з Лірай Пятроўнай на другі дзень пасля канфлікта была настолькі ўдалай, што я ледзь дачакаўся вяртання таты дадому. Вясёлы, мабыць, ладзілася на рабоце,— ён сустрэў мяне ўсмешкай: «Ну, апавядай, чаго сёння натварыў?»
— Усё найвыдатна! — пахваліўся я.— Вам не трэба ісці ў школу.
— Сам усё ўладкаваў!?. Цікава, цікава!..
— На ўроку Ліры Пятроўны я падняў руку і сказаў: «Ліра Пятроўна! Калі ласка, даруйце мне! Я так прамалінейна выказаўся ўчора! Тата і мама вельмі дакаралі. Я ж ніяк не магу хаваць пачутае ад дарослых. Але абавязкова навучуся! Даю слова! Толькі не пераводзьце ў другую школу...»
— Які ж ты прасцячок! — схапіўся тата за галаву.— Жах дый годзе!
— Што ты, тата! Дарма кажаш! — радаваўся я.— Усё атрымалася найлепш! Ліра Пятроўна ўсміхнулася. Сказала, што вельмі добра мяне разумее.
Тата кідаў на мяне жаласлівыя позіркі.
— У гэтым — уся бяда!..
Тата цяжка ўздыхнуў.— А потым што?
— Сказала, што я — самы праўдзівы хлопчык у класе. І каб з мяне бралі прыклад.— Я таксама цяжка ўздыхнуў.— А ты яшчэ нездаволен!..
Тата здзівіўся:
— Так і сказала!? Неверагодна!
— Што ж тут неверагоднага?
Хвілін пяць тата з дакорам пазіраў на мяне.
— Вось і дачакаўся!.. Дзякуй, сынок, за шчырасць!
Я добра зразумеў тату. І весела адказаў:
— Мне заўсёды здавалася: калі-небудзь ты пахваліш мяне за такую шчырасць!
1976—1981