Настаўніца Вера Цімафееўна, маленькая худзенькая жанчына ў чорнай паношанай сукенцы і стаптаных чаравіках, убегла ў клас і з парога крыкнула:
— Дзеці! Вызвалена апошняя пядзя нашай зямлі! Фашыстаў гоняць...
Што тут было! Голас Веры Цімафееўцы патануў у дзіцячай рознагалосіцы. Усе пачалі падскакваць, пляскаць у ладкі.
Настаўніца села за стол і моўчкі пазірала, як радуюцца дзеці.
Калі нарэшце ўсе сціхлі, Пеця з апошняй парты падняў руку, потым устаў і спытаў:
— Вера Цімафееўна! Што такое мармелад?
— Чаму ты ўспомніў пра яго? — спытала настаўніца.
— З намі жыве цётка Шура. Учора позна вечарам яна прыйшла з работы і сказала, што па картцы замест цукру атрымала мармелад. А я не спаў і чуў.
— Дзеці! Хто з вас растлумачыць Пецю, што такое мармелад? — спытала Вера Цімафееўна.
У класе ўсе моўчкі пераглядваліся. Толькі Света падняла руку.
— Гэта празрыстыя кружочкі,— сказала яна.— Ліпкія і дужа салодкія. Розных колераў. Я хварэла, ляжала ў пасцелі. Мама іх прынесла, сказала, што гэта мармелад і што я ад яго абавязкова папраўлюся. А да вайны, помню, я любіла слівачную карамель — цукеркі ў паперках. На кожнай паперцы кароўка намалявана. Вельмі смачныя.
— А яшчэ былі ірыскі,— падказаў Свеце хлопчык, што сядзеў побач.— Па цэлай плітцы адразу!
— І шакалад быў,— успомніла дзяўчынка.
Дзеці, перабіваючы адзін аднаго, загаварылі разам.
— Вера Цімафееўна! А праўда, што саладзей за ўсё на свеце — мёд? — раптам усхапіўся з месца Коля, не па ўзросту высокі і таму, мабыць, самы худы хлопчык.— У майго дзядулі былі пчолы. Мне чатыры гады было, але я ўсё помню, як сёння.
— А я любіла рахат-лукум...
— Павідла таксама смачнае...
— Варэнне яшчэ смачней...
— Марожанае...
Вера Цімафееўна сядзела за сваім сталом, нікога не перапыняла і слухала.
— А я, дзеці, больш за ўсё люблю торт,— не ўцярпела нарэшце і Вера Цімафееўна.— Сама яго пякла. У эмаліраванай каструлі ўзбівала з цукрам яйкі, сыпала туды белую муку, размешвала. Жоўценька-жоўтае цеста вылівала ў глыбокую патэльню, ставіла ў духоўку. Паступова цеста ўзнімалася, такое высокае, пышнае. А я тым часам...
Вера Цімафееўна раптам спахапілася:
— Так дзеці. Усё гэта не толькі было, але і зноў будзе. Не за гарамі дзень перамогі, а тады...
...Пеця прыйшоў са школы дамоў. На абед маці пакінула яму некалькі бульбін у лушпінах і драбок солі.
З тыдзень назад па картцы маці атрымала цукар адразу на цэлы месяц і падзяліла на чатыры роўныя часткі — сабе, Пецю, Лене і Аліку. Цётка Барбара, якая жыла з імі ў адным пакоі, дзяліла свой цукар на тры часткі: Кольку, Жэні і сабе. Цётка Шура не мела дзяцей і прыносіла паёк толькі для сябе.
За дзень ад цукру, які атрымлівалі дзеці, нічога не заставалася. Кожную пясчынку злізвалі языком з паперы і са стала. Толькі маці і цётка Барбара не чапалі свайго цукру. Ён ляжаў у буфеце за шклом. «Мама, чаму не ясі свой цукар?» — пыталіся дзеці. «Яшчэ паспею з’есці...» Напамінкі часцелі, і тады маці і цётка Барбара казалі: «Нешта не хочацца цукру. Прывыклі з соллю чай піць. З’ешце яго самі...»
Быў дажджлівы халаднаваты дзень. Усе дзеці сядзелі ў хаце і займаліся сваімі справамі. Пеця з’еў бульбіны, запіў іх халоднай вадой і пачаў расказваць, што было ў школе. Раптам ён змоўк на паўслове, потым сказаў:
— А ў цёткі Шуры ў тумбачцы мармелад...
Пасля доўгіх спрэчак дзеці дамовіліся зазірнуць у тумбачку, каб даведацца, што гэта такое — мармелад...
Калі ўсе пераканаліся, што мармелад быў загорнуты ў паперку, пачалі зноў спрачацца: можна даставаць яго з тумбачкі ці няможна. Перамагла цікаўнасць.
Асцярожна, на абедзвюх далонях Пеця перанёс пакет на агульны стол, бліжэй да акна, і разгарнуў паперу. Праўда, як і казала Света, гэта былі кружочкі, падобныя на маленькія дранікі: два жоўценькія, два зялёненькія і два малінавага колеру.
— Ох і салодкія, мабыць! — усклікнула Жэня.
— Ты думаеш — смачней за цукар? — спытаў Пеця.
— Ды яны ж рознага колеру,— запярэчыла Лена.— Значыць, і розныя на смак.
— Паспытаць бы! — спакусіўся Алік.
— Што ты! — абурыўся Пеця.
— А што, калі толькі лізнуць? — прапанаваў Коля.
— І следу ніякага не будзе,— падтрымала яго Лена.
— Тады трэба кожнаму па тры разы лізнуць,— усё яшчэ вагаўся Пеця.— З аднаго мы ўсё роўна нічога не даведаемся.
— Ну і лізнём, толькі асцярожна,— папярэдзіў усіх Коля.— А потым пакладзём, як было.
Калі позна вечарам змораныя жанчыны вярнуліся з працы, памыліся, навялі парадак у сваёй гаспадарцы і нагатавалі вады, каб папіць чаю, цётка Шура нечакана сказала:
— У тумбачку нехта лазіў. Пакецік загорнуты не так, як я загортвала.
Мамы моўчкі і сурова пазіралі на сцішаную за сталом дзятву.
— Цёця Шура, даруйце! — праз слёзы сказаў Пеця.— Мы толькі тры разы лізнулі... Кожны колер па разу... І паклалі, як было.
— Праўда! Толькі тры разы! — дружна прызналіся ўсе.— І паклалі, як было...
— Эх вы, сінічкі-верабейкі! — уздыхнула цётка Шура.— Дні якія насталі! Апошняя пядзя нашай зямлі вызвалена ад ворага. А мы ўвесь дзень руіны разбіралі... Давайце пап’ём чаю з мармеладам.
І яна дала дзецям па мармеладцы. А апошнюю, шостую, акуратна разрэзала на тры часткі і паклала: адну перад Пецевай мамай, другую — перад цёткай Барбарай, а трэцюю пакінула сабе.
— Паласуемся і мы,— сказала яна.
1971