— Ой! Я так рада вас бачыць! Добры дзень, Іра! Добры дзень, Алік! Сядайце за стол! Вось цукеркі, яблыкі. Частуйцеся! А я ж гасцявала ў цёткі Мілы. І яна там навучыла мяне складаць казкі. Не верыце?
Дома бабуля ды мама мне іх расказвалі. Я ўсе казкі пераслухала. І папрасіла цётку Мілу прыдумаць яшчэ адну казку.
— Лепш ты мне прыдумай! — адказала яна.
— Я ўмею толькі слухаць,— сказала я.
— Табе не здаецца, што мне расказваць, а табе толькі слухаць — несправядліва? — усміхнулася цётка Міла. Мне таксама хочацца паслухаць.
— Але ж я не дарослая, а дзіця! Дарослыя расказваюць дзецям казкі, а не наадварот.
Цётка Міла пасадзіла мяне побач на канапу і пачала расказваць пра сваё маленства. Калі яна была маленькай, тэлевізараў нідзе не было. У кіно ніхто не хадзіў. Марожанага не прадавалі. Не толькі малака з хлебам, а самай звычайнай бульбіны не заўсёды хапала. Таму што была вайна з фашыстамі.
Хлопчыкі тады гулялі ў лётчыкаў, танкістаў і снайпераў, а дзяўчаткі — у зенітчыц і медсясцёр.
Цётка Міла расказвала, што ў іхнім двары было выкапана глыбокае сховішча. Толькі пабачыць варожыя самалёты, хапае ляльку і разам з мамай бяжыць да сховішча ратавацца ад бомбаў. Раз бегла і папала ў яму. Сама пабілася, а ў лялькі нага згубілася. І яна ўсім казала, што нагу адарвала асколкам.
І электрычнасці тады не было. Адны газовачкі...
Расказвае цётка Міла, а мне страшна. Бо калі рвуцца бомбы і забіваюць, вельмі страшна! Нават у кіно глядзець страшна.
Я прытулілася да цёткі Мілы і сказала:
— Хочаце, раскажу вам казку? Сваю!
— Раскажы! — узрадавалася цётка.
Я памкнулася са сваёю казкай і тут жа спалохалася. Умомант забылася пра тое, што хацела баяць.
Зірнула ў акно, на белыя сцены пакоя, уставілася ў столь. Вісяць лямпачкі ў рознакаляровых плафонах. Я сама іх уключала! У пакоі адразу весела станавілася. І тут я пра газовачку ўспомніла. Ты, Іра, газовачку бачыла? І Алік не бачыў? А я бачыла!
Неяк патухла ў нашай хаце святло. Тады бабуля недзе ў кладоўцы адшукала газовачку. Сапраўдная бляшанка з-пад кансерваў, толькі з ручкай. Зверху таней за аловак трубачка. З яе абгарэлы скруцік нітак тырчыць. Бабуля кнотам яго назвала і падпаліла запалкай. Кнот з бляшаначкі газу цягне, таму і гарыць. Святло дрыжыць, ледзь жывое. А па столі і па сценах цені даўжэзныя хістаюцца. Аж боязна.
Успомніла я пра бабуліну газовачку і адразу пачала сваю казку:
— Жылі-былі лямпы.
Пачала, а сама яшчэ не ведаю, што далей казаць.
— Жылі-былі лямпы,— паўтарыла.— Жывыя і мёртвыя. А ў лесе жыла дужа злая ведзьма. І надумалася яна ўсе жывыя лямпы выкрасці ў людзей і пахаваць. Каб нікому не свяцілі.
— А што такое — жывыя лямпы? — спыталася цётка Міла.
— Тыя, што ўключаюць,— сказала я.
— А ёсць мёртвыя лямпы?
— Былі. Тыя, што запалкамі запальваюць. Вы ж самі пра іх казалі.
— Газовачкі?
— Але, газовачкі,— і я папрасіла: — Не перабівайце мяне, цёця Міла, а то я збіваюся!.. І вось пачала злая ведзьма хаваць жывыя лямпы. А людзі замест жывых вымушаны былі ставіць мёртвыя.
Так ведзьма рабіла кожную ноч. Засталася ў людзей толькі адна самая яркая лямпа. Надумалася ведзьма і яе выкрасці і схаваць.
Цёмнай ноччу паднялася небывалая бура. Падкралася ведзьма да апошняй лямпы. Схапіла, ды так апалілася, што адразу кінулася ў лес. У пячору, што была пад зямлёй. Там і прапала.
А ў лесе жыла маленькая дзяўчынка. Як яна туды трапіла, я яшчэ не прыдумала. Толькі яна ўсё-ўсё бачыла, што рабіла злая ведзьма.
— Дык твая маленькая дзяўчынка сапраўднай партызанскай разведчыцай была! — здзівілася цётка Міла.
— Так-так, разведчыцай! — узрадавалася я.— Бачыць дзяўчынка: не выходзіць ведзьма з пячоры. Здагадалася, разумніца, што няма яе на белым свеце. Дзяўчынка пазбірала ўсе жывыя лямпы, якія пахавала ведзьма, і вярнула іх людзям... Вось і казцы канец.
Тут я спахапілася — у казках такога канца не бывае — і даказала:
— І я там быў...
— Была,— паправіла мяне цётка Міла.
— Няхай была,— згадзілася я.— І ўсё піла. Па вусах цякло...
— У дзяўчынкі і — раптам вусы! — здзівілася цётка Міла.
— Па вуснах цякло,— паправілася я,— а ў рот ні кропелькі не папала.
Тут я саскочыла з канапы і давай танцаваць на адной назе.
— Ура-а! Я складаніца-чараўніца! Сама казку склала!
Цётка Міла рассмяялася і сказала, што складаніца — не тое слова. Трэба — складальніца або прыдумшчыца.
А я рассмяялася, зноў заскакала і закрычала:
— Прыдумшчыца-выдумшчыца!.. Сама казку прыдумала!
Вось і ўсё. А цяпер давайце гуляць у хованкі. А нагуляемся, будзем самі сабе казкі складаць. Добра?..
1967