epub
 
падключыць
слоўнікі

Віталь Вольскі

На гняздоўі чапляў

 

 

Я распытваю Ліпніцкага пра чапляў.

Наглядчык гаворыць, што калонія іх знаходзіцца ў чатырох кіламетрах адсюль, за ракой Нарачанкай.

Ісці туды трэба паўз бераг возера.

— Да моста ля вытокаў Нарачанкі дабрацца вельмі цяжка, — тлумачыць гаспадар. — Давядзецца вам ісці па вадзе, па палках, бо іначай не прайсці. Потым яшчэ тры кіламетры па сухой зямлі.

— А ці многа іх там, чапляў? — пытаюся я.

— Вельмі многа, — адказвае Ліпніцкі. — Больш за сотню гнёздаў будзе. Калі іх патрывожыць, яны страшэнны гвалт узнімаюць. Лётаюць, як апантаныя, цэлай хмарай.

— А ў вас тут яны бываюць?

— Не так ужо часта. Яны кормяцца больш па берагах Нарачанкі ды па навакольных балотах. Прылятаюць часам і сюды, на сажалкі, але вельмі рэдка, бо я іх тут страляю. Палохаю, каб малявак не бралі.

Гаспадыня папярэджвае мяне, што цераз Нарачанку без старонняй дапамогі не перабрацца.

— Зіма была снежная, — гаворыць яна, — а вясна дажджлівая. Вада ў рацэ высокая, і гаць, што да моста цераз Нарачанку, затоплена.

Я ўсё ж такі вырашыў ісці адзін.

— Ці можна пераправіцца, зняўшы абутак?

— Босым ісці нельга, — гаворыць гаспадыня. — Можна ногі пакалечыць, бо палкі пад вадой слізкія і сукаватыя. Упасці можна. Трэба ісці ў гумавых ботах. Ногі ўсё роўна будуць мокрыя, бо вада вышэй ботаў, але ж затое непакалечаныя.

Ліпніцкі даў мне свае рыбацкія гумавыя боты вышэй каленяў.

— Свой абутак вазьміце з сабой, — раіць ён мне. — Калі пяройдзеце Нарачанку, пакіньце боты ў кустах ля пераправы. Ніхто іх тут не возьме. Мы заўсёды гэтак робім. Далей ідзіце ў чаравіках, бо ісці тры кіламетры па сухой зямлі ў мокрых гумавых ботах будзе вельмі цяжка.

Я ўзяў боты гаспадара пад паху, узброіўся бярозавым кіем і рушыў у дарогу.

— Ідзіце па дамбе ўздоўж берага да самай гаці! — крыкнуў мне Ліпніцкі наўздагон.

Па зялёнай земляной дамбе між сажалкамі і берагам возера жвава скачуць шэрыя пліскі.

Дамба абсаджана тоўстымі разгалістымі вербамі.

Над сажалкамі лятаюць ластаўкі, кнігаўкі і чайкі.

З возера дзьме рэзкі вецер.

Хвалі з белымі грабянямі з шумам наступаюць на пясчаны бераг. Уражанне такое, быццам па цёмна-зеленаватай вадзе плывуць адна за адной белыя крыгі. Усё возера пакрыта такімі крыгамі. Сонца часта знікае за белымі воблакамі, якія шпарка плывуць па небе.

Вось і канец дамбе. Я нацягваю рыбацкія боты і лезу ў ваду. Цяпер я іду па нешырокай вадзяной дарозе. Абапал балотная дрыгва з густой і высокай расліннасцю. Над балотам жаласна крычаць кнігаўкі.

Вада спачатку даходзіць мне да каленяў, потым падымаецца вышэй. Подводная гаць з жэрдак і палак спружыніць пад нагамі. На кожным кроку палкі пад цяжарам нагі апускаюцца глыбока ўніз. Ногі слізгаюцца па жэрдках, якія абраслі пад вадой зялёнай тванню.

Трэба ісці павольна, асцярожна ставячы нагу на няпэўную апору, балансуючы і намацваючы дарогу кіем.

Ісці можна толькі па адкрытай вадзе. Па баках, у зарасніках асакі, яшчэ глыбей. Там непралазная дрыгва, з якой не выберашся.

Становіцца ўсё глыбей і глыбей.

Наперадзе відаць высокі драўляны мост без парэнчаў. На ім сядзяць тры чалавекі ў розных позах і ловяць рыбу. Побач з імі ляжыць сабака.

Калі я, намацваючы дарогу, сам таго не заўважыўшы, занадта наблізіўся да левага краю, адзін з рыбакоў устаў, замахаў рукою і крыкнуў:

— Толькі прама! Трымайцеся сярэдзіны! Туды нельга, там утапіцца мо-о-жна-а-а!..

Я паслухаўся парады і трымаюся сярэдзіны.

Чым далей, тым глыбей. Каля самага моста гаць апусцілася так глыбока, што я зачарпнуў вады спачатку левым ботам, а потым, стараючыся знайсці раўнавагу, і правым.

Вылажу на мост, перакінуты цераз Нарачанку.

Разуваюся, выліваю ваду з ботаў. Сушуся на ветры і на сонцы, якое раз-пораз хаваецца за воблакамі.

Рыбаловы на мосце мерзнуць. Твары ў іх пасінелі ад холаду, але яны стойка церпяць усе нягоды дзеля любімага занятку.

Пачынаецца гутарка наконт надвор’я і рыбнай лоўлі.

І тут высвятляецца, што рыбаловы — масквічы. Яны праводзяць свой летні адпачынак у вёсцы Занарач, дзе жыве нейкі сваяк аднаго з трох сяброў.

«Ажно вунь куды забраліся! — падумаў я. — Дзе толькі не сустрэнеш масквіча ці ленінградца!»

Вакол цікавы, своеасаблівы пейзаж.

Нарачанка тут паўнаводная, з шырокай балоцістай поймай і зусім непрыкметнай плынню.

Адпачыўшы, я спускаюся ў ваду з другога боку моста.

Тут не так глыбока. Крокаў праз дваццаць я выходжу на сухую зямлю.

Скідаю боты і хаваю іх у кустах, як раіў мне Ліпніцкі. Далей іду ўздоўж берага возера ў трусах і чаравіках.

З правага боку раскінулася балоцістая роўнядзь, злева — пясчаны бераг Нарачы.

Прайшоўшы з кіламетр, спыняюся.

Сярод балотнай расліннасці я ўбачыў знаёмую зграбную постаць шэрай чаплі.

Яна стаіць недалёка ад мяне на адной назе. Другая нага падкурчана пад жывот. Шыя чаплі ўцягнута ў плечы. Вострая жоўтая дзюба нацэлена ўніз.

Я выразна бачу яе светла-шэрае тулава, белую галаву з чорнай палоскай, якая пераходзіць на патыліцы ў прыгожы чорны султан.

Чапля стаіць нерухома. Здаецца, што гэта не жывая птушка, а добра зробленае чучала.

Раптам яна імкліва ўдарае дзюбай у ваду. Выхапіўшы рыбку, якая бліснула срэбрам на сонцы, чапля цяжка ўзлятае, боўтаючы жоўтымі нагамі над балотам. Некалькі моцных узмахаў крыламі — і вось яна ляціць са сваёй здабычай туды, дзе відаць на пагорку сосны. Яна нібы паказвае мне дарогу да гняздоўя.

Я іду далей у тым жа напрамку, у якім паляцела чапля. Бераг возера становіцца ўсё вышэйшы.

Над пясчаным абрывам растуць сосны. Зямля пакрыта мохам, кусцікамі чарніц.

Над берагам тры кнігаўкі з крыкам гоняць варону.

Сцежка звярнула ў лес. Сюды ўжо не далятае вецер. Сонца пачынае прыпякаць.

Я выходжу на зялёную палянку недалёка ад возера.

З аднаго боку — балоцістая лугавіна, з другога — старыя сосны на сухім узвышшы. Адтуль чуваць крык маладых чапляў.

Вось дзе знаходзіцца іх гняздоўе!

Саміх гнёздаў я адразу і не заўважыў. Яны схаваны высока сярод зялёнай хвоі сосен. Толькі нецярплівы хрыплы крык птушанят сведчыць аб тым, што калонія чапляў іменна тут.

Вось да адной з высокіх старых сосен падляцела чапля. Цяпер я разгледзеў і гняздо. Яно зроблена даволі нядбайна.

Чапля апусцілася на вялікі сук каля гнязда. Птушаняты сустрэлі яе частым і ўсхваляваным:

— Ке-ке-ке-ке-ке...

Чапля сунула ім нешта ў гняздо, і яны змоўклі. Тады яна паляцела прэч.

Чаплі сядзяць на яйках амаль месяц. Малыя птушаняты бяруць корм спачатку з дзюбы бацькоў, а потым з гнязда, куды бацькі кідаюць прынесеную здабычу. Праз шэсць-сем тыдняў маладыя чаплі пачынаюць лятаць.

Я саджуся на пень і аглядаюся.

На соснах сапраўды, як казаў Ліпніцкі, больш за сотню гнёздаў, але ўсе яны схаваны ў зеляніне і здалёку амаль непрыкметны. Гнёзды вялікія, плоскія, зробленыя з галля і сцяблоў чароту.

На зямлі пад соснамі гніюць рэшткі няз’едзеных рыб. Над імі віюцца і гудуць мухі. Пахне тут нядобра. Зямля навокал забруджана.

Між іншым, чапля корміцца не толькі рыбай, але і мышамі, жабамі, слімакамі, рознымі насякомымі.

Мне казалі, што за дзень яна з’ядае каля пяцісот грамаў рознага корму.

З гнёздаў чуюцца хрыплыя крыкі. Малыя чаплі неспакойна варушацца, чакаючы корму. Некаторыя гнёзды пустыя. Маладыя чаплі ранніх вывадкаў пакінулі іх нядаўна. Яны яшчэ не навучыліся добра лятаць і трымаюцца ля гняздоўя.

На суку невысокай разгалістай сасны сядзіць недалёка ад мяне маладая чапля.

Я ўстаю і падыходжу бліжэй, павольна і асцярожна, з вялікімі перапынкамі.

Чапля, не адрываючыся, глядзіць на мяне сваім неспакойным жоўтым вокам, але ўцячы не спрабуе. Яна яшчэ не набыла поўнасцю аблічча дарослай чаплі. Галава ў яе нейкая ўскудлачаная, дзюба шырокая і караткаватая. Выгляд, трэба сказаць, не вельмі прывабны.

Я пасоўваюся яшчэ бліжэй.

Чапля глядзіць на мяне падазрона, але не адлятае. Спачатку гэта мяне здзівіла, але хутка я здагадаўся, у чым справа.

Чапля яшчэ не ўмее лятаць. Яна, мабыць, толькі што пакінула гняздо і адчувае сябе вельмі няўпэўнена. Гэта яе першы выхад у свет. Палёту яна баіцца больш, чым незнаёмай істоты, якую бачыць, магчыма, першы раз у жыцці, тым больш, што чалавек, які стаіць перад ёю, не робіць рэзкіх рухаў і не выяўляе варожых намераў.

Вось яна і сядзіць нерухома на сваім сасновым суку, не зводзячы з мяне вострага, насцярожанага позірку.

Я не захацеў яе больш непакоіць і, ціха абмінуўшы, пайшоў далей.

Усюды адзін і той жа малюнак — на соснах гнёзды, на зямлі пад соснамі бруд і смецце.

Вось я нарэшце і пабываў на гняздоўі чапляў!

На жаль, я не магу тут доўга затрымлівацца, бо абяцаў вярнуцца ў дом ля сажалак не пазней пятай гадзіны.

Па дарозе назад я знаходжу ў кустах каля пераправы свае гумавыя боты. Штаны і шкарпэткі, развешаныя на галінах вярбы, за гэты час добра высахлі, але зараз ім зноў давядзецца мокнуць.

Я пераходжу мост, на якім па-ранейшаму сядзяць і цярпліва мерзнуць на халодным ветры масквічы-рыбаловы, і зноў іду па глыбокай вадзяной дарозе сярод балота. Назад ісці крыху лягчэй, бо траса як-ніяк ужо асвоена.

Студэнты вярнуліся тым часам з сажалак, але ехаць на катэры навуковы кіраўнік яшчэ не дазваляе. Трэба чакаць, пакуль сунімецца бура, якая бушуе зараз на возеры.

Гадзіны праз дзве возера крыху супакоілася. Але назад катэр плыве ўсё-такі не наўпрост, а ўздоўж берага, робячы круг.

— Тут, у затоцы, зацішней, — гаворыць наш кіраўнік.

Абмінуўшы касу, катэр выраўноўвае курс, і далей плывём па прамой лініі.

Вярнуліся мы на станцыю каля дзевяці гадзін вечара.

Калі высадзіліся на бераг, на возеры панаваў спакой. Неба ачысцілася ад хмар, вецер сціх, і вялізная сіняя чаша Нарачы іскрылася і зіхацела ў залаціста-ружовых праменнях вячэрняга сонца.

1957 - 1958


1957-1958

Тэкст падаецца паводле выдання: Вольскі, В.Ф. Падарожжа па краіне беларусаў: нарысы / Віталь Вольскі. – Мінск, Мастацкая літаратура, 2006. – 319 с.
Крыніца: скан