Адразу кінулася ў вочы - начное неба прарэзаў яскрава бялюткі шлейф дыму. Ён, як хвост, цягнуўся з вогненнага шара, ад якога разляталіся па баках промні святла. Нібыта палаючая камета ляцела да зямлі. Але самае дзівоснае, што хвост гэтай каметы раздвойваўся на канцы. Незвычайнасць убачанага прымусіла чалавека спыніцца. І першае, што ён адчуў, - гэта пагроза бяды, немінучай бяды. І нікому з людзей не пад сілу прадухіліць яе. Безабароннасць перад невядомай з'явай спужала чалавека. Ён азірнуўся і ўбачыў, як за ім коціцца кола ад воза. Месячнае святло мільгала на жалезным вобадзе. Кола роўна кацілася па дарозе. Кацілася і не падала. І жах - гэтае святое пачуццё самазахавання - штурхнуў чалавека бегчы. Які быў яго адчай, калі, азірнуўшыся, ён убачыў, што кола ўсё ж коціцца. Здавалася, сэрца выскачыць з грудзей, здавалася, не вытрывае гэтага шалёнага бегу і ўпадзе, але ён бег. Гэта было яго паратункам. Дзікая, неверагодная пагоня. Ён змагаўся за сваё жыццё і не ведаў, з чым або з кім змагаецца. Ён падбег да каплічкі, што стаяла на ўскрайку вёскі. А кола, за якія дзесяць крокаў, шалёна ляцела за ім. Толькі паспеў зачыніць за сабою дзверы, як моцны ўдар страсянуў невялічкую будыніну. Ніколі ў жыцці не чуў ён такога жахліва-злавеснага смеху, як цяпер за дзвярыма. Нібыта сам д'ябал рагатаў на вуліцы. Смех, як холадам, пранізаў яго цела. І тады ў апошняй надзеі ён пачаў маліцца, просячы Бога выратаваць яго. Гэта былі і адчай, і надзея на выратаванне, і яго адзіная абарона, і жах застацца сам-насам са сваім жахам. Тая ноч у капліцы стала вызваленнем яго Духа, адрачэннем ад асцярожнасці і разважлівасці рэаліста, які не верыў і адмаўляў цуд. Ён празрэў. Калі прарок выйшаў з каплічкі, дык убачыў асветленае агнём неба, нібыта водсвет пекла ўдарыўся ў нябеснае скляпенне. Ні кола, ні слядоў ад кола ён не ўбачыў.
Пра гэты выпадак ён не распавёў нікому. Наступнай ноччу яму прысніўся вешчы сон, і ў той жа дзень ён адправіўся ў сталіцу. Прарок павінен быў папярэдзіць аб бядзе.
У горадзе ён спыніўся на гасціным двары, які знаходзіўся непадалёк ад каралеўскага палаца. Вось ужо некалькі месяцаў на двары не сяліліся госці. Нядобрая слава адганяла ад гэтага месца і самага смелага. Казалі, што тут бачылі ноччу прывід.
Асцярожны рып дзвярэй не спужаў прарока. З цемры на парозе пакоя вырасла белая постаць. Як Афінадор, прарок пакрочыў за прывідам. Па прыступках яны спусціліся ў лёхі і доўга ішлі па калідоры. Адзіным арыенцірам для прарока служыла гэтая белая невыразная постаць наперадзе. Нечакана яна знікла. Нібыта растала ў цемры. Прарок упёрся ў нешта цвёрдае, што вырасла на яго шляху, - сцяна. Рука знайшла клямку дзвярэй. У пакоі, куды ўвайшоў прарок, сядзеў каля каміна чалавек. Вогненныя блікі асвятлялі яго задумлівы твар. Чалавек падняў галаву і зірнуў на таго, хто патрывожыў яго.
- Ты хто такі? - нават не здзівіўся з'яўленню незнаёмца, а стомлена прамовіў гаспадар пакоя.
- Я прарок.
Недаверлівая ўсмешка зняважлівай складкай адбілася на вуснах гаспадара.
- А я кароль! І што мне, прарок, напрарочыш?
- Бяду і бясслаўе вашай каралеўскай вялікасці. Я прыйшоў папярэдзіць ад нявернага кроку. Не вынімай свой меч з похваў...
Кароль не даў яму прамовіць. Нібыта падмянілі яго. Падхапіўся на ногі і злосна закрычаў:
- І ты тое самае? Хто ты такі? Прарок? Дык вось прароч кухаркам. Не табе вырашаць, што мне рабіць. - Раптам ён знерухомеў і здзіўлена зірнуў на свайго госця. - А як ты трапіў сюды? Хто цябе сюды прывёў? Хто паслаў цябе? - Вось што ён не мог зразумець.
- Я прыйшоў, бо павінен быў прыйсці. А хто мяне паслаў? Той, хто мяне паслаў. Той, хто прывёў мяне сюды. Той, хто пракляне цябе, калі вымеш меч. Ён прасіў цябе любіць і жыць з мірам.
- Варта! - закрычаў кароль: Калі ў пакой убеглі ўзброеныя жаўнеры, ён паказаў на прарока. - Зняволіць. І можаш перадаць, што я зраблю па-свойму. Досыць мяне павучаць! А яшчэ сумняваўся!
Вайна ўсё ж пачалася.
Палеткі ўжо не каласіліся жытам, а чарнелі касцьмі чалавечымі. Плакалі ўдовы па мужах, плакалі матулі па сынах, плакалі дзяўчаты па каханых, плакалі дзеці па бацьках. Раслі крыжы на могілках. Вятры шумелі на папялішчах спаленых весяў. У пакутах паміралі галодныя людзі, замярзалі на вуліцах бежанцы. А кароль загадваў адно: «Вайна да перамогі». І плявалі ў людскія шэрагі вогненнымі ядрамі гарматы, знаходзілі сваіх ахвяр кулі. Смерць пад бой барабанаў правіла сваё баляванне.
І народ не вытрываў: паўстаў супраць караля і прымусіў яго адрачыся ад улады. Новы ўрад абвясціў каралеўства рэспублікай і спыніў вайну. Толькі ўлада гэта была кволая, ледзь мовіла першыя словы: «Мір, Зямля, Воля». А каб выжыць, каб падняцца на ногі, прагнула яна ўліць у свае жылы крыві. І лілася кроў... «Чалавек гучыць горда», - мовіў мудрэц. А для новай улады чалавека не існавала, а былі ворагі рэвалюцыі, тыя, хто спачувае ім, тыя, хто марыць аб каралеўстве, тыя, хто не верыць у светлае будучае, і тыя, хто будуе гэта светлае будучае. Правадыр абвясціў сябе тым, хто адзін ведае ісціну і праўду, хто бачыць будучае. Хто сумняваўся, той быў вораг.
Прарок апынуўся на волі. Але адзін прарок у Айчыне быў, а другога не павінна быць. Бо няма прарока ў сваёй Айчыне. А ў чужую Айчыну са сваімі прароцтвамі не лезуць. І прарок стаў простым чалавекам, які зарабляў на хлеб службай начным вартаўніком у адным з гарадкоў далёкай правінцыі. Потайкі ён пісаў раман аб будучым, дзе людзі кахаюць і мірна жывуць.
Колькі часу правёў ён над паперай з неспатоленым жаданнем выказаць сваю мару. Чалавек не заўважаў ні стомы, ні штодзённых клопатаў, ні сваёй адзіноты. Ён верыў, што напіша геніяльны твор. Так міналі гады. Чалавек засумняваўся ў сваім літаратурным таленце. Дык навошта тады пісаць? Але калі вырачыся мары, калі змірыцца са сваімі сумненнямі і прызнаць сябе нікчэмным, дык што ў яго застанецца? Дар прадбачання, які прынёс яму столькі пакут?
Колькі разоў чалавек бег са свайго дому ад адзіноты і ў далечыні ад шумлівых вуліц і праспектаў, што фанабэрыста зіхацяць неонавымі агнямі ліхтароў і вітрынаў, адзінока блукаў па змрочных і глухіх вулках гарадоў, дзе ліхтары, нібы дзеці, спуджана дрыжаць перад цемрай. Там не снавалі машыны, а рэдкія прахожыя спяшаліся хутчэй схавацца ў сваё жытло. То сакавіцкі снег, брудны і коўзкі, выплюнуты бяззубым ротам зімы, хлюпаў пад яго нагамі, то адгукаўся на яго крокі брук, то плюхаліся за ім восеньскія лужы, то завіруха замятала яго след. Так хадзіў ён адзін па вулках гарадоў. Бывала, сядаў у аўтобус. Людзі ў ім, маўклівыя і чужыя адзін аднаму, не заўважалі яшчэ аднаго пасажыра. Аўтобус вывозіў яго на праспекты, за акном мільгалі агні. І не хацелася выходзіць, ехаць ды ехаць, але ўсё ж ён выходзіў. І доўга блукаў па апусцелых вуліцах, пакуль не замярзаў, і толькі тады вяртаўся дадому, дзе зноў чакала яго адзінота.
І тады, калі паліў ён у каміне рукапіс, нібыта ў яве ўвайшлі да яго героі ненапісанага твора. Яны спыніліся ля дзвярэй і з надзеяй паглядалі на свайго аўтара. Народжаныя яго пакутамі, пачуццямі і марамі высакародныя юнакі і прыгожыя дзяўчаты, мудрыя мужчыны і пяшчотныя жанчыны. Усё лепшае, што меў ён у сваёй душы, аддаў ім.
«Што ж ты? Вывеў нас у гэты свет, і па волі тваёй мы пакутавалі, радаваліся, кахалі, ненавідзелі, і вось пакінуў нас адных, разлучыў з каханымі, не даў выканаць прызначэнне. Мы ж твае дзеці. І ад таго, што кінуў нас, ты застаўся адзін. Мы патрэбны табе і ты нам. І прыйшлі да цябе» - так мовілі яны. А з-за іх спінаў нясмела выглядалі тыя, якім ён адвёў ролю нягоднікаў. «І мы прыйшлі да цябе. Чаму ты прымусіў нас рабіць злачынствы? І мы хочам быць высакароднымі, хочам, каб кахалі нас. Нам агідна чыніць мярзотнае», - так прасілі яны.
У гэтую хвіліну адчуў ён, што народжаныя ягоным уяўленнем героі - жывыя людзі, якія любяць яго, моляцца на яго, як на Бога. Ён палохаўся загаварыць з імі, бо думаў, што знікне раптам гэтая незвычайная ява і пакой апусцее - яны пакінуць яго аднаго. Ён сядзеў і маўчаў і адчуваў на сабе іх позіркі. І асмеліўся - зноў зірнуў на дзверы, але каля іх нікога не ўбачыў.
Чалавек не спаліў свой твор. І зноў сядзеў ён за сталом, і чыстыя старонкі паперы ажывалі пад яго пяром. Дарагія яму людзі прайшлі праз яго сэрца наканаваным ім шляхам. І калі шлях прывёў іх да шчасця, творца паставіў апошнюю кропку. А пасля лёс павёў прарока туды, дзе быў яму некалі вынесены прысуд. Ён адправіўся ў сталіцу, там яго чакалі.
Яшчэ здалёку ўбачыў ён, што помнік на магіле караля разбураны, толькі застаўся адзін мармуровы пастамент, на якім ляжала... кола ад воза. Гэта быў сімвал, які ведаў толькі ён.
За жалезнай агароджай на мармуровай лаўцы сядзеў той, хто яго чакаў, побач з ім стаяла бутэлька-фугаска таннага віна і пустая гранёная шкляніца. Прарок адчыніў веснічкі і ўвайшоў унутр агароджы. Чалавек азірнуўся - кароль Аўгуст. Час састарыў яго. Зморшчаны, азызлы твар меў нездаровы пергаментны колер. Пад вачамі чарнелі зямлістыя мяшкі. А пачырванелыя вочы, некалі ганарлівыя і ўладарныя, абыякава паглядалі на свет. Паношаныя нагавіцы і пінжак, брудная сарочка, стаптаныя без шнуркоў чаравікі на нагах. Не салодка жылося былому ўладару дзяржавы. Ён пацягнуўся па бутэльку, наліў віна ў шкляніцу і падаў яе прароку. «Выпі», - прамовіў ён глухім голасам. На закарузлай далоні сінім колерам выпісана: «Не забуду маці родную». «Выпі», - зноў паўтарыў былы кароль. - А-а, - працягнуў ён расчаравана, - грэбуеш. Ну, хай».
Былы ўладар закінуў галаву і паднёс да вуснаў шклянку. Глыток за глытком асушыў яе, крэкнуў, выцер далонню вусны. «А ты не грэбуй, я такі, як і ты, - загаварыў ён. - За памылкі я адказаў. Ад званка да званка адбарабаніў. І чысты я цяпер. Чуеш, чысты, такі ж грамадзянін і таварыш, як і ты. І не трэба грэбаваць мною, - голас яго мацнеў, і Аўгуст амаль крычаў, пырскаючы слінаю: - Я не вінаваты, што ты нарадзіўся ў хаце, а я ў палацы. І бацькоў я не выбіраў». - «Адкажыце, ваша вялікасць, што наказваў вам бацька перад смерцю?» - спытаў прарок. І не пытанне, а вось гэты зварот - ваша вялікасць - астудзіў былога караля... Ён змоўк і ўважліва зірнуў на прарока. На яго шыі крануўся коўцік. Аўгуст праглынуў сліну. «Што? - з болем у голасе перапытаў ён і махнуў рукою. - А-а».
«Хай нагадае вам бацька, - мовіў прарок і дастаў з кішэні манету, падаў яе былому каралю. - Пакладзіце на магіле, бацька пазвоніць вам».
«Як?» Разгубленасць была ў яго вачах.
Што ж, д'ябальскае кола дагнала прарока. Цяпер ён ведаў, навошта яму быў дадзены дар прадбачання. Каменьчык у руках лёсу. Падабраў з дарогі і кінуў яго ў бездань. І вось сарвалася, загрукацела, паляцела на волю зло. Вялікае зло запанавала над людзьмі. Але зло заўсёды бяссільнае перад дабром. Колькі разоў зло і нянавісць распіналі на крыжы дабро і любоў. Гэтае вечнае аднаўленне праз пакуты зла і нянавісці, гэтае вечнае нараджэнне дабра і любові. І кожнае новае нараджэнне нясе ў свет бессмяротнасць чалавецтва. І кожнае новае зло нясе ў свет вялікую мару шчасця жыць з любоўю і мірам.
Маленькі каменьчык у руках лёсу, вышэйшых сіл, багоў. Ім заўсёды патрэбны Юда, Кайяфа і Пілат. Ім патрэбны зло і нянавісць, каб не зніклі дабро і любоў. Просты закон захавання энергіі. Плюс з мінусам, дабро са злом, любоў з нянавісцю. І наша бессмяротнасць - гэта вечнасць багоў.
Калі прарок вярнуўся дадому, дык яго не сустрэў адзіны сябар сабака Аргус. Ён ляжаў на падлозе, нават не падняў галавы. Прарок пагладзіў сабаку і адхапіў руку ад здзервянела-нежывога кодаба. Як жа так, ён не здолеў прадбачыць смерці свайго адзінага сябра? І нічога не зрабіў для яго выратавання. Так пазбавіўся ён дару прадбачыць. І адчуў ён смяротную стому, і зразумеў, што і яго час ужо блізкі. Але смерць не пужала яго. Гэта было нараджэнне дабра і любові, што панясуць у свет ягоныя героі. Вечнае аднаўленне адбылося і на гэты раз, як і раней адбывалася, як і ў будучым адбудзецца.
Р.S. Учора памёр былы кароль Аўгуст I. Па словах яго жонкі, вечарам зазваніў тэлефон, і Аўгуст падняў трубку, здзіўлена ўскрыкнуў: «Тата» і страціў прытомнасць. Па дарозе ў бальніцу былы кароль на імгненне апрытомнеў і, прамовіўшы: «Ён закляў мяне любоўю і паклікаў ісці з мірам», памёр.
(З газетных паведамленняў)