epub
 
падключыць
слоўнікі

Вітаўт Чаропка

Закон маятніка

Дарэмна мы лічым сябе людзьмі, якіх аб'яднала слова, нас аб'яднаў стол, за якім мы сядзім: вялікі, круглы, масіўны і паліраваны. Мы, далёкія і чужыя адзін аднаму, амаль нічога не ведаем пра кожнага з нас у асобку. У нашым панурым маўчанні адчуваецца адчужанасць, у нашых вачах - самота. Падобныя мы на выпадковых людзей, што сабраліся разам, каб выканаць нейкі абавязак ці рытуал, які нас не цікавіць і не хвалюе, і мы жадаем, каб хутчэй ён скончыўся.

Слухаем апавяданне. Аўтар сам чытае. Голас нідзе не задрыжыць, нідзе не сарвецца, не прыцішыцца. Так звычайна перад шэрагам у войску зачытваюць загад. Ды і сам аўтар сваім цвёрдым голасам, суровым тварам, падазроным позіркам шэрых вачэй, якім ён час ад часу, адарваўшыся ад паперы, акідвае нас, нагадвае мне вайскоўца. Так і чакаю, што ён зараз рэзка ўскочыць з крэсла і гаркне на ўсю глотку нешта накшталт: «Слухай мой загад». І апавяданне ён чытае, здаецца, для таго, каб мы пасля дружна крыкнулі: «Ура!» Я сумую: апавяданне мне не падабаецца. Не магу доўга зразумець, што менавіта чытае аўтар: ці гэта проста замалёўкі з натуры, якія з пратакольнай дакладнасцю перанесены на паперу, ці нешта падобнае на «акынпрозу» (што бачу, пра тое і пішу), ці сапраўды, як сцвярджаў аўтар, апавяданне. Які сэнс ва ўсіх гэтых дэталёвых апісаннях таго, што адбываецца вакол героя аповеда? У чарзе па квіток на аўтобус, у дыялогах людзей, апісанні іх вопраткі і твараў.

Каля мяне сядзіць старшыня літаб'яднання. Кучаравая рудая барада, якую ён адгадаваў за зіму, састарыла яго на некалькі гадоў. Старшыня крэмзае алоўкам па аркушы, на якім ужо намалявана зорка Давіда і напісана: «Пошукі... Каштоўнае - жыццё... Няма дынамікі... Адмысловая проза... Паказ мускулаў... Культурыст...»

Я бяру паперу і пішу асадкай: «Сумна. Я ўжо нічога не разумею. Завязка на шматтомны раман». Старшыня піша мне ў адказ: «Такая проза патрэбна». Нарэшце апавяданне прачытана. Аўтар дзелавіта збірае лісткі ў стос, выраўноўвае іх. Зняважліва паглядае на нас.

- Ну, пачнём абмяркоўваць? - кажа старшыня. - Хто першы? - Ён абводзіць нас позіркам. - М., давай з цябе.

- Не, я ў прыватнай гутарцы выкажу свае меркаванні, - адказвае М. і ўсміхаецца прыязна аўтару.

- Ну, давайце, хлопцы, смялей, - падбадзёрвае нас старшыня.

Ён нібыта будзіць нас ад сну, а нам прачынацца не хочацца.

Цягнецца доўгая няёмкая цішыня. Мы апускаем вочы, каб не пазіраць адзін на аднаго.

Першы адважыўся крытык Ш. Ён доўга вяшчае пра канстатацыю факта, апісальнасць аповеда, культуру мовы, кажа, што не паказаны характар героя ў развязцы, не разумее, да чаго прывёў свайго героя аўтар.

- А ты чаго маўчыш? - звяртаецца да мяне шэптам паэт, што сядзіць леваруч.

А што мне казаць? Што апавяданне сумнае, зацягнутае і сапраўды апісальнае. Хаця я б мог мовіць аўтару. Не, яго герой не зробіць крок цераз парог новага жыцця. Аўтар нічога не ведае пра закон маятніка, пра няўмольны закон маятніка. Калі чалавек не зробіць свой рашучы крок сёння, калі адкладвае яго на заўтра - спрацоўвае закон маятніка; сілы ўчарашняга дня цягнуць яго назад, туды, адкуль ён так прагне вырвацца. Заўтра настае сёння, і сёння трэба было герою парваць з усім тым, што яго злучала з учарашнім. Вось так і будзе герой ірвацца душою са свайго апрыклага становішча, і не вырвацца яму, бо старое нязменна будзе мацнейшае за яго самога. Туды-сюды, туды-сюды - закон маятніка. Вось так.

- Калі казаць праўду, дык мне не хочацца даваць якіясь ацэнкі. Адчуваеш пакуты адзінокага чалавека, падзяляеш яго пошукі адказаў на няпростыя пытанні жыцця, - прамовіў паэт В., гэткі інтэлектуальны гвалтоўнік, яму дай толькі слова - і не спыніць, не стрымаць. У мяне такое ўражанне, што ён проста інтэлектуальны дурань, бо чалавек без пачуцця меры падобны на дурня.

Празаік Г., які нешта запісваў у блакнот, падняў галаву. І па яго агрэсіўным позірку можна здагадацца, што ён падкіне жару.

- Тут, калі паслухаць В., дык перад намі жывы класік. А я ў гэтым аповедзе нічога незвычайнага не знаходжу, - прамовіў ён суровым голасам. - Такое ўяўленне, што літаратура для аўтара - палігон для выпрабавання сваіх «саракапятак». Думак і на абразок не набярэцца.

- Я вельмі абрадаваны, што хоць на абразок вы набралі думак. У цябе іх набіраецца толькі на хайку, - кінуў у адказ раззлаваны аўтар.

Празаік Г. прапусціў гэтыя словы, працягваў:

- Я думаю, ты закамплексаваўся ў смакаванні сваёй адзіноты і смутку. Як бы любуешся імі...

- Чаму закамплексаваўся?.. - у размову ўступіў паэт, што сядзіць леваруч ад мяне. - Аўтар падымае вельмі важнае пытанне. Мы ж усе адзінокія.

Калі нарэшце закончыцца гэтае сумнае абмеркаванне? Дома мяне, пэўна, чакае званок ад жанчыны. Я ведаю, яна не супраць правесці вечар са мною. І я вазьму бутэльку шампанскага і паеду да яе. На стаянцы таксі п'яныя мужыкі будуць хапаць адзін аднаго загрудкі, высвятляць, хто з іх першы ў чарзе. А першы - я. Мяне чакаюць. Іх ніхто не чакае, ім няма куды спяшацца. Адкуль я ведаю, што адбудзецца менавіта так? А так некалі было. А што было аднойчы, тое аднойчы і паўторыцца. Ужо тады, калі таксі рванецца скрозь начную імглу, асветленую ліхтарамі, я падумаю, што зараз робіць паэт В. Ён, пэўна, сачыняе вершы, а празаік, пэўна, перарабляе сваё апавяданне, крытык Ш., магчыма, ужо спіць, а я ўцёк ад літаратуры. Я хачу жыць. І заўтра закон маятніка верне мяне да літаратуры.


1987

Тэкст падаецца паводле выдання: невядомае
Крыніца: невядомая