— Тата... татачка...
А ён шалёны... а ўсе пузганцы, галапупцы вясковыя, бегаюць за ім і крычаць: «Шалёны, шалёны!»
Мала гэтага — аплёвываюць, ахарківаюць яго...
Мала гэтага — каменнямі і гразёй закідываюць плечы, грудзі, твар...
І смяюцца, смяюцца...
А ён ходзіць і маўчыць...
Не адвернецца, не плача, нават не ўцякае; ходзіць і маўчыць...
А я рвуся да яго — абняць, цалаваць пакрыўджанага, бяздольнага...
На каго бог, на таго і людзі!
Чуваць гоман дзяцей: шалёны! шалёны!
— Тата, татачка!..
— Агатка, дурная! Чаго ж плачаш, чаго енчыш? — кажуць мне.
— Адыдзіце! — крычу,— благія вы!..— Што я, каменная або ён мне не бацька, ці што?..
Усе яго б’юць — усе! Не тое што чужыя — нават маці, сёстры і браты, дзеці яго — родныя дзеці... бо ён шалёны, бо ён маўчыць...
А мяне завуць дурной за тое, што я яго шкадую — шалёнага...
Помню, як яшчэ тата здаровы быў, і тады маці крычала на яго і біла, кажучы, што ён не поп і не халоп: не здацен ні да якой работы. Ён і тады маўчаў.
Змалку служыў ён за фурмана ў адной пані, а болей ніколі нічога не рабіў. Рукі яго не мелі складу ні да якой работы і былі белыя, далікатныя... Сам быў ён спакойны — ні з кім не вадзіўся, не тое што біцца. Гарэлкі не піў нават і тады, калі меў грошы. Але паня тая памерла, і ён астаўся без работы. Біўся, біўся, бедны, як рыба аб лёд, і нічога не выйшла — у фурманы болей не папаў. Зямелькі сваёй не было. Прыйшлося матцы адной працаваць на дзяцей і на яго, дык яна яго — давай біць!.. Біла, біла, пакуль раз паленам гэтак уклеіла на галаве, што ён застагнаў і паваліўся. Хварэў пасля гэтага доўга і стаўся шалёным... Першыя часы быў надта злосны. Пачаў бушаваць, кідаўся да маткі, але яна яго ізноў супакоіла...
Перастаў ён з таго часу з людзьмі гаварыць. Не гаворыць, не плача, не смяецца, быццам унутры душы яго жыве таемны сакрэт... Ён нікога не крыўдзіць, а яго ўсе, бо ён — шалёны...
Тата... татачка!..
На мяне ён неяк інакш, як на другіх, пазірае... Толькі з маіх рук бярэ кавалак хлеба, а болей ні ў кога не бярэ...
— Не адыходзь, татачка! Які ты ёсць — я люблю цябе!.. Я яшчэ болей люблю!..
І цалую яго белыя тонкія рукі. Дрыжаць яны ў яго, як гладзіць мае валасы... А з яго сініх добрых вачэй коцяцца слёзы, аграмадныя, як арэхі... Толькі пры мне ён плача...
І ён адыходзіць... далёка, далёка, у сумную імшару, што за рэчкай... у страшную імшару, якой я надта баюся, адыходзіць ён надоўга, да зімы... Як ён жыве там, не ведаю. Жывуць жа неяк звяры, птушкі і ўсялякія стварэнні вольныя...
Затое я марнею ўсё лета... не сплю ноччу ды ўсё думаю, думаю... усё паглядаю ды паглядаю ў аконца — на цёмную, страшную імшару, што за рэчкай. А над высокім лесам устае зарніца, быццам чырвонае, крывавае поле... На тым полі сіняй істужкай цягнецца сцежка, па той сцежцы ходзіць нехта ў белым... Гэта — Хрыстос. А за ім — татка мой. І трымае мой татка вялікі, вялікі крыж на сваіх плячах...
— Добрая ў мяне Агатка!..— чую я голас таты. Хоць далёка ён, але чую... Салодкі голас, як у скрыпцы...
— Татачка! — крычу я і... адкрываю вочы.
Гэта я заснула ў аконцы, пазіраючы на імшару, што за рэчкай.
Праходзіць лета. Прыходзяць халады, сцюдзёныя дажджы...
Ноч. Не спіцца. Бярэцца пад дзень.
— Тат-ка... татачка, дзе ты цяпер?
Зоркі гараць у сінім небе. У хаце ціха.
Маці ўжо пайшла ў двор на падзённую работу — бульбу выбіраць. Я адна. Браты і сёстры ўсе па людзях: хто за пастуха, хто за няньку. Толькі я, хворая, мізэрная, з мамкай жыву. Яна ўсё крычыць на мяне, што я пайшла якраз у бацьку! Сумна адной мне...
Нехта нясмела скробае шыбіну пры тапчане, дзе я сплю... Божа мой! Гэта ж татка!.. Абдзёрты, абарваны — дрыжыць ад холаду, як асінавы ліст. Я барджэй лапці на ногі, кажух на плечы і выбягаю.
— Татачка! Добры! Мілы! Ідзі ў хату!..
А ён стаіць і маўчыць.
— Татачка, у хату пойдзем!
— Баюся!.. — чуць шэпчуць яго сінія вусны.— Я баюся!..
Не ідзе, хоць ты гвалт падымі!..
— Бяры кажух, лапці!
Маўчыць... Галаву да сцяны прытуліў... Я да яго — рукі халодныя, твар халодны, увесь ён халодны і дрыжыць, тоненькі, слабенькі...
— Татачка, пойдзем у хату! — і я яго трасу.
— Добрая ты ў мяне, Агатка!..— кажа ён.
Вочы расплюснуў — вялікія, сінія, бліскучыя — і назірае на зоркі ў небе.
Ён такі сцюдзёны, а слёзы гарачыя, як распушчанае волава, падаюць на мае рукі...
Не дрыжыць нешта татка ад сцюжы; глядзіць на неба і быццам прыслухоўваецца, што бог да яго гаворыць...
Белы іней патрушыў яго скалмачаныя доўгія валасы. Галава пахінулася ўбок. Якраз святы, што на абразе...
— Татка... татачка!.. Я пайду з табой у імшару, у сівую, як бабуля, імшару!
На той імшары іней бялее, як белы вывернуты кажух...
— Шалёны вярнуўся! — чую я гоман некалькіх галасоў. Адвярнулася паглядзець, хто там, а халодны труп майго бацькі пакаціўся на мёрзлую, цвёрдую прызбу...