Рэйтынг, складзены экспертамі «НН», узначальваюць «Галасы з-за небакраю: анталогія паэзіі свету ў беларускіх перакладах ХХ ст.», збор твораў Адама Станкевіча і «Магдэбургская Гародня» Юрыя Гардзеева.
Беларуская літаратура заложна ўрастае ў сусветную, а тая, рашуча прашыўшы моўныя перапоны, ужываецца ў тканку беларускай. Сёлетнюю дзесятку найлепшых узначальвае кніга перакладаў замежнай паэзіі.
Сёлета выйшла шмат якаснай літаратуры. Як адзначыла пісьменніца Людміла Рублеўская: «Пачала згадваць цікавыя выданні 2008 году — спісала цэлую старонку, і з прыкрасцю зразумела, што выбіраць давядзецца найлепшае з такога ж найлепшага. У запаветную «дзясятку» не далося пісаць ніводнага навукова-папулярнага выдання ці альбому кшталту «Калекцыйная спадчына Вялікага Княства» — столькі сёлета выдатнай паэзіі і прозы».
Са свайго боку гісторык з Гродна Андрэй Чарнякевіч уважае, што «гэта быў цалкам неблагі — як на цяперашнюю рэчаіснасць — год для гістарычнай кнігі».
Літаратуры за год выйшла так шмат, што амаль ніхто з экспертаў не ўспомніў кніг, якія пабачылі свет у першай палове 2008: выдатную «Цацачную краму» Леаніда Дранько-Майсюка, паэтычны зборнік «Дзевяностыя forever» Сяргея Прылуцкага і кнігу вершаў Пятра Васючэнкі «Піраміда Лінея».
З іншага боку, безумоўна вартыя, але выдадзеныя ў лістападзе—студзені «Мой шыбалет» Пятра Садоўскага, «Люблю Беларусь» Паўла Севярынца і іранічна-хуліганскі «Сабака» Юрася Пацюпы, проста не ўправіліся трапіць на чытацкае вока.
Стуль выспявае парада: хто хоча трапіць у шорт-лісты, мусіць выдавацца пры канцы лета — на пачатку восені. І пажадана, у недзяржаўных выдавецтвах.
Напрыклад, у нядаўна створаным выдавецтве «Галіяфы», што цягам году здзейсніла шэраг удалых праектаў, або ў «Лімарыусе», што на радасць аматарам тутэйшага працягваў сваю ціхую экспансію. Ці ў па-ранейшаму непахіснага «Логвінава». Дарэчы, другі год запар «Логвінаў» — выдавецтва году, хіба што сёлета вымушана падзяліць першынство з гродзенска-вроцлаўскім выдавецкім праектам.
Дзяржаўныя выдавецтвы? Яны, здаецца, настала адмовіліся адкрываць новыя імёны ды ўвогуле ўплываць на сучасны літаратурны працэс. Не хацелася б, але ўжо, пэўна, вымалёўваецца ніша для дзяржаўных выдавецтваў — хлебнае, але нейкае такое бязвольнае перавыдаванне беларускай класікі і выпуск календароў ды даведачнай літаратуры.
У спісах найлепшых кніг як няма леташняга разнабою, дык заўважаецца прынамсі доўгачаканая разнастайнасць жанраў. У спісах экспертамі незабытыя — паэзія (зборнікі Галіны Дубянецкай, Валянціны Аксак, Андрэя Хадановіча і Рыгора Барадуліна), дзіцячая літаратура — шведская дзяўчынка Піпі разам з вадзянікамі і дамавікамі з энцыклапедыі «Чароўны свет» глядзяцца побач з дарослымі кнігамі як найменей дарэчы. Як заўсёды багата прэзентавана эсэістыка (Данута Бічэль).
У спісы цалкам заслужана ўвайшоў таксама плён шматгадовае працы Юр’я Гардзеева — «Магдэбургская Гародня». Лішне вытлумачваць папулярнасць кніг, прысвечаных Васілю Быкаву.
Такім чынам… спярша хіба варта ўзгадаць кнігі, якія перамаглі ў кніжных рэйтынгах у мінулыя гады:
2005 — Геніюш Ларыса. Каб вы ведалі: з эпісталярнай спадчыны (1945—1983) — Лімарыус.
2006 — Юры Туронак. Мадэрная гісторыя Беларусі: збор твораў — Інстытут беларусістыкі / ARCHE.
2007 — Павал Севярынец. Лісты зь лесу. — Інстытут беларусістыкі / Кнігарня «Наша Ніва».
Выніковы спіс падаецца паводле падліку балаў па дзесяцібальнай сістэме. За кожнае першае месца ў спісе налічваецца 10 балаў, за другое — 9 і гэтак далей.
1. Галасы з-за небакраю: анталогія паэзіі свету ў беларускіх перакладах ХХ ст. Укладаў Міхась Скобла. — Мінск: Лімарыус — 41 бал.
2. Адам Станкевіч. З Богам да Беларусі: збор твораў. Укл., прадмова і каментар Алеся Пашкевіча і Андрэя Вашкевіча. — Вільня: Інстытут беларусістыкі / ARCHE. — 35 балаў.
3. Юры Гардзееў. Магдэбургская Гародня. Сацыяльная тапаграфія і маёмасныя адносіны ў XVI—XVIII ст. — Гродна-Ўроцлаў. (серыя «Гарадзенская бібліятэка»). — 30 балаў.
4. Дажыць да зялёнай травы…: ліставанне і аўтографы Васіля Быкава і Рыгора Барадуліна (1960—2003). — Львоў: ВолЯ — 27 балаў.
5. Аляксей Карпюк. Развітанне з ілюзіямі. — Гродна-Вроцлаў. (серыя «Гарадзенская бібліятэка»). — 24 балы.
6. Андрэй Хадановіч. Бэрлібры: гісторыя ў чатырох фільмах. — Мінск: Логвінаў / Кнігарня «Наша Ніва». — 22 балы.
7. Данута Бічэль. Хадзі на мой голас. — Гродна-Ўроцлаў. (серыя «Гарадзенская бібліятэка»). — 20 балаў.
8-9. Артур Клінаў. Малая падарожная кніжка па Горадзе Сонца: Раман. — Мінск: Логвінаў / Кнігарня «Наша Ніва», Андрэй Унучак. «Наша Ніва» і беларускі нацыянальны рух (1906—1915). — Мінск: Беларуская навука — па 18 балаў.
10. Галіна Дубянецкая. Анадыямена: вершы. — Мінск: Медысонт (серыя «Бібліятэка Дзеяслова»). — 17 балаў.
Толькі на адзін пункт адстаў Барыс Пятровіч з кнігай «Жыць не страшна. Фрэскі». — Мінск: Медысонт. — 16 балаў.
Тры разы ў спісе ўзгадваюцца яшчэ кнігі Сяргея Харэўскага «Пра-моўленае» і Пётры Садоўскага «Мой шыбалет».
1. Колас Я. Збор твораў у 20 тамах. Том 4,5. — Мінск: Беларуская навука.
2. Кулагін А.М. Каталіцкія храмы Беларусі. —Мінск: Беларуская энцыклапедыя імя П.Броўкі.
3. Родны край. Адрыўны каляндар на 2009 год. —Мінск: Беларусь.
4. Ліхадзедаў Ш.А. Мінск: падарожжа ў часе. — Мінск: Тэхналогія.
5. Галасы з-за небакраю: анталогія паэзіі свету ў беларускіх перакладах ХХ ст.
6. Рыгор Барадулін. Выбраныя творы. —Мінск: Кнігазбор.
7.Уладзімір Караткевіч. Дзікае паляванне караля Стаха. Аповесць. — Мінск: Мастацкая літаратура.
8.Дзяніс Раманюк. Мой шлях Беларусь: Фотаальбом. — Мінск: Рыфтур.
9. Лявон Баршчэўскі. Еўраслоўнік. —Мінск: Радыёла-Плюс.
10. Цітоў А.К. Геральдыка Беларусі. Слоўнік-даведнік. — Мінск: МФКД.
1. Дажыць да зялёнай травы…: ліставанне і аўтографы Васіля Быкава і Рыгора Барадуліна (1960—2003).
2. Артур Клінаў. Малая падарожная кніжка па Горадзе Сонца.
3. Бохан, Ю. Турнірныя традыцыі ў Вялікім Княстве Літоўскім у XIV-XVI стст. — Мінск: Логвінаў.
4. Андрэй Хадановіч. Бэрлібры: гісторыя ў чатырох фільмах.
5. Галіна Дубянецкая. Анадыямена.
6. Аляксей Талстоў. Бег. Раман. — Мінск: Галіяфы.
7. Сяргей Законнікаў. Дол. — Мінск: Галіяфы.
8.Адам Станкевіч. З Богам да Беларусі.
9. Адам Мальдзіс. — Мінск: Беларускі кнігазбор.
10. Сяргей Харэўскі. Пра-моўленае. — Вільня: Выдавецтва Эўрапейскага гуманітарнага універсітэту.
1. Кастусь Акула. Заўтра ёсць учора. Пер. з анг., прадм. Ірыны Верабей. — Мінск: Медысонт (серыя «Бібліятэка Бацькаўшчыны», 15 том).
2. Артур Клінаў. Малая падарожная кніжка па Горадзе Сонца.
3. Пётр Краўчанка. Беларусь на ростанях: Нататкі дыпламата і палітыка. — Вільня: Інстытут беларусістыкі / Кнігарня «Наша Ніва».
4. Астрыд Ліндгрэн. Піпі Доўгая панчоха. Пер. са шведскае Дзмітры Плакс. — Мінск: Зміцер Колас.
5. Уладзімір Арлоў. Імёны свабоды. — Радыё «Свабодная Еўропа» / Радыё «Свабода» (серыя «Бібліятэка Свабоды»).
1. Данута Бічэль. Хадзі на мой голас.
2. Дажыць да зялёнай травы…: ліставанне Васіля Быкава і Рыгора Барадуліна (1960—2003).
3. Барыс Пятровіч. Жыць не страшна. Фрэскі. — Мінск: Медысонт.
4. Аляксей Карпюк. Развітанне з ілюзіямі. — Гродна-Вроцлаў.
5. Расстраляная літаратура: творы беларускіх пісьменнікаў, загубленых карнымі органамі бальшавіцкай улады. Укл. Кастуся Цвіркі, Лідзіі Савік. — Мінск: Кнігазбор.
6. Павал Севярынец. Люблю Беларусь. — Вільня: Інстытут беларусістыкі / Кнігарня «Наша Ніва».
7. Адам Станкевіч. З Богам да Беларусі.
8. Класіка: Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч. Пінская шляхта; Кастусь Вераніцын. Тарас на Парнасе. Укл. Язэп Янушкевіч. — Мінск: Віктар Хурсік.
9. Віктар Карамазаў. Краса і воля: кніга пра Станіслава Жукоўскага. — Мінск: Медыял.
10. Пётра Садоўскі. Мой шыбалет. — Радыё «Свабодная Еўропа» / Радыё «Свабода» (серыя «Бібліятэка Свабоды»).
11. Франц Сіўко. Дзень бубна. — Мінск: Логвінаў / Кнігарня «Наша Ніва».
1. Галасы з-за небакраю.
2. Віктар Шніп. Страла кахання, любові крыж. — Мінск: Мастацкая літаратура.
3. Барыс Пятровіч. Жыць не страшна: фрэскі.
4. Альгерд Бахарэвіч. Праклятыя госці сталіцы. Раман. — Мінск: Логвінаў.
5. Андрэй Хадановіч. Бэрлібры.
6. Юры Станкевіч. Мільярд удараў. Аповесці, апавяданні, казкі. — Мінск: Галіяфы.
7. Віка Трэнас. Экзістэнцыйны пейзаж. — Мінск: Галіяфы.
8. Аксана Спрынчан. ЖываЯ. — Мінск: Мастацкая літаратура.
9. Галіна Дубянецкая. Анадыямена.
10. Таццяна Сапач. Няхай не пакіне нас восень. — Мінск: Медысонт (серыя «Бібліятэка Дзеяслова»).
1. Юры Гардзееў. Магдэбургская Гародня. Сацыяльная тапаграфія і маёмасныя адносіны ў XVI—XVIII ст.
2. Homo Нistoricus 2008. Гадавік антрапалагічнай гісторыі / пад рэд. А.Смаленчука з удзелам І.Дубянецкай. — Вільня: ЕГУ.
3. Гісторыя Беларусі: У 6 т. Т. 2: Беларусь у перыяд Вялікага Княства Літоўскага. — Мінск: Экаперспектыва.
4. Метрыка Вялікага Княства Літоўскага. Кніга 30 (1480—1546) / Кніга запісаў №30. Падрыхтаваў В.Мянжынскі. — Мінск: Беларуская навука.
5. Макараў, Максім. Ад пасада да магдэбургіі: прававое становішча местаў Беларускага Падзвіння ў XIV — першай палове XVII ст. — Мінск: Экаперспектыва.
6. Парламенцкія структуры ўлады ў сістэме дзяржаўнага кіравання ВКЛ і Рэчы Паспалітай у XV—XVIIІ ст. Матэрыялы міжнароднай навуковай канферэнцыі. Нав. рэдактары С. Сокал і А. Янушкевіч. — Мінск.
7. Андрэй Унучак. «Наша Ніва» і беларускі нацыянальны рух (1906—1915).
8. Юры Бохан. Вайсковая справа ў Вялікім Княстве Літоўскім у другой палове XIV — канцы XVI ст. — Мінск: Беларуская навука.
9. Новікаў, Ягор. Ваенная гісторыя беларускіх земляў да канца ХІІ ст. Т. 2. — Мінск: Логвінаў.
10. Бароўскі, Барыс. Ураджэнцы Беларусі ў арміі Андэрса падчас Другой сусветнай вайны. — Мінск: Віктар Хурсік.
1. Галасы з-за небакраю.
2. Адам Станкевіч. З Богам да Беларусі;
Адам Станкевіч. Выбранае. Укл. Уладзіміра Конана. — Мінск: Кнігазбор.
3. Аляксей Карпюк. Развітанне з ілюзіямі.
4. Расстраляная літаратура.
5. Андрэй Унучак. «Наша Ніва» і беларускі нацыянальны рух (1906—1915).
6. Цітоў А.К. Геральдыка Беларусі. Слоўнік-даведнік. — Мінск: МФКД.
7. Юры Бохан. Вайсковая справа ў Вялікім Княстве Літоўскім…
8. Гісторыя Беларусі: У 6 т. Т. 2: Беларусь у перыяд Вялікага Княства Літоўскага.
9. Пётра Садоўскі. Мой шыбалет.
10. Вильна 1823—1824: Перекрестки памяти (Иоахим Лелевель. Новосильцов в Вильне; Иван Лобойко. Мои воспоминания). (укл., Фядута А. Лімарыюс, 2008)
1. Івонка Сурвілла. Дарога. Стоўпцы—Капенгаген—Парыж—Мадрыд—Атава. — Мінск: радыё «Свабода».
2. Адам Станкевіч. З Богам да Беларусі.
3. Астрыд Ліндгрэн. Піпі Доўгая панчоха.
4. Ідыш-беларускі слоўнік. Укладаньне Алеся Астравуха. — Мінск: Медысонт.
5. Ева Вежнавец. Шлях дробнай сволачы. — Мінск: Логвінаў / Кнігарня «Наша Ніва».
6. Галасы з-за небакраю.
7. Вера Бурлак, Віктар Жыбуль. Забі ў сабе Сакрата. Вершы. — Мінск: Галіяфы.
8. Чароўны свет. З беларускіх міфаў, паданняў і казак. — Мінск: Беларуская Энцыклапедыя.
9. Данута Бічэль. Хадзі на мой голас.
10. Валянціна Аксак. Ружоўніца. — Мінск: Логвінаў.
11. Вильна 1823-1824: Перекрестки памяти.
1. Галасы з-за небакраю.
2. Таццяна Сапач. Няхай не пакіне нас восень.
3. Галіна Дубянецкая. Анадыямена.
4. Адам Станкевіч. З Богам да Беларусі.
1. Міхал Анемпадыстаў, Лявон Вольскі. Народны Альбом. — Мінск: Медысонт, 2008.
2. Андрэй Хадановіч. Бэрлібры.
3. Чала я не хіліў прад сілай. Анталогія беларускай паэзіі XV-XX стагоддзяў. Укл. Лявон Баршчэўскі і Адам Паморскі. Вроцлаў: «Калегіум Усходняй Еўропы».
4. Пётра Садоўскі. Мой шыбалет.
5. Альгерд Бахарэвіч. Сарока на шыбеніцы. — Мінск: Логвінаў.
6. Павал Касцюкевіч. Душпастарскія спатканні для дачнікаў. — Мінск, Логвінаў / Кнігарня «Наша Ніва».
7. Сяргей Прылуцкі. Дзевяностыя forever. — Мінск: Медысонт. (Бібліятэчка часопіса «Дзеяслоў»).
8. Сяргей Харэўскі. Пра-моўленае. — Вільня: Выдавецтва ЕГУ.
9. Уладар Пярсцёнкаў. Пер. з анг. Дз. Магілеўцава і К. Курчанковай. — Мінск.
10. Галіна Дубянецкая. Анадыямена.
1. Юры Гардзееў. Магдэбургская Гародня…
2. Казлоўскі, М. Нашчадак слаўны крывічоў. Пра Адольфа Клімовіча. — Мінск: Кнігазбор.
3. Данута Бічэль. Хадзі на мой голас.
4. Павал Сяўрук. Небыцця не існуе. — Гродна-Вроцлаў. (серыя «Гарадзенская бібліятэка»).
5. Адам Станкевіч. З Богам да Беларусі.
6. Андрэй Унучак. «Наша Ніва» і беларускі нацыянальны рух (1906—1915).
7. Романько, О. Коричневые тени в Полесье. Белоруссия 1941—1945. — Москва: Вече.
1. Юры Гардзееў. Магдэбургская Гародня…
2. Аляксей Карпюк. Развітанне з ілюзіямі.
3. Дажыць да зялёнай травы…: ліставанне і аўтографы Васіля Быкава і Рыгора Барадуліна (1960—2003).
4. Казлоўскі, М. Нашчадак слаўны крывічоў. Пра Адольфа Клімовіча. — Мінск: Кнігазбор.
5. Сяргей Харэўскі. Пра-моўленае.
6. Гісторыя Беларусі, ІІ-і том.
7. Сяргей Харэўскі. Культавае дойлідства Заходняй Беларусі ў 1920—30 гады. — Вільня: Выдавецтва ЕГУ.
8. Андрэй Унучак. «Наша Ніва» і беларускі нацыянальны рух (1906—1915).
Павел Касцюкевіч
Цяпер хіт-парад паводле намінацыяў: паэзія, проза, перакладная літаратура, гістарычная кніга, эсэістыка з мемуарыстыкай.
Як ужо было адзначана раней, літаратуры летась было выдадзена багата як рэдка калі. Таму мы ў «НН» не ўтрымаліся і зрабілі ў дадатак хіт-парад найлепшых выданняў зніклага ў нябыце году паводле намінацыяў: проза, паэзія, перакладная і гістарычная кніга, а таксама эсэістыка.
Такім чынам, пяцёрка найлепшых гістарычных працаў з «неблагога для гістарычнай кнігі году» выглядае гэтак:
1. Юры Гардзееў. Магдэбургская Гародня. Сацыяльная тапаграфія і маёмасныя адносіны ў XVI—XVIII ст. — Гродна‑Ўроцлаў. (Серыя «Гарадзенская бібліятэка»).
2. Андрэй Унучак. «Наша Ніва» і беларускі нацыянальны рух (1906—1915). — Мінск: Беларуская навука.
3. Міхась Казлоўскі. Нашчадак слаўных крывічоў. Пра Адольфа Клімовіча. — Мінск: Кнігазбор.
4. Юрый Бохан. Турнірныя традыцыі ў Вялікім Княстве Літоўскім у XIV-XVI стст. — Мінск: Логвінаў.
5. Homo Нistoricus 2008. Гадавік антрапалагічнай гісторыі / пад рэд. А.Смаленчука з удзелам І.Дубянецкай. — Вільня: ЕГУ.
Падзеяй кніжнага году была, безумоўна, і кніга Збору твораў Адама Станкевіча. У кнігу ўвайшлі розныя жанрам творы: эсэ, журналісцкія артыкулы, мэмуары, дзённікі і нарысы. А з кніг жывых аўтараў маем такі рэйтынг найлепшых кніг эсэістыкі:
1. Данута Бічэль. Хадзі на мой голас. — Городня-Ўроцлаў. (Серыя «Гарадзенская бібліятэка»).
2. Сяргей Харэўскі. Пра‑моўленае. — Вільня: Выдавецтва Еўрапейскага гуманітарнага ўніверсітэту.
3. Пётра Садоўскі. Мой шыбалет. — Менск: радыё «Свабода». (Серыя «Бібліятэка Свабоды»).
4. Івонка Сурвілла. Дарога. Стоўпцы—Капенгаген—Парыж—Мадрыд—Атава. — Менск: радыё «Свабода». (Серыя «Бібліятэка Свабоды»).
Пяцёрка найлепшых кніг паэзіі 2008 году выглядае так:
1. Андрэй Хадановіч. Берлібры: гісторыя ў чатырох фільмах. — Мінск: Логвінаў (Серыя «Кнігарня «Наша Ніва»).
2. Галіна Дубянецкая. Анадыямена. Вершы. — Мінск: Медысонт. (Серыя «Бібліятэчка часопіса «Дзеяслоў».)
3. Міхал Анемпадыстаў, Лявон Вольскі. «Народны альбом». — Мінск: Медысонт.
4. Таццяна Сапач. Няхай не пакіне нас восень. — Мінск: Медысонт (серыя «Бібліятэка Дзеяслова»).
5. Віктар Шніп. Страла кахання, любові крыж. — Мінск. Мастацкая літаратура.
А топ-спіс прозы — гэткі:
1. Артур Клінаў. Малая падарожная кніжка па Горадзе Сонца: Раман. — Мінск: Логвінаў. (Серыя «Кнігарня «Наша Ніва»).
2. Барыс Пятровіч. Жыць не страшна. Фрэскі. — Мінск: Медысонт.
3. Альгерд Бахарэвіч. Сарока на шыбеніцы. Раман. — Мінск: Логвінаў.
4. Ева Вежнавец. Шлях дробнай сволачы. — Мінск: Логвінаў / Кнігарня «Наша Ніва».
5-6. Аляксей Талстоў. Бег. Раман. — Мінск: Галіяфы; Павал Касцюкевіч. Душпастарскія спатканні для дачнікаў. — Мінск, Логвінаў / Кнігарня «Наша Ніва».
Да гіт-параду перакладной кнігі мы дазволілі сабе далучыць прыгаданыя экспертамі іншамоўныя слоўнікі, рупліўцы-укладальнікі якіх летась пацешылі дзвюма грунтоўнымі працамі:
1. Галасы з-за небакраю: анталогія паэзіі свету ў беларускіх перакладах ХХ ст. Укладаў Міхась Скобла. —Мінск: Лімарыус.
2. Астрыд Ліндгрэн. Піпі Доўгая панчоха. — Пер. з шведзкае Зміцер Плакс. — Мінск: Зміцер Колас.
3. Чала я не хіліў прад сілай. Анталёгія беларускай паэзіі XV-XX стагодзьдзяў. Укл. Лявон Баршчэўскі і Адам Паморскі. — Уроцлаў: Калегіюм Усходняй Эўропы.
4. Алесь Астравух. Ідыш-беларускі слоўнік. — Мінск: Медысонт.
5. Лявон Баршчэўскі. Еўраслоўнік. — Мінск: Радыёла-Плюс.