Памяці бацькі
Каласы не здраджвалі ніколі
той зямлі, дзе зерне прарасло...
Вецер ластаўкай шасціць у полі...
Дзе ты,
повязь часу, даўніх сноў?
Можа, ты світальнаю бярозай
сярод ніў трапечаш ля шашы,
па слядах дзе продкавага воза
прагрыміць з нашчадкам
век машын...
Ён ад’язджаў...
Глядзела вёска Цёрахі
з-пад брылькоў вясновых гнёзд буслоў...
Ну, што адвечная
хацела
на ростані сказаць яму без слоў?
Ён тут жа нарадзіўся,
пупавіна
зарыта ў полі пад вярбой густой...
У чым жа вёска родная
павінна,
што толькі затрымала на пастой?
Ці думала, што хлопец прыйдзе з войска,
і стане зноўку —
пералётны птах?
Яна ж, як маці, як сястра, па-свойску
заўжды хацела жыць з ім у ладах.
Гадала вёска,
чым так угнявіла
тых, хто з’язджаў у горад ад яе?
Сумненне грызла: тут яна нявінна?
А можа, не ў парадку ўсё ў людзей?
Сціскала роспач, хоць цвілі акацыі...
Паскардзіцца б сусвету усяму,
што слова моднае
«міграцыя»
павісла, як нашыйнік, як хамут...
«І дзе тут выйсце? —
кідалася каняю
у думках-спрэчках...
— Адкажы, прагрэс?»
...Бяжыць аўтобус...
Нітачка канчаецца,
што звязвала душу, палі і лес.
Няўжо не адчуваў ён
страты-болю
і жыў у марах гарадскім жыццём?
Ды раптам знекуль —
падалося?—
«Т-о-о-ля!..»,
як параўняліся з забытым «жураўлём».
Нібыта хтосьці выгукнуў з калодзежа,
які калісьці хутаран паіў,
ЯГО сцюдзёнкай ў спёку ахалоджваў...
...Няпрошана ўрываецца ўспамін...
Пад белым майскім крылом
бяседа цякла пакрысе...
Сабраліся за сталом
у Юркавым садзе ўсе
з дванаццаці хат хутаран —
палова мурзатай дзятвы...
— Хоць, Толічак, ты парай,
—як бацьку твайму,
мне, быць?..—
сцяў бацька «хромкі» мяхі.—
Чакае лёс там які?..
— Ну што ты раскіс, Іван,—
заўважыў падвыпіты Ясь.—
Не едзеш жа ты у Іран,
а ў «Прусіі» той будзеш князь...
— І праўда,— уставіў Паўлусь,—
што маем мы з гэтай зямлі?
Як кажуць, што мокры той гусь...
А ў «Прусіі» мы зажылі б...
І Юрка цяпер не ўтрываў:
— Ну што ты, Іван, за герой?
Ты ж Гітлера там дабіваў...
Там быў жа апошні наш бой...
Бяседа цякла, як ручай,
той-сёй слаўко падкідаў...
— Як хочаш ты тут зазначай...
— Па мне б, я свой кут не кідаў...
— Радзіўся, дык тут і жыві...
— А хто яго ведае, сват?
— Выток жа тут нашай крыві...
— А як жа памерці там, брат?..
Пад гэты густы гаварок
жаліла песня жанок...
Ваенная бацькава «хромка»
разам усхліпвала тонка...
«Бывайце здаровы,
мае абразы,
як я вас убірала
на тыдзень два разы.
Бывайце здаровы, мае сцены белы,
як я вас бяліла напроціў нядзелі.
Бывайце здаровы,
мае стол і лавы,
як я вас крынічнай вадой умывала.
Бывайце здаровы,
мае вы парогі,
як па вас хадзілі мае белыя ногі...»
Ён выбег,
ён бег са слязьмі,
і сад той не цвіў, а гарэў...
Не мог уявіць ён на міг,
што заўтра ўсё адамрэ:
і Собранаў з гульбамі роў,
і рэчка, нібыта сляза,
кулянне-гулянне сяброў,
бабулі Настулі каза,
што пасвіў на майскай траве...
ЁН бег,
аж пакуль не спыніў
крык бацькаў, асвер-журавель
— Не едзем мы,
Т-о-оля,
ан-і-і-і!
«Ан-і-і-і,
Т-о-оля,
ні-і-і...»—
Данеслася з глыбіні...
Што значыў калодзежны гук?
Свет, здэцца б, аберуч ашчэп
адкуль бы хапіла і рук? —
каб гук паўтарыўся яшчэ...
— Ну, як табе, Толя, завод?
Асвойтаўся, мо й не бяда?
— ?
Ідуць па двары да варот —
гамоніць адзін гаспадар.
— Жывіце з Паўлушам у нас
а там інтэрнат мо дадуць...
І, можа, разам якраз
улазіны ў нас загудуць...
Якія вунь гмахі, глядзі —
гатовы дастаць да грамоў...—
і ён паказаў на адзін
з высокіх панельных дамоў.
— А ўсё ж, я скажу, мне шкада
хацінкі драўлянай сваёй...—
і ён уздыхнуў, прыгадаў:
— Я ж з вёскі яе перавёз...
І кожнае хаты бярно
я выняньчыў, быццам дзіця.
...Прыходжу я з фронту дамоў,
а дома — ні ўзяць і ні ўцяць...
(Быў голад і холад тады)
Ну, жонка і кажа:
«Адась,
на свеце шчэ ж ёсць гарады...
Чым біцца на гэтай зямлі,
паедзем мы лепш на завод,
там будзеш ты мець хоць рублі...»
такая тут казачка, вот...
А наша Забор’е й цяпер
стаіць, нібы здань, уваччу...
Да ясеняў родных, павер,
у снах неаднойчы імчу...
Толя:
Памяць, што ж ты ўрываешся ў хутар,
быццам коннік, то ноччу, то днём?
Туманамі, як коўдрай, ахутана
там да сёння дзяцінства маё...
Бацьку бачу... Шынель... Толькі з войска...
Хутаранскі для ўсіх брыгадзір...
Перавозіць хату у вёску
Ён пакуль што з суседзяў адзін.
Там жыццё нараджаецца новае —
трэба ж прыклад усім паказаць...
Не зняверыліся б удовы,
не задумалі б толькі з’язджаць
у няведамы край, як той Яська...
Зразумець не магу і цяпер,
што за сіла была ў душы ў бацькі
ці зазыўна трымаў той асвер?..
Ля калёсаў і я памагаты...
«Хоць за лейцы каня, сын, трымай...»
І вянцы старэнькае хаты
у вясковы плылі белы май...
Ля суседскіх мы ехалі вокан,
што забітыя накрыж былі...
Дзе, Паўлусь, ты, дзе, Яська? —
Далёка...
Ці прыпомнілі хутар калі?
Вось і клён нам чупрынай звысоку
памахаў — бег за намі б услед...
(Запівалі кляновікам-сокам
з Віцем Яськавым «прускі» ад’езд...
Ён казаў, што ўцячэ, што прыедзе:
«Жыць не буду на «прускай» зямлі!»
...Як жывеш, былы сябра-суседзе?
Ці сустрэчы надарыцца міг?)
Прыйшоў на кватэру са змены...
На ложку — білеты ў кіно...
І Толя здзівіўся ажно:
— Адкуль? І чаго яны тут?
Глянуў на дату і час:
— Сёння... Вячэрні сеанс...
Хто б мог пакласці?
Вось дык шанцуе...
Павел не мог жа —
У начную працуе...
І раптам у гэтай ціхве
думка радзілася ў галаве:
«Ванда... Дачка гаспадыні...»
Яна цікавала за ім,
калі ён прыходзіў са змены
з Паўлам —
часцей, як адзін...
Ванда... Уся ў рабацінні...
Дзеўка-пярэстарка ўжо...
Быў бы ён мужам з мужоў...
Чуў бы: «...навекі адзіны...»
Маці яе навучыла,
пэўна, білеты купіць...
Хлопцу вясковаму дзіўна...
Як жа ты станешся мілым?
Сэрцу — другое баліць...
Сэрца — нібыта націна...
Песняй у ім —
імя Ліна...
* * *
Церахі... Вёска ў малінніку.
Хата наводшыбе... Сад...
І чарнабровая Ліна —
памяць, вяртай жа назад...
«Як мы любіліся —
дубы хіліліся.
Як перасталі —
дубы роўна сталі.
Як мы любіліся
чатыры гадочкі,
чатыры гадочкі —
чатыры нядзелі...»
Як жа так сталася, Ліна?
Ведае: сам вінават...
Рэўнасці чорнай хвіліна,
хоць і маёвы быў сад...
Толькі прыйшоў жа ён з войска
кветам убелена ноч...
Верыла, верыла вёска:
быць яшчэ пары адной...
З кім жа цяпер, Ліна, дзе ты?
Больш аніякай надзеі?..
«Як мы любіліся
чатыры гадочкі,
чатыры гадочкі —
чатыры нядзелі...»
Рухам рашучым рукі
білеты ляцяць на шматкі...
Ванда... І плач...
«Выбачай...
Дом дзіўнаваты, бывай!..»
— Хлопцы, знаёмы будзем...
Толя — мяне... А вас?
— Сцёпа...
— Федзя...
— Івась...
Інакш, Галабурда...
П’еш што — «чарніла» ці квас?
— Я, хлопцы, за квас...
— Ты хто — не рабочы клас?—
савеў за бутэлькай Івась...—
Я болей як дзесяць гадоў
у гэтай «абшчазе» жыву...
Пакінуў на Прыпяці дом,
а разам — і маці-ўдаву...
На покуце картачку ў хаце
старая хавае маю...
Ты скажаш: няшчасная маці...
Бывае: слязіну пралью...
Ніхто да мяне тут не едзе...
Без «продкаў» пражыць я магу...
Прад намі ўвесь свет,
праўда, Федзя
І Федзя прамовіў: «У-гу...»
Бо Сцёпа і ён — маладзёны.
Як скончылі школу — два дні...
Далёка да сонца паўдзённага,
турбот не грызуць авадні.
Сумненням пакуль што патоля...
Ды прыйдуць, напэўна, яны,
як сёння прыйшлі яны к Толю...
...Гудуць успамінаў званы...
Ссяляліся хутаране
у вёску, адзін за адным...
І Церахі пахлі ад рання
бярвеннем смаляным.
Тут цесляў, майстроў не хапала,
а бацька быў дока-цясляр.
Лічыў ён, што гэтага мала —
яшчэ быў пячнік і сталяр...
Рупесак заўсёды знаходзіў,
ён хату сабе збудаваў.
А ў тым паваенным годзе
святлела, як дзень, удава,
увішная Змітрачыха,
па-вулічнаму Вярста...
Зруб бацька рабіў ёй паціху,
пакуль ён святліцай не стаў.
А потым суседак ззывала
на ўлазіны — ззяе страха...
І бацьку на покуць саджала,
нібыта свайго жаніха.
Усё тут асветлена ў хаце
бацькавым імем...
— Давай
зацягнем, Парасачка, Каця,
а ты нам, Іванка, зайграй...
Вяла Змітрачыха, спявала,
а песня з душы вырастала:
«Іванка, Іванка,
ступлю на новенькі ганак —
не верыцца нават самой...
Павітыя сцены лясной дзеразой.
Спяваюць і ліштвы, і вокны твае,
а ў печы тваёй анёлак гудзе,
анёлак — чырвоны агонь...
Што золата — рукі,
што зорачкі — гукі,
і ў гузічках срэбных — гармонь...»
— Субота — дзень выходны,
а колькі тых субот?
Дык сёння — у «Калоду»,
зямелі, ці ў «Чарот»?
Жаргон Івасяў зранку
браў хлопцаў на таран:
«Чаротам» зваў ён танцы,
«Калодай» — рэстаран.
Жыў ён адным: пайсці б куды?
Як дзень прабавіць свой?
Устаў, завёў пласцінку —
І гук на ўвесь пакой...
«Не надо печалиться —
вся жизнь впереди...
Вся жизнь впереди —
надейся и жди..»
Пад гэтую вось песеньку
«Чарот» успомніў Толя...
Хоць лесапарк ды цесна —
няма тут танцу волі...
Людзей на танцпляцоўцы —
як у лугах чароту...
Таўкуцца гуртам хлопцы
да сёмага мо поту.
Ансамбль электраструнны
душу шчыпае соснам:
ад тых мелодый тлумных
і соснам стане млосна.
Часіна разыходзіцца
настане неўпрыкметку.
Каго праводзіць хочаш —
не ўзяў шчэ на заметку...
Заблытацца — не дзіва...
Назад адзін ідзеш.
Тваю, можа, адзіную
зусім другі вядзе...
Вечарынка звалася забавай...
Моладзь сабіралася у Паўла...
— Хата, як абора — гоп-ца-цы!—
дык скачыце, хлопцы-малайцы,
ля дзяўчатак-ружачак, паненак...
Вытрымае ўсё мой пяцісценак...—
і з нагой бярозаваю Павал
ля музыкі гоцаўся на лаву.
І прасіў суседа-музыканта:
— Заіграй жа наша, нашае, Іванка..
—I ляцела птушкай песня-перабранка..
«Маруся, Маруся,
гіну за табою,
не адзін я вечар
прасядзеў з табою...
Не адзін я вечар,
не адну нядзелю,
на цябе, Маруся,
маю ўсю надзею...»
Так забава козыр набірала...
Хлопцаў і дзяўчатаў разбівала
ўсіх на пары. І да самых пеўняў
моладзі скакалася, напэўна...
З сонцам нараджалася і шчасце...
Ранішнія промні, як прычасце
да кахання светлага былі.
Церахі вяселлямі гулі
ледзь не кожны месяц, і часцей...
На застоллі першым быў з гасцей
бацька — гарманіст на вёсак пяць...
Кожны быў тут майстар паскакаць...
Танцавалі туфлі, чаравікі, боты
пад мелодыю няхітрую факстрота:
«Хороши весной в саду цветочки...»
Так і жылі... Бацьку іграць гадзілі...
Забавы... Вяселлі... Радзіны...
З дому прыйшла тэлеграма:
«Толя... Бацька памёр...
— Мама —
Толя:
Шэсць гадкоў мне, напэўна, было...
Я казаў: «Калі вырасту, тата,
з аўтаручкай куплю я касцюм табе,
чорны, багаты...
З самапіскай, няйнакш...»
Як тады я быў горды!
Сэнс наіўных тых слоў
зразумеў я сягоння...
Не насіў ты, не ведаў касцюмаў ніколі...
Тваю ў пыле апратку
прывячала здалёк тваё поле.
А пісаць ты умеў
добра толькі сякерай ды кельмай...
...Я стаю ля труны... Вінаваты я вельмі...
Не купіў я табе —
не паспеў — ні касцюма, ні ручкі
і ні з першай маёй,
ні з апошняй палучкі...
Я стаю ля труны...
Мой зямны, мой запознены плач...
— Ты прабач... Ты прабач... Ты прабач...
Пасёлак Новыя Церахі
расце каля вёскі старой...
І вёска, як добрая цешча
на зяця, глядзіць пад вярбой...
У роздуме дзённай хвілінай
ён выйшаў за вёску ў палі...
І раптам — на сцежачцы... Ліна —
насустрач абое ішлі...
Спатканне... Не бачыцца столькі...
Што скажуць адзін аднаму?
Нібыта — здалося яму —
над жытам узнеслася:
«То-о-ля...»
Бы рэха з часоў, як хадзілі
пры поўні шукаць васількі...
— Дзень добры — прамовіў ён ціха,—
здаецца, прабеглі вякі...
— Дзень добры! — яна адказала:
струменіў пагляд залаты....
Нібы васілёк той, стаяла...
— Як горад? — спытала затым.
— ?!
— Здаецца мне: будуць хутка
ўсе з горада ехаць сюды,
у вёску, да роднага кута,
як ехалі вы ў гарады...
А як я жыву? Дзе? — пытаеш...
Вунь, бачыш,— чырвоны катэдж...
Жыву з заатэхнікам Таняй —
як я, халасцячка яшчэ...
Прыходзь надвячоркам у госці,
пабачыш,
ці добра жыву?..
...Няўлоўнае, блізкае штосьці
кружыла яму галаву...