Ахвярам вёскі Лясіны
і ўсім спаленым лёсам
зямлі Беларускай
прысвячаю
Падрастае дзіця
І ляціць «тэлеграма»
У прастору жыцця —
Слова першае:
Мама!
Вось дзіцяці ўжо год —
Для бацькоў звышуцеха.
І глядзяць яму ў рот,
Гэта ж толькі узлёт,
Лёсу першая веха.
Над дзіцяцем не спяць,
Толькі б смутку не ведаў.
Вось яму — ужо пяць —
Шалянец, непаседа.
Ды знайшоўся той дзень,
Што пачаўся нягегла —
І бяда, нібы цень,
Хлапчука падсцярэгла.
Праміргалі бацькі
Той з запалкамі пачак.
Ён гуляў з імі і...
І апёк сабе пальчык.
Ой жа ж як запякло!
Ой жа ж плакаў уволю —
Быццам знікла святло
Ад нясцерпнага болю.
У чатыры шчакі
Шумна фукалі, дзьмулі.
І ўздыхалі бацькі:
— Гэта ж, Гансік, не гулі!
Ты ж мог дом падпаліць,
Сам, сыночак, згарэці...
Ну, лягчэй?..
— Ой баліць!
— Ах, вы ж дзеці, вы дзеці...
Хутка знік пухірок
І не чутна ўжо болю.
Але Ганс даў зарок —
Да агню — аніколі!
Ён запомніў той дзень,
Як з запалкай пазнаўся.
Дома нават агмень
Абыходзіў — баяўся...
Гансу — дваццаць.
Ого!
Час — як мячык з-пад біты.
Ёсць усё для яго
У Германіі сытай.
Ён жыве, бы ў кіно,
Сыр у масле — дый толькі.
Ён адрокся даўно
Ад дзіцячае болькі.
Ўжо карычневы зброд
Верхаводзіць Берлінам.
І глядзіць на усход
Фюрэр вокам звярыным.
*
Падрастае Сяргейка —
Вёска туліцца ў лесе.
За акном салавейка,
Як анёл з паднябесся.
Зранку — гульні ў пясочку,
Жмуркі па завуголлю.
Маці пела сыночку
Пра шчаслівую долю.
«Ой не слёзы з галінкаў,
А празрыстыя росы.
Ой расці, родны сынку,
Мой пшаніцавалосы.
Ой у лузе рамонкі
Прывітаюць вясёлку.
Падрастай, срэбразвонкі,
Год-другі і — у школку.
Будзеш мамцы уцеха,
Будзеш татку падмога.
Не пужайся — то рэха
Перуна — служкі Бога...
Пагрыміць і растане,
Ачуняюць абшары.
Зноўку сонейка гляне
На зямельку з-за хмары...»
Памылялася маці
Ў спевах сыну малому.
Ўжо гучалі пракляцці
Ўсюды гэтаму «грому».
Па зямлі кіпцюрыста
След крывавы і дзёрзкі,
Цень звяругі-фашыста
Набліжаўся да вёскі.
Да знаёмае хаты,
Да маленства Сяргейкі.
Прыгадзючылі каты
Да яго салавейкі.
І на шуфлік з пясочкам
Ўлезла ботам навала,
На зямлю, дзе сыночку
Маці песні спявала.
Паднімалі з пасцелі
І малога й старога,
Здзек чынілі, шалелі,
Зневажаючы Бога.
Выганялі з-пад стрэхаў
Паўраспранутых, сонных.
Крык чужынскі абрэхваў
Людцаў безабаронных.
Да драўлянага току
Пазганялі гаротных.
Дождж заплакаў звысоку
Ад падзей незваротных.
Салавейка раптоўна —
Цёх! — і змоўк вінавата.
А вяскоўцаў гвалтоўна —
Ў ток прыкладамі каты.
Немаўлят не мінулі
Да матуль прыхінутых.
І Сяргейку з матуляй,
І сяброў, з кім вёў гулі
Яшчэ ўчора ў закутах.
Гулка грукнулі дзверы,
Чуўся лязгат замочны.
Свет змяніўся на шэры,
Светлы ранак — на змрочны.
Людзі быццам знямелі,
Жах камком стыне ў горле:
Для чаго іх з пасцелі
Пад замок тут запёрлі?
Кожны думаў употай
Не аб тым, што загіне —
Немцы з’едуць, а потым
Хто ім дзверы адчыне?
Што рыхтуе ім злыдзень —
Кіне тут? Разняволіць?
Дзень сядзець тут ці тыдзень —
Хто ж каровак падоіць?
Чутна з гэтай цясноты,
Як жалобна рыкаюць —
Там жа ў нас свет работы,
Нас жа хаткі чакаюць.
А тым часам злачынцы —
Творцы смерці й пажараў —
Рыхтавалі «гасцінцы»
Для нявінных ахвяраў.
Па дарожцы знаёмай
Смерць да сцен набліжалі —
Ток абклалі саломай
І — каманда без жалю:
— Гансу факел! Ды будзе
Фюрэр нам у падмогу!
Нішчы гэта нялюддзе,
Набліжай перамогу!
Факел пыхкаў іскрыста,
Ўзняты Гансам высока.
Як на свяце, ўрачыста
Падышоў ён да току.
Ды раптоўна, знянацку,
Факел сплюнуў акалец.
І балюча ваяку
Зноў апёк той жа палец.
Ой жа ж як пеканула —
Зноў пухір нечаканы...
Пэўна, й мама адчула
Сэрцам сынаву «рану».
«Пашкадуй яго, бітва,
Будзь, мой сын, незабіты...»
І ляцела малітва
Аж з Германіі сытай.
А сынок — не ануча,
Ён арыец — не з пешак.
Факел тыцнуў рашуча
У салому, ў падстрэшак.
Пераможна й падлобна
Азірнуўся Іудам.
А салома жалобна
Ўзвыла полымем-жудам.
Запалалі ўсе сцены
Застагналі няўцешна.
І раптоўна страшэнны
Крык рвануўся з падстрэшша.
Зразумелі палонцы
У агністай няволі,
Што ніколі ўжо сонца
Не пабачыць ім болей.
Мітусіліся людзі,
Запляталіся клубам,—
Няўжо ж выйсця не будзе
З немінуемай згубы.
Галасілі жанчыны,
Захінаючы дзетак...
Ток, замест дамавіны,
Для старых, малалетак.
Людзі ў полымі, дыме
Подых смерці адчулі.
І Сяргейка між імі
На руках у матулі.
Як магла, захінала,
Галасіла штосілы:
— Хай адна б я сканала,
Любы, родненькі, мілы.
Мне б адной тут згарэці,
Толькі б ты жыў на свеце,
Мой ты срэбрагалосы,
Мой пшаніцавалосы.
Хай ляцеў бы да неба,
Хай бы цешыўся гуллю...
— Мамка, мамка, не трэба! —
Суцяшаў ён матулю.
— Мамка, мамка, трымайся...—
Дым душыў тыя словы,
Бо ў агні захлынаўся
Хлопчык пяцігадовы...
Шугануў дах агністы,
Завяршыў жах вялікі.
І над вёскай лясістай
Сціхлі стогны і крыкі.
Чорным вокам глядзела
Пляма — дым, як павейкі.
І зямля ссірацела,
І не стала Сяргейкі.
Яшчэ ўчора ён вольна
З сябрукамі галопіў.
А цяпер пад вуголлем
Ператвораны ў попел.
Тут жылі шматгалоса,
Планавалі вяселлі,
А цяпер жыцці-лёсы
У нябыт адляцелі
*
Час бязлітаснай плынню
Ліжа памяць жывую.
А на ўскрайку Хатыні
Салавейка сумуе.
За блакітнаю даллю
Тых жа бед справаздача.
І над спаленай Дальвай
Бусел клёкатам плача.
Над Лясінамі ціша,
Ды званы ў сэрцах чулых...
Час бязлітасна ліжа
Боль трагедый мінулых.
2010