Сымулякр ніколі не хавае праўду,
гэта праўда хавае тое, што яе няма.
Сымулякр - гэта праўда.
- Эклезіяст
Калі б мы прачыталі Борхесаву казку, у якой імпэрскія картографы складаюць нагэтулькі дэталёвую мапу, што яна цалкам і дакладна адлюстроўвае ўсю тэрыторыю гаспадарства (Заняпад імпэрыі зьяўляецца сьведкам паступовага праціраньня мапы і ўрэшце яе распаду, хаця некаторыя яе шматкі на ўскраінах яшчэ можна было б паднавіць. Мэтафізычная прыгажосьць гэтай зруйнаванай абстракцыі, што адначасова сьведчыць пра веліч Імпэрыі, і раскладаецца як падла, вяртаючыся ў тлен, нечым нагадвае двайніка, які пад старасьць таясаміцца з сваім першаўзорам.) як найпрыгажэйшую алегорыю сымуляцыі, дык зрабіўшы адносна нас поўнае кола, цяпер гэтая казка не валодае ўжо нічым, акрамя дыскрэтнага шарму сымулякраў другога парадку (1).
Сёньня абстракцыя ўжо зусім ня тое, што мапа, двайнік, люстэрка ці канцэпт. Сымуляцыя ўжо не датычыць нейкай тэрыторыі, субстанцыі ці рэфэрэнцыйнага быцьця. Гэта генэраваньне рэальнага пры дапамозе мадэляў, пазбытых якой-колечы крыніцы ці рэальнасьці - генэраваньне гіпэррэальнага. Тэрыторыя ўжо не папярэднічае мапе і не жыве даўжэй за яе. Адылі мапа папярэднічае тэрыторыі - прэцэсія сымулякраў - і спараджае тэрыторыю, і калі вярнуцца да Борхесавай казкі, дык сёньня шматкі тэрыторыі павольна буцьвеюць на прасторы мапы. Гэта рэшткі рэальнага, а ня мапы, валяюцца тут і там, ужо не на ўскраінах Імпэрыі, але на нашай ускраіне. На ўскраіне самога рэальнага.
Але нават перакуленай дагары нагамі Борхесавай казкай можна карыстацца адно як алегорыяй Імпэрыі. Бо менавіта з дапамогай таго самага імпэрыялізму сёньняшнія сымулянты спрабуюць зрабіць рэальнае, усякае рэальнае, адпаведным уласным мадэлям сымуляцыі. Хаця справа ўжо ня ў мапе і не ў тэрыторыі. Нешта зьнікла: падставовая розьніца паміж імі, на якой і грунтаваўся шарм абстракцыі. Розьніца, на якой грунтавалася паэзія мапы і шарм тэрыторыі, магія канцэпта і шарм рэальнага. Уяўнае рэпрэзэнтацыі, што адначасова дасягае верхаваньня і зьнікае ў вар'яцкім картаграфічным праекце ідэальнага супадзеньня мапы і тэрыторыі, распыляецца ў сымуляцыі, чыё ўзьдзеяньне ядравае і генэтычнае, а не люстраное і дыскурсыўнае. Страчана ўся мэтафізыка. Няма больш люстэрка быцьця і зьяваў, няма рэальнага і яго канцэптаў. Няма больш уяўнага супадзеньня, прастора сымуляцыі - гэта хутчэй генэтычная мініятуарызацыя. Рэальнае вырабляецца зь мікраскапічных сукрацьцяў, матрыцаў, модуляў памяці, і мадэляў кантролю - і можа вырабляцца зь іх бясконца. Яно ня мае патрэбы ў рацыянальнасьці, бо ўжо не вымяраецца супрацьстаўленьнем ідэальнай ці адмоўнай інстанцыі. Рэальнае - гэта ўжо нішто іншае як апэрацыйнасьць. Фактычна, яно ўжо рэальна не рэальнае, бо не агортваецца ніякім уяўным. Яно гіпэррэальнае, прадукт прамянёвага сынтэзу камбінаторных мадэляў у беспаветранай звышпрасторы.
Уваходзячы ў прастору, скрыўленасьць якой не тлумачыцца ўжо ані рэальным, ані праўдай, эра сымуляцыі ліквідуе ўсялякую рэфэрэнцыйнасьць - і нават горш: дазваляе ёй штучна ўваскрасаць у знакавых сыстэмах, рэчыве больш плястычным чым сэнс, і пранікаць ува ўсе сыстэмы эквіваленцыяў, усе бінарныя апазыцыі, ува ўсю камбінаторную альгебру. Справа ўжо не ў імітацыі, не ў падваеньні, і нават не ў пародыі. Справа ў замяшчэньні рэальнага знакамі рэальнага, то бок у апэрацыі, якая замест рэальнага працэсу высоўвае на першы плян яго апэрацыйны двайнік, мэтастабільную знакастваральную непахібную праграмавальную машыну прапановы ўсіх знакаў рэальнага і ўсіх іх перэпетыяў у кароткім замыканьні. Рэальнае больш ніколі не атрымае магчымасьці вырабляць самога сябе - гэткая жыцьцёвая функцыя мадэлі ў сыстэме сьмерці, або хутчэй наканаванага ўваскрашэньня, якое ўжо нават не дае шанца самой падзеі сьмерці. Адсюль гіпэррэальнае, сукрытае як ад уяўнага, так і ад разрозьненьня паміж рэальным і ўяўным, пакідае месца толькі арбітальнаму абарачэньню мадэляў і сымуляванаму генэраваньню розьніцаў.
Дысымуляваць - значыць зрабіць выгляд, што няма таго, што насамрэч ёсьць. Сымуляваць - значыць зрабіць выгляд, што ёсьць тое, чаго няма. Першае мае наўвеце наяўнасьць, другое - адсутнасьць. Але справа ўскладняецца, бо сымаляваць ня значыць рабіць выгляд: "Той, хто прыкідваецца хворым, папросту кладзецца ў ложак і пераконвае ўсіх, што ён хворы. Той, хто сымулюе хваробу, выклікае ў сабе пэўныя яе сымптомы" (Літрэ). Таму стварэньне выгляду ці дысымуляваньне не закранае прынцып рэальнасьці: розьніца заўсёды ясная, яна проста замаскаваная, у той час як сымуляцыя ставіць пад сумнеў розьніцу паміж "праўдзівым" і "фальшывым", паміж "рэальным" і "ўяўным". Хворы сымулянт ці не, калі выклікае "праўдзівыя" сымптомы? Аб'ектыўна яго можна ўважаць як за хворага, так і за здаровага. Псыхалёгія і мэдыцына спыняюцца ў гэтым пункце перад немагчымасьцю выяўленьня праўдзівасьці хваробы. Калі кожны сымптом можна "выклікаць", і яго нельга трактаваць як натуральны факт, дык кожная хвароба тады можа разглядацца як сымулявальная ці сымуляваная, і мэдыцына страчвае сэнс, паколькі ведае толькі, як лекаваць "рэальныя" хваробы, зыходзячы зь іх аб'ектыўных прычынаў. Псыхасаматыка ўчыняе сумнеўныя піруэты на межах прынцыпа хваробы. Што да псыхааналіза, дык ён пераносіць сымптом з арганічнага ладу ў лад несьвядомага: апошні лічыцца "рэальным", і больш рэальным чым першы - але зь якой нагоды сымуляцыя павінна спыняцца ля брамаў несьвядомага? Чаму гэта "працу" несьвядомага нельга "падрабіць" такім самым чынам, як і стары сымптом клясычнай мэдыцыны? Сны, прыкладам, можна.
Зразумела, псыхіятр мяркуе, што "кожная форма мэнтальнага адчужэньня мае адмысловы парадак і пасьлядоўнасьць сымптомаў, пра якія ня ведае сымулянт, і празь іх ненаяўнасьць ня здолее падмануць псыхіятра". Але гэты самападман (датаваны 1865 годам) патрэбны толькі дзеля таго, каб любым коштам абараніць прынцып праўды і пазьбегнуць праблемы, пастаўленай сымуляцыяй - што праўда, рэфэрэнцыя, аб'ектыўная прычына перасталі існаваць. Дык што ж рабіць мэдыцыне з тым, што плавае адным бокам хваробай, а другім бокам здароўем, што рабіць з падваеньнем хваробы ў дыскурсе, ужо ні праўдзівым, ні фальшывым? Што рабіць псыхааналізу з падваеньнем дыскурсу несьвядомага ў дыскурсе сымуляцыі, які ўжо нельга размаскаваць, бо ён і сапраўды не фальшывы? (2)
Што рабіць войску з сымулянтамі? Традыцыйна яно выкрывае іх і карае, зыходзячы з чыстага прынцыпа ідэнтыфікацыі. Сёньня яно можа дэмабілізаваць дужа добрага сымулятара так жа сама як і "праўдзівага" гомасэксуаліста, вар'ята ці хворага на загану сэрца. Нават вайсковая псыхалёгія адступае ад картэзіянскай яснасьці і вагаецца ў разрозьненьні паміж праўдай і маной, паміж "падробленым" і аўтэнтычным сымптомам. "Калі ён нагэтулькі дакладна гуляе вар'ята, дык ён ім і зьяўляецца". І тут вайсковая псыхалёгія ня так ужо й памыляецца: у гэтым сэнсе ўсе вар'яты - сымулянты, і гэтая адсутнасьць разрозьненьня ёсьць найгоршым кшталтам падрыўной дзейнасьці. Супраць гэтай адсутнасьці разрозьненьня клясычны розум узброіўся ўсімі сваімі катэгорыямі. Але вораг сёньня зноў абыходзіць яго з флянгаў, пагражаючы прынцыпу праўды.
Ад мэдыцыны і войска, улюбёных тэрыторыяў сымуляцыі, пытаньне вяртаецца да рэлігіі і сымулякра боскасьці: "Не разьмяшчай выявы ў бажніцах, бо боскасьць, якая адухаўляе прыроду, немагчыма рэпрэзэнтаваць". Адылі насамрэч магчыма. Але што адбываецца з боскасьцю, калі яна адкрываецца ў іконах, калі памнажаецца ў выявах? Ці застаецца яна навышняй інстанцыяй, што проста ўцелясьняецца ў абразы як візуальная тэалёгія? Або можа выпараецца ў сымулякрах, бо толькі яны і робяць відочнай яе ўладу і веліч яе чараў - і гэтая відочная машынэрыя абразоў замяняе ясную і зразумелую Ідэю Бога? Гэтага і баяліся Іконаклясты, чыя тысячагадовая барацьба і пасёньня з намі. (3) Бо яны прадчувалі ўсемагутнасьць сымулякраў, іх здольнасьць да выдаленьня Бога з чалавечай сьвядомасьці, і разбуральную, зьнішчальную праўду, якая ад іх паходзіць: ніколі не існавала ніякага Бога, быў толькі сымулякр, і нават сам Бог ніколі ня быў нічым іншым, як толькі сваёй уласнай выявай - і адсюль іх імкненьне зьнішчыць абразы. Не было ніякай нагоды іх зьнішчаць, калі б яны маглі паверыць, што гэтыя абразы толькі зацямняюць ці маскуюць плятонаўскую ідэю Бога. Можна жыць зь ідэяй скажонай праўды. Але да мэтафізычнага адчаю іх давяла ідэя, што абраз нічога не хавае ўвогуле, і што па сутнасьці гэта не абразы, статус якіх акрэсьлівае арыгінальная мадэль, але суцэльныя сымулякры, якія няспынна выпраменьваюць свае ўласныя чары. Таму неабходна было любым коштам адагнаць гэтую сьмерць боскасьці.
Адсюль вынікае, што іконаклясты, якіх абвінавачваюць у пагарджэньні і адмаўленьні абразоў, насамрэч прызнавалі за імі вялікую вагу, у адваротнасьць іконалятрам, якія бачылі ў іх толькі адлюстраваньні і цешыліся з ушанаваньня філіграннага Бога. Зь іншага боку, можна сказаць, што іконалятры валодалі найбольш мадэрным, найбольш адважным розумам, бо, пад выглядам прымушэньня Бога зрабіцца відочным у люстэрку вобразаў, яны ўжо прадканавалі яго сьмерць і зьнікненьне ў эпіфаніі ягоных рэпрэзэнтацыяў (магчыма, ведалі, што яны ўжо не рэпрэзэнтуюць нічога, і зьяўляюцца толькі чыстай гульнёй, хоць і з найвышэйшай стаўкай - ведаючы таксама, што размаскоўваць абразы небясьпечна, бо яны дысымулююць той факт, што за імі нічога няма.)
Такім самым было і стаўленьне езуітаў, якія засноўвалі сваю палітыку на заўсёды магчымым зьнікненьні Бога і на сьвецкай ды відовішчавай маніпуляцыі сумленьнямі - зьнікненьне Бога ў эпіфаніі ўлады, канец трансцэндэнцыі, які цяпер служыць толькі алібі абсалютна свабоднай стратэгіі ўзьдзеяньняў і знакаў. За барочнасьцю вобразаў хаваецца шэры кардынал палітыкі.
Такім чынам на кон заўжды ставілася забойчая сіла вобразаў, гэтых забойцаў рэальнага, забойцаў сваёй уласнай мадэлі, якія нібы бізантыйскія абразы пагражаюць боскай ідэнтычнасьці. Іх забойчай сіле супрацьстаўляецца дыялектычная сіла рэпрэзэнтацыяў як відочнае і зразумелае сузіраньне Рэальнага. Захад зь верай і перакананьнем паставіў на рэпрэзэнтацыю: няхай знак адсылае да глыбіняў сэнсу, няхай знак будзе абменным на сэнс і хай нешта гарантуе гэты абмен - відавочна Бог. Але што, калі сам Бог можа быць сымуляваны, то бок зьведзены адно да знакаў, якія сьведчаць пра яго існаваньне? Тады ўся сыстэма падвісае ў паветры, і ўжо надалей ня ёсьць нічым іншым як велізарным сымулякрам - не іррэальнасьцю, а сымулякрам, што ніколі не абменьваецца на рэальнае, але абменьваецца на сябе самога ў бесьперапынным кругазвароце, пазбытым усякай рэфэрэнцыі ці цыркумфэрэнцыі.
Гэтым уласна сымуляцыя і розьніцца ад рэпрэзэнтацыі. Рэпрэзэнтацыя паходзіць з прынцыпу эквіваленцыі знака і рэальнага (нават калі эквіваленцыя утапічная, гэта падставовая аксыёма). Сымуляцыя, наадварот, паходзіць з утопіі прынцыпа эквіваленцыі, з радыкальнай нэгацыі знака як каштоўнасьці, з знака, які дамагаецца паўнаты правоў па сьмерці ўсякай рэфэрэнцыі. У той час як рэпрэзэнтацыя спрабуе паглынуць сымуляцыю, інтэрпрэтуючы яе як фальшывую рэпрэзэнтацыю, сымуляцыя трактуе ўвесь будынак рэпрэзэнтацыі як вялізны сымулякр.
Можна выдзяліць наступныя пасьлядоўныя фазы вобраза:
- адлюстравае глыбінную рэальнасьць;
- маскуе і зьмяняе натуральныя ўласьцівасьці глыбіннай рэальнасьці;
- маскуе адсутнасьць глыбіннай рэальнасьці;
- ня мае ніякіх дачыненьняў да нейкай там рэальнасьці, зьяўляючыся сваім уласным
сымулякрам.
У першым выпадку вобраз ёсьць добрай зьявай - рэпрэзэнтацыя належыць да сакрамэнтальнага ладу. У друкім выпадку, гэта ліхая зьява - з ладу чараў. У трэйцім - вобраз робіць выгляд, што ён зьява - з ладу магіі. У чацьвертым належыць ужо ня ладу зьяўваў, але ладу сымуляцыі.
Пераход ад знакаў, якія дысымулююць нешта, да знакаў, якія дысымулююць тое, што нічога няма, адзначае вырашальны пераломны пункт. Першыя адсылаюць да тэалёгіі праўды і таямніцы (яе часткай дагэтуль застаецца паймо ідэалёгіі). Другія распачынаюць эру сымулякраў і сымуляцыі, у якой больш няма Бога, што распазнае сваіх, няма Апошняга Суда, які адзьдзяляе ману ад праўды, рэальнае ад яго штучнага ўваскрашэньня, бо ўсё памёрла і адразу здолела ўваскрэснуць.
Калі рэальнае перастае быць тым, чым было раней, настальгія атрымлівае ў спадчыну яго правы. Утвараецца збытак мітаў пачатку і знакаў рэальнага - утвараецца збытак праўды, другаснай аб'ектыўнасьці, і аўтэнтычнасьці. Там, дзе зьніклі аб'ект і субстанцыя, адбываецца завастрэньне праўды, жыцьцёвага досьведу, уваскрасае фігуральнасьць. Пачынаецца паніка вытворчасьці рэальнага і рэфэрэнцыйнага, паралельная і нашмат большая за паніку матэрыяльнай вытворчасьці: так сымуляцыя уваходзіць у фазу, якая беспасярэдне закранае нас - стратэгіяй рэалізму, нэарэалізму і гіпэррэалізму, што паўсюдна дублюе стратэгію розьніцы.
Этналёгія набыла другое дыханьне пасьля сваёй парадаксальнай сьмерці ў 1971 годзе, у дзень, калі ўрад Філіпінаў пастанавіў вярнуць колькі тузінаў тасадаяў, адкрытых у глыбінях джунгляў, дзе яны жылі восем стагодзьдзяў безь ніякіх зносінаў з рэштай чалавецтва, у іх прымітыўны стан, падалей ад багатых калянізатараў, турыстаў, і этнолягаў. Гэта адбылося з патрабаваньня саміх антраполягаў, якія бачылі, як тубыльцы, кантактуючы зь імі, імгненна раскладаліся як муміі на адкрытым паветры.
Каб этналёгія працягвала жыць, яе аб'ект павінен памерці; адылі паміраючы,аб'ект помсьціць за тое, што быў "адкрыты", і сваёй сьмерцю разбурае прынцыпы навукі, якая намагаецца яго ўведаць.
Ці ня ўся навука вырачаная каціцца па гэтым парадаксальным скелзе ў пагоні за сваім уласным аб'ектам, які зьнікае ў той самы момант, калі яна хапае яго, вырачаная законам рэпарацыі, выкананьня якога патрабуе мёртвы аб'ект? Быццам Арфэй, яна абарочваецца задужа хутка, і нібы Эўрыдыка яе аб'ект правальваецца назад у Гадэс.
Ад гэтага пекла парадоксу і хацелі абараніцца этнолягі, адмежаваўшыся ад тасадаяў дзявоцкім лесам. Ніхто ня можа дакрануцца да іх, як да схаванай у штолькі залатой жылы. Навука губляе там свой каштоўны капітал, але яе аб'ект, страчаны назаўсёды і недаступны ў сваёй "дзявоцкасьці", будзе захаваны. Справа не ў ахвяраваньні (навука заўсёды толькі забівае, і ніколі не ахвяроўвае сабой), але ў сымуляваным ахвяраваньні яе аб'ектам дзеля захаваньня ейнага прынцыпу рэальнасьці. Тасадаі, замарожаныя ў натуральным стане, будуць служыць выдатным алібі, вечнай гарантыяй. Тут і пачынаецца бясконцая антыэтналёгія, якую ў рознай ступені вызнаюць Жален, Кастанэда, Клястр. У кожным разе навука цягам свайго лягічнага разьвіцьця ўсё больш і больш аддаляецца ад свайго аб'екта і ўрэшце можа безь яго абысьціся: яе аўтаномія выяўляецца нават яшчэ больш фантастычнай - яна дасягае чысьціні сваёй формы.
Такім чынам індэец, вернуты ў гетта, пад ахову шкляной труны дзявоцкага лесу, стаецца мадэльлю сымуляцыі ўсіх магчымых індэйцаў яшчэ да этналёгіі. Такім чынам гэтая мадэль дорыць сабе раскошу ўцялесьніць сябе яшчэ да сябе ў "суворай" рэальнасьці гэтых цалкам перавынайдзеных індэйцаў - дзікуноў, якія абавязаны этналёгіі тым, што дагэтуль застаюцца дзікунамі - што за паварот падзеяў, што за трыюмф гэтай навукі, якая быццам безаглядна аддалася самаразбурэньню!
Зразумела, што гэта пасьмяротныя дзікуны. Замарожаныя, засушаныя, стэрылізаваныя, абароненыя ад сьмерці, яны сталіся рэфэрэнцыйнымі сымулякрамі, і сама навука сталася чыстай сымуляцыяй. Тое самае чыніцца і ў Круэзо, дзе ў "адкрытым" музэі экспануюцца як "гістарычныя" сьведкі свайго пэрыяду in situ цэлыя рабочыя раёны, дзеючыя мэталюргічныя зоны, уся культура, мужчыны, жанчыны, і дзеці разам з гэстамі, мовай, звычаямі, скамянелымі як на фатаздымках. Музэй, перастаўшы быць геэмэтрычна абмежаваным месцам, цяпер распаўсюджаны паўсюдна як прастора жыцьця. Этналёгія, вызваленая ад свайго аб'екта, ужо не вызначаючы сябе як аб'ектыўную навуку, будзе пашыраць сваю кампэтэнцыю на ўсе жывыя істоты і зробіцца невідочным усюдыпрысутным чацьвертым вымярэньнем, вымярэньнем сымулякра. Мы ўсе тасадаі, індэйцы, вернутыя этналёгіяй у першапачатковы стан - сымулякры індэйцаў, якія засьведчваюць нарэшце ўнівэрсальную праўду этналёгіі.
Нам усім даводзіцца жыць у прывідным сьвятле этналёгіі ці антыэтналёгіі, якая ёсьць толькі чыстай формай трыюмфуючай этналёгіі - пад знакам мёртвых розьніцаў і іх уваскрашэньня. Дужа наіўна было б шукаць этналёгію ў дзікуноў або недзе ў Трэйцім Сьвеце - яна тут, паўсюдна, у мэтраполіях, спасярод белых, у сьвеце, дарэшты закаталягізаваным і заналізаваным, а надосталь штучна ўваскрошаным на падабенства рэальнасьці, у сьвеце сымуляваньня, галюцынацыйнай праўды, шантажаваньня рэальнасьці, забойства ўсіх сымбалічных формаў і іх гістэрычнай, гістарычнай рэтраспэкцыі - забойства, першымі ахвярамі якога былі, noblesse oblige, дзікуны, хаця пасьля яго спазналі ўсе Заходнія грамадзтвы.
Гэтым самым этналёгія адорвае нас сваёй апошняй і адзінай навукай, адкрываючы таямніцу, якая яе забівае (і якую дзікуны ведаюць нашмат лепш за яе): мёртвыя помсьцяць.
Адмежаваньне навуковага аб'екта раўназначна адмежаваньню вар'ята ці нябожчыка. Акурат як усё грамадзтва невылечна захворвае ад люстэрка вар'яцтва, якое яно паставіла перад сабой, так і навуцы, запаленай ад сьмерці свайго аб'екта, яе адлюстраваньня, застаецца толькі сьмерць. Навука нібыта пануе над сваімі аб'ектамі, але аб'екты падкладаюць міну пад яе, падсьвядома згодную на рэпарацыю, адно вяртаючы мёртвыя і цыркульрныя адказы на мёртвыя і цыркулярныя пытаньні.
Нічога не зьмяняецца, калі грамадзтва разьбівае люстэрка вар'яцтва (ліквідуе прыхіятрычныя шпіталі, дае права голасу вар'ятам і г.д.), або калі навука нібыта разьбівае люстэрка аб'ектыўнасьці (зьнікаючы ўва ўласным аб'екце, як у Кастанэды) і б'е чалом перад "розьніцамі". Форма, прынятая адмежаваньнем, перацякае ў незьлічоныя і расьсеяныя розьніцавыя мэханізмы. Этналёгія, якая церпіць покрых у сваёй клясычнай форме, адраджаецца ў форме антыэтналёгіі, чыя задача складаецца ў нашпігоўваньні ўсяго фіктыўнымі розьніцамі, фіктыўнымі дзікунамі, каб схаваць тое, што ўвесь наш сьвет зьдзічэў, спустошаны розьніцай і сьмерцю.
Гэтаксама, з прэтэкстам захаваньня арыгінала, наведнікам забараняюць уваходзіць у пячоры Ляско, але на пяць мэтраў далей сканструявана дакладная копія, так што кожны можа іх пабачыць (зірнуць праз вочка на шматок аўтэнтычнай пячоры, а пасьля наведаць рэканструкцыю ўсяго засталага). Магчыма, сама памяць пра арыгінальныя гроты зьнікне зь сьвядомасьцяў будучых пакаленьняў, бо і цяпер ужо паміж імі няма ніякай розьніцы: падваеньня дастаткова, каб і тыя і другія зрабіліся аднолькава штучнымі.
Такім самым чынам нядаўна ўся навука і тэхналёгія мабілізавалася, каб захаваць мумію Рамзэса ІІ, пасьля чаго яе закінулі для шматгадовага буцьвеньня ў глыбіні музэя. Захад быў ахоплены панікай ад думкі, што ня можа захаваць тое, што сымбалічны лад быў здольны закансэрваваць на сорак стагодзьдзяў, хоць і невідочным ды недаступным для сонечнага сьвятла. Рамзэс для нас нішто, але мумія ўяўляе неацэнную каштоўнасьць, бо гарантуе, што назапашваньне мае сэнс. Нашая лінейная і назапашвальная культура церпіць покрыш, калі мы ня можам назапашваць і трымаць мінуласьць у полі зроку. Дзеля гэтага фараона трэба вынесьці зь ягонай грабніцы, а муміі - зь вечнай моўкнасьці. Дзеля гэтага іх трэба эксгумаваць і аддаваць ім вайсковыя пашаны. А пасьля яны адразу робяцца ахвярамі навукі і кальчакоў. Толькі абсалютная таямніца запэўнівала іх тысячагадовую ўладу - панаваньне над буцьвежай, якое азначала панаваньне над усім цыклам абменаў са сьмерцю. Мы ўсяго толькі ведаем, як паставіць нашу навуку на службу аднаўленьню муміі, то бок рэканструкцыі відочнага ладу, у той час як бальзамаваньне было мітычным намаганьнем зрабіць несьмяротным схаванае вымярэньне.
Нам патрэбна відочная мінуласьць, відочны кантынуум, відочны міт пачатку, які б суцяшаў нас наконт нашага канца. Хоць па сутнасьці мы ніколі насамрэч ім ня верылі. Асюль гэтая гістарычная сцэна вітаньня муміі ў аэрапорце Орлі. Чаму? Таму што Рамзэс быў вялікай дэспатычнай і вайсковай постацьцю? Несумнеўна. Але яшчэ больш таму, што нашая культура мроіць, быццам за гэтай памерлай магутой, якую яна спрабуе анэксаваць, хаваецца іншы лад, зь якім яна ня мае нічога супольнага, яна мроіць, быццам зьнішчыла гэты лад, эксгумаваўшы яго як сваю уласную мінуласьць.
Мы зачараваныя Рамзэсам так, як хрысьціяне Рэнэсанса былі зачараваныя амэрыканскімі індэйцамі, тымі (чалавечымі?) быцьцямі, што ніколі ня чулі слова Хрыста. Напачатку калянізацыі быў момант аслупеньня і засмучэньня перад самой магчымасьцю пазьбегнуць унівэрсальнага закону Эвангельля. Быў выбар: або дапусьціць, што гэты Закон не ўнівэрсальны, або вынішчыць індэйцаў, каб прыбраць уліку. Хаця ўвогуле, дастаткова было іх навяртаньня ці нават адно вынаходжаньня, ужо раўназначнага іх павольнаму вынішчэньню.
Гэтаксама дастаткова эксгумаваць Рамзэса, каб музэіфікацыяй запэўніць яго зьнішчэньне. Бо не ад кальчакоў буцьвеюць муміі: яны паміраюць ад трансплянтацыі з павольнага сымбалічнага ладу, што пануе над буцьвежай і сьмерцю, у лад гісторыі, навукі і музэяў, у наш лад, які ўжо ні над чым не пануе, а ведае толькі, як вяртаць у буцьвежу і сьмерць тое, што яму папярэднічала, каб пасьля спрабаваць уваскрасіць усё гэта сваёй навукай. Непапраўны гвалт у дачыненьні да ўсіх таямніцаў, гвалт цывілізацыі без таямніцаў, нянавісьць гэтай цывілізацыі да сваёй уласнай падставы.
І калі нават этналёгія ў гэтай гульні ставіць на вызваленьне сябе ад свайго аб'екту, каб лепей сьцьвердзіцца ў чысьціні формы, дэмузэіфікацыя - гэта ўсяго толькі яшчэ адзін віток сьпіралі штучнасьці. Сьведчаньнем гэтаму ёсьць кляштар сьв. Міхала з Кука, які за вялікі кошт павінен быць вернуты на радзіму з Клойстэрз у Ню-Ёрку, і пастаўлены "ў сваім арыгінальным месцазнаходжаньні". І ніхто пра гэтую рэстытуцыю нічога кепскага на скажа (нават калі б гаворка ішла пра "экспэрымэнтальную кампанію аднаўленьня тратуараў" на Элізэйскіх Палёх!). Калі б нават экспартацыя капітэлі была насамрэч неаспрэчна істотным актам, нават калі б Клойстэрз у Ню-Ёрку сапраўды былі штучнай мазаікай культураў (згодна зь лёгікай капіталістычнай цэнтралізацыі каштоўнасьцяў), то іх рэімпартацыя ў арыгінальнае месцазнаходжаньне ёсьць нават яшчэ больш штучнай: гэта суцэльны сымулякр, што дасягае "рэальнасьці", прайшоўшы поўны цыкл кругазвароту.
Кляштар мог бы застацца ў Ню-Ёрку ў сваім сымуляваным асяродзьдзі, якое нікога прынамсі не саб'е з панталыку. Рэпатрыяцыя ж - толькі яшчэ адна прыхватка, што дазваляе паводзіць сябе так, нібы нічога не здаралася, і цешыць сябе рэтраспэктыўнай галюцынацыяй.
Гэтаксама амэрыканцы хваляцца тым, што дзякуючы іх стараньням індэйскае насельніцтва дасягнула колькасьці, у якой існавала перад Канкістай. Яны зьнішчаюць усё і пачынаць нанава. Яны нават хваляцца тым, што вырабілі больш, перавысіўшы арыгінальную колькасьць насельніцтва. І гэта прыводзіцца як доказ зьверхнасьці цывілізацыі: яна вырабляе нават больш індэйцаў, чым яны самі былі здольныя зрабіць. (Што гучыць як злобны жарт, бо гэтая перавытворчасьць ёсьць толькі спосабам разбурэньня індэйскай культуры, што, як і ўсе пляменныя культуры, грунтуецца на абмежаваньні групы і адмове ад яе "неабмежаванага" павелічэньня. Такім чынам, іх дэмаграфічная "прамоцыя" ёсьць толькі яшчэ адным крокам да сымбалічнага вынішчэньня.)
Мы жывем у сьвеце надзіва падобным да арыгіла - рэчы ў ім дублююцца паводле сцэнара гэтых самых рэчаў. Але гэтае падваеньне не азначае, як то было традыцыйна, блізіню іх сьмерці - іх ужо ачысьцілі ад сваёй сьмерць, і выглядаюць яны нават лепш, чым калі б былі жывыя - больш бадзёрыя, больш аўтэнтычныя ў параўнаньні са сваімі мадэлямі, быццам твары людзей у дамах, зьнятых пад грамадзянскую паніхіду.
Дыснэйлэнд - дасканалая мадэль усіх зблытаных парадкаў сымулякраў. Предусім гэта гульня ілюзіяў і фантомаў: Піраты, Памежжа, Будучыня і інш. Задача гэтага ўяўнага сьвету - запэўніваць посьпех прадпрыемства. Але што забаўляе натоўп найбольш, дык гэта без сумневу сацыяльны мікракосм, рэлігійная, мініятуарызаваная лучнасць з рэальнай Амэрыкай, зь яе бедамі і радасьцямі. Паркуеш звонку, усярэдзіне стаіш у чарзе, і застаесься сам-насам з самім сабой на выйсьці. Адзіная фантасмагорыя гэтага ўяўнага сьвету ў чуласьці і цеплыні натоўпа, а таксама ў надзвычай вялікай колькасьці рознай лухты, неабходнай для падрыманьня гэткага адчуваньня. Кантраст з абсалютнай адзінотай паркінга - сапраўдным канцэнтрацыйным лягерам - татальны. Іншымі словамі: унутры суцэльны вэер усякай лухты магнітызуе натоўп, падзяляючы яго на плыні і скіроўваючы ў розныя бакі - звонку самота скіроўвае на адзіную лухту: аўтамабіль. Нейкім дзіўным зьбегам акалічнасьцяў (хоць гэта, без сумневу, зьвязана з чарамі, уласьцівымі дадзенаму ўнівэрсуму) гэты замарожаны інфантыльны сьвет некалі задумаў і зрэалізававаў чалавек, які і сам цяпер ляжыць замарожаным у лядоўні: Ўолт Дыснэй, што чакае свайго ўваскрашэньня пры тэмпэратуры -1800 паводле шкалы Цэльсія.
Такім чынам, у Дыснэйлэндзе вымалёўваецца аб'ектыўны профіль Амэрыкі, нават у марфалёгіі адзінак і натоўпу. Тут услаўленыя ўсе яе каштоўнасьці, выяўленыя мініятурамі і коміксамі. Забальзамаваныя і заміраныя. Адсюль магчымасьць (яе выдатна скарыстаў Люіс Мартэн ў "Utopiques, jeux d'espace") ідэалягічнага аналізу Дыснэйлэнда як дайджэста амэрыканскага спосабу жыцьця, як панэгірыка амэрыканскім каштоўнасьцям, як ідэалізаванага перамяшчэньня супярэчлівай рэальнасьці. Усё гэта праўда. Якая адылі хавае нешта яшчэ, і ўвесь гэты ідэалягічны туман служыць алібі сымуляцыі трэйцяга парадку. Дыснэйлэнд патрэбны, каб схаваць, што ён "рэальная" краіна, што ўся "рэальная" Амэрыка - гэта Дыснэйлэнд (падобна як і турмы патрэбны дзеля таго, каб схаваць, што грамдзтва ў сваёй банальнай усюдыпрысутнасьці ёсьць карцэральным). Дыснэйлэнд прэзэнтуецца як уяўнасьць, каб прымусіць нас паверыць, што ўсё астатняе рэальнасьць, у той час як Лос Анджэлэс і Амэрыка, якія яго атачаюць, належаць ужо не рэальнасьці, а ладу гіпэррэальнасьці і сымуляцыі. Справа ўжо не ў фальшывай рэпрэзэнтацыі рэальнага (ідэалёгіі), але ўва утойваньні таго факту, што рэальнае перастала быць рэальным, дзеля выратаваньня прынцыпу рэальнасьці.
Уяўнасьць Дыснэйлэнда ні праўдзівая, ні фальшывая, гэта машына адстрашэньня, што вяртае маладосьць фікцыі рэальнага ў варожым стане. Адсюль дыбілізм гэтай уяўнасьці, яе інфантыльная дэгенэрацыя. Гэты сьвет мусіць быць інфантыльным, каб пераканаць нас у тым, што дарослыя недзе ў іншым мейсцы, у "рэальным" сьвеце, і схаваць той факт, што сапраўдная інфантыльнасьць атачае нас паўсюль, і гэта інфантыльнасьць саміх дарослых, якія прыходзяць сюды гуляць у дзяцей і занурацца ў ілюзію наконт іх сапраўднай інфантыльнасьці.
Дыснэйлэнд, адылі, не адзіны ў сваім кшталце. Enchanted Village, Magic Mountain, Marine World: Лос Анджэлэс аточаны з усіх бакоў гэтымі электрастанцыямі ўяўнага, што сілкуюць энэргіяй рэальнага горад, чыя таямніца хаваецца ў тым, што ён ужо толькі сетка бесьперапыннай нерэальнай цыркуляцыі - горад неверагодных памераў, але без прасторы і без вымярэньняў. Гэты горад - нішто іншае як велізарны сцэнар і бясконцы плян фільма - быццам сымпатычная нэрвовая сыстэма - патрабуе, так жа як электрычных ці атамных станцыяў, так жа як кінастудыяў, гэтага старога ўяўнага, створанага з вобразаў дзяцінства і зманлівых фантомаў.
Дыснэйлэнд - прастора рэгенэрацыі ўяўнага, якая нагадвае цяперашнія фабрыкі перапрацоўкі другаснай сыравіны. Сёньня паўсюдна перапрацоўваецца сьмецьце, а мары, фантомы, гістарычная, казачная, легендарная ўяўнасьць дзяцей і дарослых - гэта сьмецьце, атрутныя выкіды гіпэррэальнай цывілізацыі. Дыснэйлэнд - прататып гэтай новай функцыі на мэнтальным ўзроўні. Але ўсе інстытуцыі сэксуальнай, псыхічнай, саматычнай перапрацоўкі, распаўсюджваныя ў Каліфорніі, належаць да таго самага ладу. Людзі больш не глядзяць адно на аднаго, але для гэтага існуюць адпаведныя ўстановы. Яны больш не кранаюць адно аднаго, але існуе кантактатэрапія і г.д. Цяпер паўсюль аднаўляюць страчаныя здольнасьці, страчаныя целы, страчаную сацыяльнасьць, ці страчаную ахвоту да ежы. Перавынаходзіцца нэндза, аскетызм, зьніклая натуральнасьць: натуральнае харчаваньне, здаровая ежа, ёга. Маршал Сэлінс мае рацыю, калі кажа, што гэта эканаміка рынка, а ніякай не прыроды, і такім чынам яна насамрэч утойвае беднасьць; але ёсьць і другі ўзровень: тут, на сфальсыфікаваных межах трыюмфуючай рынкавай эканомікі перавынаходзіцца беднасьць/знак, беднасьць/сымулякр і паводзіны недаразьвітых (прыкладам, вызнаньне марксісцкіх догмаў), якія пад маскай экалёгіі, энэргетычнай крызы і крытыкі капітала, ствараюць эзатэрычны арэол трыюмфу эзатэрычнай культуры. Тым ня менш, можа здарыцца беспрэцэнтная для сыстэмы гэтага кшталту мэнтальная катастрофа, мэнтальная імплёзія і інвалюцыя. І яе прадвесьцем можа выявіцца якраз гэтае дзіўнае атлусьценьне і неверагоднае суіснаваньне найвычурных тэорыяў і практыкаў, адпаведнае нагэтулькі ж неверагоднаму хаўрусу раскошы, нябёсаў, і грошай, нагэтулькі ж неверагодна раскошнай матэрыялізацыі жыцьця, і невыкрывальным супярэчнасьцям.
Ўвотэргэйт. Сцэнар той самы, што і ў Дыснэйлэндзе (эфэкт уяўнага ўтойваньня неіснаваньня рэальнасьці па-за межамі штучнага пэрымэтру праз выстаўленьне напаказ неіснаваньня рэальнасьці ў яго межах): тут эфэкт скандала ствараецца ўтойваньнем таго, што няма розьніцы паміж фактамі і іх адкрытым абмеркаваньнем (ідэнтычныя мэтады выкарыстоўваюцца адзьдзеламі CIA і журналістамі Washington Post). Апэрацыя дужа падобная і мае на мэце аднавіць праз скандал маральны і палітычны прынцып, праз уяўнае - схаваць зьнікненьне прынцыпа рэальнасьці.
Адкрытае абмеркаваньне скандала - гэта заўсёды ўшаноўваньне закона. І асаблівага посьпеху Ўвотэргэйт дасягнуў якраз у тлумленьні галоваў тым, што Ўвотэргэйт быў скандалам - у гэтым сэнсе адбыўся калясальны акт ачмурэньня. Перадазьняк палітычнай маральнасьці на сусьветным узроўні. Можна пагадзіцца зь цьверджаньнем Бард'ё: "Сутнасьць сілавых дачыненьняў у самадысымуляваньні, дзякуючы якому яны дасягаюць паўныты сваёй сілы," разумеючы гэта наступным чынам: пазбыты маралі і згрызотаў сумленьня, капітал можа функцыяваць толькі пад покрывам маральнай звышструктуры, і хто б ні аднаўляў гэтую публічную маральнасьць (праз абурэньне, адкрытае абмеркаваньне, і інш.), ён міжволі працуе на капіталістычны лад. Як журналісты Washington Post.
Але ўсё гэта ня больш як ідэалягічная формула, і абвяшчаючы яе, Бард'ё выкрывае "сілавыя дачыненьні" як праўду капіталістычнага панаваньня, і сам жа дэнансуе сілавыя дачыненьні як скандал - апынаючыся такім чынам на той самай дэтэрмінісцкай і маралісцкай пазыцыі, што і журналісты Washington Post. Ён займаецца тым самым ачышчэньнем і аднаўленьнем ладу маралі і праўды, у якім і нарадзіўся сапраўдны сымбалічны гвалт сацыяльнага ладу, задоўга да ўсіх сілавых дачыненьняў, якія зьяўляюцца адно іх зьменлівай і нязначнай канфігурацыяй у маральнай і палітычнай сьвядомасьці людзей.
Мы можам або прыняць капітал як рацыянальнасьць, або змагацца зь ім у імя рацыянальнасьці; або прыняць яго як маральнасьць, або змагацца зь ім у імя маральнасьці. Па вялікім рахунку, гэта адно і тое ж, дзеяньне застаецца тым самым, толькі ажыцьцяўляецца рознымі спосабамі: раней стараліся дысымуляваць скандал - сёньня стараюцца схаваць, што ніякага скандалу няма.
Ўвотэргэйт - не скандал. Ўвотэргэйт - гэта тое, што мае быць сказана любым коштам. Бо яго ўтойваньнем займаюцца ўсе. Усе ўдзельнічаюць у гэтай дысымуляцыі, што прыкідваючыся ўзмацненьнем маральнасьці і маральнай панікай, зьяўляецца толькі адной з прыступак, якія вядуць да прымітыўнай (міз-ан) сцэны капітала: да яго сьляпога гвалту, незразумелай дзікасьці, падставовай іммаральнасьці - да ўсяго таго скандальнага і непрымальнага для сыстэмы маральнай і эканамічнай эквіваленцыі, што зьяўляецца аксыёмай левага мысьленьня, ад тэорыяў Асьветніцтва да Камунізма. Гэтае мысьленьне абвінавачваюць у кантракце з капіталам, але закіды беспадстаўныя - гэта проста пачварнае беспрынцыповае прадпрыемства, і нічога больш. Яно нагэтулькі "асьвечана", што шукае спосабы кантраляваць капітал, падсоўваючы яму правілы гульні. І сустрэчнае абвінавачаньне, у якое ператварылася ўсё рэвалюцыйнае мысьленьне, сёньня інкрымінуе капіталу парушэньне гэтых правілаў. "Улада несправядлівая, справядлівасьць улады - гэта справядлівасьць клясы, капітал эксплюатуе нас, і г.д." - як нібы капітал зьвязаны кантрактам з грамадзтвам, якім кіруе. Гэта левыя падсоўваюць капіталу люстэрка эквіваленцыі, спадзеючыся, што ён пагодзіцца з гэтай фантасмагорыяй сацыяльнага кантракту і выканае свае абявязальніцтвы перад усім грамадзтвам (да таго ж, зьнікае патрэба ў рэвалюцыі: дастаткова таго, каб капітал падпарадкаваўся рацыянальнай формуле абмена).
Насамрэч, капітал ніколі ня зьвязваў сябе кантрактам з грамадзтвам, над якім пануе. Гэта чараўніцтва грамадзкіх дачыненьняў, гэта выклік грамадзтву, і грамадзтва павінна на яго адказаць. Гэта не скандал, які трэба адкрыта абмяркоўваць у адпаведнасьці з маральнай ці эканамічнай рацыянальнасьцю, але выклік, які трэба прыняць у адпаведнасьці з сымбалічным законам.
Такім чынам Ўвотэргэйт быў усяго толькі сілом, расстаўленым сыстэмай для сваіх ворагаў - сымуляцыяй скандала з мэтай наступнага самааднаўленьня. У фільме гэта выяўлена ў асобе "Глыбокай Глоткі", шэрага кардынала рэспубліканцаў, які маніпулюе левым крылом журналістаў, каб скінуць Ніксана - а чаму не? Магчымыя ўсе гіпотэзы, але гэтая папросту залішняя: левыя самі па сабе робяць добрую справу, і без усякага прымусу працуюць на правых. Акрамя таго, проста наіўна меркаваць, што гэты злобны дзядзька будзе займацца такой дурной справай. Бо маніпуляцыя - гэта вагальная прычыннасьць, у якой спараджаюцца і перакручваюцца станоўчасьць і адмоўнасьць, у якой ужо няма ні актыўнасьці ні пасыўнасьці. І менавіта адвольны пераход адно ў аднаго віткоў гэтай сьпіралі прычыннасьці і робіць магчымым захаваньне прынцыпу палітычнай рэальнасьці. Менавіта сымуляцыя вузкага, умоўнага поля пэрспэктывы, у межах якой прычыны і наступствы дзеяньня або падзеі можна пралічыць, і дае магчымасьць палітыцы (і, вядома ж, "аб'ектыўным" аналізам, барацьбе, ды інш.) падтрымліваць праўдападабенства. Калі ўявіць увесь цыкл дзеяньня ці падзеі ў сыстэме, дзе ўжо няма лінейнай пасьлядоўнасьці і дыялектычнай палярнасьці, у полі, дзе разьвяла бардак сымуляцыя, дзе растаюць усе дакладныя разьмежаваньні, дык кожнае дзеяньне тут завяршаецца ў канцы цыкла расьсеяным ува ўсе кірункі ды ўсім на пажытак.
Учынілі, прыкладам, у Італіі нейкія доўбні выбух у супэрмаркеце. Што гэта, справа левых экстрэмістаў, правакацыя ультраправых, мізансцэна цэнтрыстаў дзеля дыскрэдытацыі тэрарыстаў і ўзмацненьня сваёй кволай улады, інсьпіраваны паліцыяй сцэнар, ці мафіёзныя разборкі? Усе варыянты аднолькава праўдзівыя і абгрунтаваныя. Увогуле, аб'ектыўнасьць фактаў нічога не вырашае ў галавакружэньні інтэрпрэтацыі. Гэта азанчае, што мы апынуліся ў лёгіцы сымуляцыі, якая папросту чхаць хацела на лёгіку фактаў і парадак прычыннасьці. Сымуляцыя характэрызуецца прэцэсіяй мадэлі, усіх мадэляў, якая грунтуецца на самым простым факце - мадэлі папярэднічаюць сваёй, арбітальнай як той выбух у Італіі, цыркуляцыі, якая ўсталёўвае напраўду магнітычнае поле падзеі. Факты ўжо не валодаюць адмысловай траекторыяй, яны нараджаюцца на скрыжаваньні мадэляў, і адзін той самы факт можа быць выкліканы адразу ўсімі мадэлямі. Гэтае чаканьне і прэцэсія факта мадэльлю, іх кароткае замыканьне і зьмяшэньне адно з адным (замест разыходжаньня сэнсу, дыялектычнай палярнасьці, адмоўнай электрычнасьці, імплёзіі варожых полюсаў) - гэта тое, што кожнага разу робіць усе інтэрпрэтацыі, нават найбольш супярэчныя - аднолькава праўдзівымі, у тым сэнсе, што іх праўды разьменьваюцца ў агульным цыкле, падобна мадэлям, зь якіх яны паходзяць.
Камуністы нападаюць на Сацыялістычную партыю з такім імпэтам, быццам жадаюць разбурыць увесь левы хаўрус. Яны вераць у ідэю, што гэтае супрацьстаяньне апраўдваецца больш радыкальнай палітычнай патрэбай. Ды справа ў тым, што яны ўжо насамрэч не жадаюць улады. Але, ці таму гэта, што яны не жадаюць улады як у прынцыпе невыгоднай для левых, ці невыгоднай для іх саміх, у складзе левага альянсу - або таму, што яны ўвогуле, паводле вызначэньня, яе не жадаюць? Калі Бэрлінгвэр прагалошвае: "Можна не баяцца, што да ўлады ў Італіі прыйдуць камуністы", гэта адначасова значыць, што:
няма ніякай нагоды для страху, бо камуністы, нават прыйшоўшы да ўлады, нічога ня зьменяць у падставовым капіталістычным мэханізму;
няма ніякай рызыкі, што яны калі-колечы ўвогуле прыйдуць да ўлады (бо яны яе не жадаюць) - і калі яны нават перамогуць на выбарах у парлямант, дык зоймуцца там звычайным галасаваньнем;
улады, сапраўднай улады, ужо не існуе, і нічога небясьпечнага ў тым, што нехта захопіць яе раз-другі, няма;
я, Бэрлінгвэр, не баюся ўбачыць камуністаў ля ўлады ў Італіі - і хоць гэта само сабой разумеецца, але не нагэтулькі, наколькі вы думаеце, бо
гэта можа азначаць і супрацьлеглае (ясна і без псыхааналіза): я баюся ўбачыць камуністаў, якія бяруць уладу (і на гэта ёсьць багата прычынаў, нават для камуніста).
І ўсё гэта праўдзіва адначасова. Тут і крыецца таямніца дыскурса, які выяўляе ўжо ня проста двухсэнсоўнасьць, як звыклы палітычны дыскурс, але немагчымасьць вызначанай уладнай і дыскурсыўнай пазыцыі. Гэта ня проста лёгіка той ці іншай партыі, на ёй скрыжаваны ўсе дыскурсы, чакалі яны гэтага ці не.
Як разблытаць гэтую блытаніну? Гордыяў вузел можна ў рэшце рэшт расьцяць. Калі ж расьцяць стужку Мёбіўса, у выніку атрымаецца яшчэ адна такая самая стужка з такой жа самай абарачальнасьцю паверхняў (у нашым выпадку абарачальная пасьлядоўнасьць гіпотэзаў). Пекла сымуляцыі - гэта пекла ўжо не пакутаў і катаваньняў, але вытанчанага, згубнага і няўлоўнага зьвіваньня й скрыўленьня сэнсу (4), дзе нават асуджэньне Бургаса - гэта падарунак Франка ад эўрапейскай дэмакратыі, якая ўхапілася за зручны выпадак узьняць штандар гуманізма, і сваім рашучым пратэстам у сваю чаргу скансалідавала фалянгісцкі рэжым, задзіночыўшы гішпанскія масы супраць замежнага ўварваньня. Што тут праўда, а што не, калі гэткія змовы самі па сабе выдатна пераблытваюцца адна з адной незалежна ад змоўшчыкаў?
Сыстэма злучаецца са сваёй скрайняй альтэрнатывай быццам два бакі скручанага крывога люстэрка. Палітычная прастора магнітызуецца, цыркулюецца, аброчваецца, замкнёная ў "заганным" коле. Гэтае перакручваньне быццам злы дэман падмяняе сабой усю сыстэму. Бясконцасьць капітала, перакручанага і злучанага са сваёй уласнай паверхняй: празконцасьць? Можа гэта тое самае, што жаданьне і прастора лібіда? Злучэньне жаданьня і каштоўнасьці, жаданьня і капітала. Злучэньне жаданьня і закона, канчатковая асалода як мэтамарфоза закона (з-за якой гэтае пытаньне і стаіць на парадку дня): паводле Льятара толькі капітал атрымлівае асалоду ад меркаваньня, што гэта мы знаходзім асалоду ў капітале. Ці рацыя на баку Дэлёза, які акцэнтуе ўвагу на непераадольнай зьменлівасьці жаданьня, на загадкавым рэвалюцыйным зьвяртаньні жаданьня ў сябе самога, калі, жадаючы нібыта таго, чаго хоча, яно тым самым жадае свайго ўласнага здушэньня і ўкладаньня ў паранаідальную фашысцкую сыстэму? Згубная абарачальнасьць зьвівае гэтую рэвалюцыю жаданьня ў тую ж самую падставовую двухсэнсоўнасьць, як і іншую, гістарычную рэвалюцыю.
Усе рэфэрэнцыйныя дачыненьні спалучаюць свае дыскурсы ў цыркулярнай, мёбіўсавай кампульсіі. Ня так даўно сэкс і праца былі дужа супрацьлеглымі тэрмінамі; сёньня як першае так і другое зьяўляюцца патрэбамі аднаго тыпу. Раней дыскурс гісторыі сіляўся з жорсткага самасупрацьстаўленьня дыскурсам прыроды, жаданьня і ўлады - сёньня яны абменьваюцца сваімі азначaнымі і сваімі сцэнарамі.
Дужа шмат часу адабраў бы падрабязны разгляд усёй сфэры апэрацыйнай адмоўнасьці ўсіх тых сцэнароў адстрашэньня, якія, як і Ўвотэргэйт, спрабуюць аднавіць паміраючы прынцып сымуляваньнем скандала, фантома, ці забойства - пэўнага кшталту гарманальным лекаваньнем адмоўнасьцю і покрышам. Справа заўсёды ў спраўджаньні рэальнага праз уяўнае, праўды - праз скандал, закона - празь яго парушэньне, працы - праз страйк, сыстэмы - праз крызу, капітала - праз рэвалюцыю, а ў іншым выпадку (тасадаі) справа ў спраўджаньні этналёгіі праз страту свайго аб'екта - ня кажучы ўжо пра:
спраўджаньне тэатра праз антытэатар;
спраўджаньне мастацтва праз антымастацтва;
спраўджаньне пэдагогікі праз антыпэдагогіку;
спраўджаньне псыхіятрыі праз антыпсыхіятрыю, і г.д.
Усё ператвараецца ў сваю супрацьлегласьць, каб захаваць сябе назаўжды ў ачышчанай форме. Усе ўлады і ўсе ўстановы адмаўляюць саміх сябе, намагаючыся сымуляцыяй сьмерці пазьбегнуць сапраўдных сьмяротных пакутаў. Улада можа забіць саму сябе, каб зноў разьдзьмуць яскарку існаваньня і законнасьці. Так было ў выпадку зь некаторымі амэрыканскімі прэзыдэнтамі: Кэнэды забілі, бо ён усё яшчэ меў палітычную вагу. Іншыя, Джонсан, Ніксан, Форд, мелі ўжо толькі права на ілюзорныя замахі і сымуляваныя забойствы. Але аўра штучнай пагрозы была неабходнай, каб схаваць той факт, што яны ўжо толькі манэкены ўлады. Раней кароль (як і бог) мусіў памерці у тым жа часе і месцы, дзе скончыцца ягоная ўлада. Сёньня ён дзіўным чынам вымушаны прыкідвацца мёртвым дзеля таго, каб захоўваць у цэласьці блаславеньне ўлады. Але яно страчана.
Знайсьці сьвежую кроў у сваёй уласнай сьмерці, абнавіць цыкл празь люстэрка крызы, адмоўнасьці, і антыўлады: гэта адзінае выйсьце і адзінае алібі ўлады, якая спрабуе зламаць заганнае кола сваёй безадказнасьці і свайго неіснаваньня.
(1) Cf. J. Baudrillard, "L'ordre des simulacres" (Парадак сымулякраў) у "L'echange symbolique et la mort" (Сымбалічны абмен і сьмерць), Paris: Gallimard, 1976. (назад)
(2) Сам дыскурс несьвядомага не паддаецца рашчыненьню ў трансфэрэнцыі. Гэткая пераблытанасьць гэтых двух дыскурскаў робіць псыхааналіз невынішчальным. (назад)
(3) Cf. M. Perniola, Icones, visions, simulacres (Іконы, відзежы, сымулякры), 39. (назад)
(4) Што не абавязкова вынікае ў роспачы сэнсу, нагэтулькі ж часта - у імправізацыі сэнсу, нонсэнсу, мноства адначасовых сэнсаў, якія руйнуюць адно аднаго. (назад)
* Бургос - горад у паўночнай Гішпаніі, у якім з 1936 году знаходзіўся ўрад Франко, пакуль у 1939 той не пераехаў у Мадрыд, абвешчаны каўдыльё. (назад)
пераклад з ангельскай М.Б.
|
|
