№3
зьмест

сэмінары
пэрсаналіі
бібліятэка
спасылкі
рэдакцыя
сувязь

Яраслаў Сэйфэрт

Ён лiчыў, што краса прымiрвае нас ізь сьветам. У ягонай паэзii — чыстасьць мэлёдыi, вялiкая шчырасьць, уменьне бачыць у жыцьцi цудоўнае i раскрыць яго людзям. Для таго, хто зможа яго пачуць, ён стане патрэбным. Як патрэбныя поруч кроўнiкi i каханыя, iхная праўда, iхная мудрасьць, iхная мiлосьць. Ягоныя вершы сярод iншых чэскiх найлепшых можна чытаць сёньня ў Празе проста на вулiцы, на прыпынку. Iх надрукавалi на плякатах i разьвесiлi ў горадзе, i вось сярод iншых Сэйфэрт спадарожыць пражанам у iхным жыцьцi. Спадарожыць, даўно ўжо прызнаны i вялiкi, паэта з кола найпрыгажэйшых дзiвакоў у гэтым усялякiм сьвеце.

Ён рэалiзоўваў паклiканьне паэзii апяваць цудоўнае i ўслаўляць жанчыну. Ён паэтызаваў „празаiчны жыцьцёвы матар’ял” i абапiраўся на рэалiстычную дэталь. У ягонай творчасьцi — гiс-то-рыя разьвiцьця чэскай паэзii ХХ стагодзьдзя. У 1984-ым Яраслаў Сэйфэрт (1901-1986) за свой творчы выробак быў узнагароджаны Нобэлеўскай прэмiяй.

Паэта заангажаваны ў лiтаратурнае жыцьцё з пачатку 1920-ых — бярэ ўдзел у стварэньнi саюзу „Devětsil”, якi абвясьцiў праграму „пралетарскага мастацтва”. Сэйфэрт пачынае ў рэчышчы пралетарскай паэзii (1921, „Горад у сьлязох”). „Галодны крык па радасьцях жыцьця” вылiўся ў пераход паэты да паэтызму, кiрунку, якi зьвязвае лiтаратуру з цывiлiзацыйным разьвiцьцём i жыцьцём вялiкага гораду. У вершах, поўных настальгii, гумару й досьцiпу, паэта знаходзiць сваю форму простых i звычайных рэчаў, разгойдвае iх дотыкам свайго тонкага мэлянхалiчнага смычка i так картаграфуе сьвет (1923, „Толькi каханьне”; 1925, „Вясельная дарога”). У 1929-м падпiсвае пратэст сямёх пiсьменьнiкаў супраць новага кiраўнiцтва камунiс-тыч-най партыi, таго ж году адыходзiць ад рэвалюцыйнага руху. У трыццатыя гады ў гэтай паэзii большае сардэчнасьцi й пяшчоты, у кнiгах iнтымнай лiрыкi паэта знаходзiць матывы й настроi, а таксама верш i страфу для сваёй творчасьцi на цэлыя дзесяцiгодзьдзi (1933, „Яблык з каленяў”; 1936, „Рукi Вэнэры”, 1937, „Вясна, бывай” i iнш.). У пару нацысцкай акупацыi Сэйфэртава паэзiя гучыць хваласьпевам бацькаўшчыны, Прагi i чэскай культуры. Элемэнты „клясычнай сьпеўнасьцi” — i ў паваенных мэлядычных мэдытацыйных вершах, напоўненых мэлянхалiчным смуткам аб жыцьцi, што мiнае (сярод iншых зборнiкаў „Мама” ў 1954 г.). У 1956-м у выступе на II зьезьдзе Саюзу пiсьменьнiкаў выкрывае скажэньнi ў культурным жыць-цi краiны пасьля ўзяцьця ўлады камунiстамi ў 1948 г. Пасьля доўгай пярэрвы, выклiканай хваробаю, у 1965-м выходзiць зборнiк „Канцэрт на абтоку”, у якiм Сэйфэрт адмаўляецца ад клясычных строфаў на карысьць свабоднага верша. У такой самай паэтыцы вытрыманыя ўсе ягоныя наступныя кнiжкi (1967, „Камэта Галея”; 1967, „Адліваньне званоў”; 1979, „Парасон зь Пікадылі”; 1983, „Быць паэтам”). Пасьля інтэрвэнцыі войскаў Варшаўскага дагавору меў значна абмежаваныя магчымасьці друку. Ягоныя кніжкі выходзілі ў самвыдаце і ў эміграцыйных выдавецтвах. У 1969-м Сэйфэрт быў абраны старшынём Саюзу пiсьменьнiкаў, які ў хуткім часе пасьля гэтага быў распушчаны ўладамі. Сваю Нобэлеўскую прэмію ацаніў як прызнаньне заслугаў чэскай паэзіі ХХ стагодзьдзя.

Жыцьцё даўно мяне навучыла,
што музыка й паэзія — 
гэта найлепшае
з таго, што ў ім ёсьць.
Ведама, апрача каханьня.

Гэтыя радкі з заключнага зборніка „Быць паэтам”— сьведчаньне паэтавага крэда. Пры канцы жыцьця Сэйфэрту заставалася папросту абсалютызаваць сваё бачаньне сьвету, і ён на поўны голас сьцьвердзіў вяршэнства каханьня:

Však nejkrásnější ze všech bohů je Láska.

Юрась Бушлякоў

ВІНО І ЧАС
Вiншаваньне Карлу Томану

Цячэ вада й мiнаецца час, цi ж ня так?
Цi ж чалавек памiраць не пачынае таго дня,
калi пабачыць сьвет?

Толькi спытайцеся ў лява бэльфорскага,
цi ён не памяняў бы вечнасьцi сваёй зь пясчанiку
на адзiн дзень,

калi ў жывое мяса мог бы ўгнаць кiпцюр
i пiць кроў,
ажно пакуль з жуды ня згасла б Этуаль.

Чаму з гаркотаю мае лiчыць чалавек
днi ўласнага жыцьця, 
як кветкi ў гронцы?

Хiба краса не памiрае на тварах сьвецкiх дам?
Цылiндар Бадлераў ня носiцца ўжо, цi ж ня так,
i ўжо стаў ён d?mod??

А быў жа люстэркам,
дасюль гараць у iм лямпы бульвараў,
аблiчча пышнае, Парыж!

Нашыя ж вочы сустрэлiся там
з усьмешкамi жанчын, якiя даўно памерлi,
мёртвыя цяпер.

Сёньня хацеў бы я выпiць
за Тваё здароўе
з той пляшкi, зь якой некалi пiў Вэрлен,

мяняючы апошнюю манэту.
Вiно, яно, як паэзiя, старое,
i наадварот.

З тому „Poštovní holub” (1929)

СТАКРОЦЬ НІЧОГА

Вiдаць, мяне шчэ з розуму зьвядзе
усьмешка Вашая,
                   ды ўсядуцца пры мне адказам 
i мацi Скруха, i таварышка Мiлосьць,
заўжды абедзьве разам.

Вiдаць, мяне шчэ з розуму зьвядзе
горн малайца,
i валасы мае запахнуць порахам,
ажно пайду, нiбыта ўпаў я зь месяца.

Вiдаць, мяне шчэ з розуму зьвядзе
цалунак:
ён, як полымя ў лiхтарнi, узьвiецца
i затрымцiць,
аж да майго аблiчча датыкнецца.

Але ўсё гэта — толькi вецер на губах,
i застануцца марнымi мае стараньнi
злавiць рукой
ягонае неадчувальнае убраньне.

З тому „Jablko z klína” (1933)

ФІНАЛ ДАЎНЕЙШАЕ ПРЫГОДЫ

Затуляючыся ў сваю круглявасьць,
сьвецiцца дзявочае цела,
             i дзеўчына зводзiць вейкi,
каб жа можна было паўней чуйнаваць. 
Рука, аднак, лёгка прасьлiзгвае 
па гладкай скуры.

Але лёгкая галава, што поўнiцца каханьнем, 
i здаецца, нат цалунак ня важыць больш,
як згубленая краска,
тымчасам як настойлiвыя вусны ўжо 
                                           сьпяшаюцца,
iмкнуць да месцаў, якiя сьцерагуць раўнiва
леў ды галубка.

Падпiты вецер зьнёс некалькi маiх гадоў,
бо я й не глядзеў.
               У горадзе,
што плавае па моры,
нiбыта капялюш са страусавым пер’ем,
у пустую бажнiцу ўвайшла манашка.

Ледзь увайшоўшы,
пакорна ўпала на падлогу.
Так кiдаецца голуб са страхi
                ў мокрую траву,
калi хоча памерцi.

Каптур прытуляў яе лоб.
Калi, аднак, падняла твар,
я быў ашаломлены:
Божа, я знаю яе!

Мабыць, гэта была памылка, i ўсяго толькi,
                 ня ведаю,
але я паглядзеў на дзеўчыну
з такiм здумленьнем,
што, за жывое ўзятая, яна ўстала хутка,
i перш як я апамятаўся,
накрухмаленая надбудоўка зьнiкала зноў
за дзьвярыма бажнiцы,
што вартуе воды Гуiдэкi.

Зараз жа я пасьпяшаўся за ёй.
Хаця б яшчэ раз пабачыць 
прымружаныя вочы,
у якiя я глядзеў
аднае ранiцы
пры старой студнi пад гольлем вербаў.

Белiня й чэрнь, аднак, пазьнiкалi з маiх вачэй
у вулках каля Акадэмii,
пасьля толькi згледзеў яе ўдалечы, 
аж за палацам Фасары,
калi йшла на Кампа-Сан-Паўлё,
каб апошняга разу мiгнуць мне белiнёю
ў сьцiжме люду на Рыбным рынку.

Зусiм там зьнiкла.
Схавалася, вiдаць, яна
ў срэбра рыбiнай лускi,
бо акурат дзясятую прабiў гадзiньнiк
              над горадам,
дзе старыя сьцены муравалiся рашчынай,
прымешкаю да якой былi песьнi.

АРАНЖАД ЗЬ ЛЁДАМ

У Парыжы на выставе сюррэалiстаў
прадавалi жаночыя грудзi
          зь мяккай, элястычнай гумы. 
Ня ведаю, чаму, пры ўсёй празьмернасьцi
яны былi, аднак, як жывыя.

Зрэшты — 
             штучны салоўка
зь пяром i музычным валочкам, 
мэлёдыя, што ты пяеш,
нязьменна ўсё тая ж самая.
Пэўне, яму нечага не стае,
казалi старыя кiтайскiя рыбакi.

Гэта быў год сьмеху й бестурботнасьцi.
Я ўжо не памятаю, якiмi дзьвюма лiчбамi 
канчалася тады дата. 
Сакрэ Кэр плыў спакойна ў веснавым паветры,
як белы кiт 
з блiшчастым фантанам вежы.
Вайна была шчэ далёка,
Парыж,
         на страх быў яшчэ час.

Я сьнедаў у каўнi пад маркiзаю
на бульвары Монтпарнас,
да столiка насупраць мяне
села, усьмiхаючыся, мурынка
ў белым, рэдка вязаным швэдры
на голым целе.

Так, адзеньнем яе — адно лёгкi панцыр,
адно пчалiныя соты,
              на дне якiх
нэктар быў цёмны. 
Калi ў нашам краi цьвiтуць лiпы,
мёд бывае ярка-залацiсты.

Розум, ясна, прымусiць руку,
каб засталася бяз руху 
              на падлакотнiку крэсла,
але што з вачыма? 
Неба было блакiтнае,
              Парыж сьмяяўся,
а я слухаў, як кубiк лёду 
звонiць аб яе зубы.

Ледзь, аднак, дапiла яна
              i лёд упаў на дно,
паклала два пальцы на свае вiльготныя вусны,
пацалавала iх лёгка,
а тады хутка прыцiснула iх да майго лоба.
Зараз пасьля ўстала 
              i пабегла да ўваходу ў мэтро, 
адкуль чуваць быў грукат цягнiка.

Але далонь мела сьветла-ружовую,
як кветкi шыпшыны.
Так, кветкi шыпшыны,
дзесьцi ў нас, дома, на мяжы,
у чэрвенi.
А здарылася гэта пад маркiзаю маленькай каўнi
на бульвары Монтпарнас.

* * *

З клекатаньнем крывi,
            пульсаваньнем страху
i ў спазмах жарсьцяў
неўспадзеўкi мы выйдзем на сьвятло,
i бязьлiтасная прага 
пакладзе далонь на дзiцячыя вусны.

Дзяўчаты, крыжуючы рукi, 
бароняць свае далiкатныя целы
там, дзе iх двойчы пацалавала вясна.
Але карона крывi
пад адным з тых цалункаў
пачне трапятацца зьлёгку,
i шчасьце, сонечнае тое, найпершае,
пра якое мы дагэтуль ня ведалi,
будзе ўжо пры канцы.

* * *

Калi вершы вы называеце песьнямi — 
а iх так называюць — 
я сьпяваў усё сваё жыцьцё. 
I йшоў з тымi, што ня мелi нiчога, 
жылi часам з квасам, а парою з вадою.
Быў адным зь iх.

Сьпяваў я пра iхны боль,
        iхныя веру й надзею,
перажываючы зь iмi ўсё,
што перажывалi яны:
трывогу, слабасьць,
страх i сьмеласьць,
i смутак галечы. 
Iхная кроў, як лiлася,
пырскала й на мяне.

А яе заўжды лiлося нямала 
ў гэтым краi салодкiх рэк,
траўя, матылёў i жарлiвых жанчын.
I пра жанчын я сьпяваў.
Асьлеплены каханьнем,
ня раз ледзь ня падаў,
спатыкнуўшыся аб згубленую краску
цi прыступак сабору. 

З тому „Odlévání zvonů” (1967)

* * *

Ноч, уласьнiца цемры,
вылiвае зь неба ў пасьпеху зоры,
ваду крывавую,
у якой прабiты быў Марат 
стылетам бялявай красунi,
i пачынае аддзiраць ад людзей
iхныя ўласныя ценi,
бы кравец, якi аддзiрае рукавы,
прымяраючы пiнжак.

Усё на гэтым сьвеце ўжо было,
няма нiчога новага,
але ж бяда закаханым, 
якiя ня змогуць у кожным цалунку 
адкрыць новае краскi.

З тому „Morový sloup” (1981)

КАРАЛАВЫЯ ЗАВУШНІЦЫ

Усё, што ад нас адыходзiць 
i зьнiкае ў мiнуласьцi,
спакваля трацiць 
многiя зь якасьцяў сваiх.
Правiна забываецца, бляднее лiха,
укiсае вiно,
а цалункi, застаўшыся пад небам, 
ператвараюцца ў песьню.

Калi я мроiў пра твае абдымкi,
я склаў вершы.
Хадзiў у пакоi ўзад i ўперад
i прамаўляў iх у пустое акно. 
О, тыя вершы! Ня дужа разумныя былi яны,
але поўныя жаданьняў 
i пяшчотных слоў...
Ты затуляла мне рот даланёю,
каб замаўчаў,
ты безнадзейна баранiла 
свае ўражаныя вушкi,
а я цалаваў iх,
блукаючы вуснамi 
ў iхных ружовых лябiрынтах.

Я спаў у тваiм сэрцы, 
прагна ўдыхаючы
водар тваёй цёплай скуры.

Сны, што наплывалi 
i ахаплялi мяне,
мелi колер вачэй тваiх,
сьветла-блакiтны.

А на лоб мой капалi мякка,
нiбы кроплi цёплага ляку,
каралы тваiх завушнiц.

Апускаючы сёньня ў далонi
свой стары твар,
я адчуваю яго контуры 
i рэзка павыступалыя косьцi лоба.
Нiколi раней я ня думаў пра гэта
i ў далонi галавы не апускаў.
Не было нашто.

I ад нястрымнае прагi быць,
няхай бяз радасьцi, без надзеi,
я адчуваю чорныя крылы страху
перад небыцьцём.
Але калi я памру, 
зь зямное цiшы ўзрыгаецца шчэ
насустрач крокам тваiм
маё каханьне.

З тому „Býti básníkem” (1983)

З чэскай мовы пераклаў Юрась Бушлякоў