ЗАЎСЁДЫ З НАМІ?

або спроба даследавання беларускай неаміфалогіі

Напісаць гэты тэкст мяне падштурхнула кніга “Заўсёды з Леніным”. Творы беларускіх паэтаў. / Мінск. “Юнацтва”.1983. Для сярэдняга і старэйшага школьнага ўзросту /. Набыў я яе ў забытай богам краме ў развале спісанай літаратуры. Звярнула на сябе ўвагу слова “заўсёды”, якое звычайна сведчыць аб наяўнасці рэпрэзентацыі чарговага набору артадаксальна-дагматычных ідэалагемаў. У прадмове сказана, што творы “разгортваюць вялікі свет народных пачуццяў да Уладзіміра Ільіча, Камуністычнай партыі, Радзімы...” Гэта, а таксама адрасаванне опусаў школьнаму ўзросту, абяцала выбуховы кактэйль з адрэдагаваных народных лямантаў і стогнаў, аблінялых за некалькі дзесяцігоддзяў “адвечных” ісцінаў і ветхазапаветных казачак для сучасных акселератаў. Так яно і так, але не зусім. Кніжка пры ўсім тым апынулася стылістычна вытрыманай — прычым вытрыманай менавіта семантычна — у сукупнасці асноўных нарацыйных элементаў. І — галоўнае — у ёй сапраўды меліся “народныя пачуцці”, прычым досыць аўтэнтычныя. Рэч у дадзеным выпадку ў тым, што тут найбольш праявілася пачуццёвая сфера беларускай савецкай літаратуры, літаратуры, якая ўвогуле недалёка адышла ад традыцыйнай фальклёрнай стыхіі, сутыкнулася з бадай найбольш міфалагізаванай тэмай, прычым міфалагізаванай па-сапраўднаму — з прысутнасцю моцнай веры ў існаванне комплексу міфалагічнага антуражу. Такім чынам, адкрылася выдатная магчымасць для аналізу калектыўнага неўсвядомленага, масавай свядомасці, неаміфалогіі ў дастаткова “чыстым” выглядзе. Гэтыя даследаванні шырока вядуцца цяпер на ўзроўні сімулякраў масавай культуры, прадукцыі Галівуда, а таксама літаратурных школ міфакрытыкі. Тым цікавей разгледзіць міфалагемы сучаснай культуры на перакрыжаванні сфераў палітычнай ідэалогіі і мастацкай літаратуры на падставе артэфактаў, якія ўтрымліваюць рэлігійна - міфалагічны кампанент веры. Асноўная іх тэма — погляд “масаў” на валадара, які мы будзем аналізаваць, карыстаючыся разнастайнай методыкай, у першую чаргу неафрэйдысцкай. Супольнасць, якая утварылася на падставе яднання вакол правадыра, мае выразныя рысы, паводле тэрміналогіі Эрыха Фрома, рэгрэсіўна - архаічнага грамадства, — такога, дзе выразна праяўляюцца архаічныя формы душэўнага перажывання — некрафілія, гіпертрафаваны нарцысізм, інцэстуальны сімбіёз. Пачнем з апошняга. Адметнай аб’ядноўчай асновай архаічнай супольнасці з’яўляецца крэўная роднасць, сваяцтва . Паслядоўнікі Леніна падкрэсліваюць, маніфестуюць сваё крэўна - братэрскае сваяцтва : “Жыць дружнай,/ Адзінай сямьёю/ Мы знаем, так Ленін вучыў”, “Сягоння я самы шчаслівы,/ Вялікую маю радню” /П. Броўка/; “І кожны быў братам, і кожны быў другам” /С. Грахоўскі/ “Любы мне, як свае, мары /Мары рускіх братоў і сясцёр.” /К. Кірэенка/; “Сястра да сястры, брат плячом прыхінуўся да брата,” /М. Лужанін/; “Яно згуртавала народы/ У братняй сям’і назаўсёды,/ Ленінскай партыі слова” /Я. Непачаловіч/. Крытэрыі роднасці розныя — прыналежнасць да партыі, ідэалогіі, агульнай справы, патэстарнай сістэмы /дзяржавы/, спецыфічна асэнсаваная этнічная блізкасць. Роднасць, што дэкларуецца па-за межамі роднасці непасрэдна крэўнай, сваяцкай — гэта з’ява неаміфалагічная, — тая, дзе рэліктавыя інстытуты накладаюцца на новую сучасную рэчаіснасць. Такім чынам перад намі — калька першабытнай крэўна-сваяцкай эндагамнай супольнасці абшчыны, якая складаецца з родных братоў і сясцёр. Адсюль спецыфічныя — братэрскія — адносіны да жанчыны, адносіны сэксуальна-табуяваныя па прычыне небяспекі інцэсту. Афіцыёзны пурытанізм савецкага грамадства выступае, такім чынам, як трансфармаваны страх інцэсту ў архаізаваным, неаміфалагічным грамадстве. Пэўная бясполасць членаў гэтага грамадства, якая праявілася, у прыватнасці, у андрагінным звароце “таварыш”, адпавядае ідэі Карла Юнга аб сувязі гермафрадытызму героя з кастрацыяй з-за пагрозы, страху інцэсту. Закрыты для гетэрасэксуальных адносінаў характар супольнасці выцясняе лібіда ў сферу гомасэксуальнай рытуалістыкі — менавіта гэтым можа тлумачыцца павышанная эратычнасць партыйна-савецкага этыкету — агульнавядомая прага да шчырых мужчынскіх пацалункаў.

Члены дадзенага сваяцтва праходзяць асноўныя рытуалы, уласцівыя глыбокай першабытнасці, напрыклад, такі істотны рытуал як ініцыяцыя — уступленне ў рода-плямённую супольнасць, звязанае з набыццём новага комплексу ведаў і навыкаў. “Чырвоны гальштук зноў павязан/ на грудзі мне./ І я лічу, / што я нанова абавязан / вучыцца жыць па Ільічу”. /А. Вольскі/. Наступная фаза сацыялізацыі была звязана з уваходжаннем у супольнасць больш высокага таксанамічнага ўзроўню, якая давала магчымасць удзельнічаць ва ўладных структурах (нешта накшталт суб’ектаў часоў ваеннай дэмакратыі савета старэйшын ці сістэмы ўзроставых класаў) і была звязана, як і ў першабытных культурах, з першай. “Мне заставацца піянерам / дапамагае партбілет.” /Ён жа /.

Радавая абшчына вядзе сваё паходжанне ад першапродка — татэма, маці ці, як у дадзеным выпадку, — бацькі . “Я Леніна пяю — ён кроўны бацька нам! “/А. Александровіч /; “я , яго вучань і сын” /К. Кірыенка/; “Вас як бацьку сустрэлі б сыны,” /Г. Кляўко /; “Перамаглі мы, Леніна сыны,” /Р. Няхай /; “За словам “мама” недзе блізка — “Ленін” /В. Ракаў/. Перад намі супольнасць з рысамі грамадства патрыярхальнага тыпу”, г.зн., згодна Э. Фрому і Бахофену, такое, дзе пераважаюць абавязак, законы, рацыянальнае мысленне, імкненне змяніць прыроду, бацькоўскія пакаранне і ўзнагарода. З Леніным звязваюцца рацыяналістычныя паняцці: “ясны розум”, “праўда”, “наказы - думы”, “ленінскі парадак”, ён выклікае спавядальна-справаздаўчы настрой. Яго вобраз натхняе на актыўную пераўтваральную дзейнасць-барацьбу. Адпаведна фрэйдысцкай канцэпцыі ўзаемаадносінаў паміж сынам і бацькам апошні выклікае амбівалентныя пачуцці: пашану, боязнасць, пачуццё віны. Што да першых, дык яны маюцца ў лішку — аб гэтым размова пойдзе ніжэй. Што да двух іншых, у першую чаргу боязнасці, дык з іх канстатацыяй цяжэй — магчыма ў першую чаргу таму, што іх праявы ў дачыненні да палітычных лідараў афіцыёзам не надта падтрымліваюцца. Разам з тым, адбіткі фундаментальнага для псіхалогіі сыноў комплекса віны маюцца ў завуаляваным выглядзе: “Вы дзень пры дні гарэлі ў барацьбе / і мо таму, што думалі пра ўсіх вы, / Не думалі ніколі пра сябе”. /Алесь Бачыла/; “А тут — турбот мільёны./ Нявыкрутка. Стос неадкладных спраў . /Г. Бураўкін/ .

У шэрагу твораў акцэнтуецца прысутнасць, роля Леніна менавіта ў перыяд дзяцінства, нават з’яўлення на свет чалавека: “Дзе ўсе мы / Былі ім сагрэты, / Дзе кожнага ён гадаваў,” /П. Броўка/; “Падлеткамі пад яго рукою / Мы адчувалі крыл сваіх размах,” /В. Вітка/; “Я з таго пакалення /, Над калыскай чыёй з першых дзён, з першых год/ Клапатліва схіляўся з усмешкаю Ленін.” /П. Панчанка/. Іншым разам прысутнасць Леніна набывае выгляд парапсіхалагічнага ўспаміна-відзёжа: “Я помню —/ Між лесу глухога/ І чэзлых, спустошных ніў/ Угледзіў мяне ён , малога,/ Што з торбай на паству хадзіў. /П. Броўка/. Выхаванне, клопат аб немаўлятах, дзетках —у традыцыйных культурах і не толькі — прэрагатыва маткі; бацька пачынае займацца сынам тады, калі той здольны вучыцца мужчынскім прафесіям. Прыняцце на сябе функцый маткі сведчыць аб прысутнасці фенамену, аб якім узгадвае Э.Фром — замяшчэнне маткі бацькам. Гэтая сітуацыя для міфалогіі не новая — першапродак звычайна бывае адзін; аднак адсутнасць іншаполага
суб’екта вымушае прарадзіцеля ў дадзеным выпадку прымаць на сябе не зусім арганічныя, прыродныя функцыі, што наводзіць на думку аб прынцыповай перавазе матрыархальнага пачатку, дзе бацька вымушаны рабіць сурьёзныя ўступкі традыцыйнаму грамадскаму менталітэту.

Найбольш глыбокі ўзровень сувязі з маткай Э.Фром вызначае як інцэстуальны сімбіёз — максімальна блізкая еднасць чалавека са сваім “гаспадаром” (жывым ці мёртвым), калі для сімбіятычна звязанай асобы немагчыма правесці мяжу паміж сабой і іншым. Вызначальныя прыкметы гэтай сувязі мы бачым і ў дадзеным выпадку: “Ён сам — народ” /Ю. Свірка/; “Мы — рэкі... Нібы ў мора, у Леніна ўпадаць” /А. Сербантовіч/.

Найбольш істотна інцэстуальныя імкненні праяўляюцца ў дачыненні да маці ці яе сінанімічных замяняльнікаў — партыі, рэвалюцыі, Савецкай улады. Гэтыя тры іпастасі выступаюць як аўтаномныя прадукцыйныя істоты: “Усе мы родам з Рэвалюцыі!” /М. Маляўка/; “Я сын/ і выхаванец твой,/ Мая Савецкая ўлада,” /П.Броўка/; асабліва істотна матчыны пачатак выражаны ў дачыненні да партыі: “Ты — плоць і кроў, душа і мозг народа”, “Паклічаш ты на свята ці на бой — / Мы, Партыя, з табой /!” /А. Звонак/; “З усіх куткоў маёй Радзімы/ сабрала партыя сыноў” /М. Машара/; “Ленінскай партыі слова — моцная зброя,/ тое, што згуртавала народы/ У братняй сям’і назаўсёды, яно вастрэй шаблі,/Як бурны вулкан, агнявое, / Як гром навальнічны, сцяг, зброя ”/Я. Непчаловіч/. Як бачна, партыя выконвае асноўныя функцыі нерэалізаванага інцэстуальнага імкнення да маці: ахоўчую, інцэстуальна-сімбіятычную (немагчыма падзяліць яе і народ), а таксама дэструкцыйна-пагрозлівую, звязаную з яе традыцыйнай прыроднай эманацыяй (тут — гром, вулкан). Адна з асноўных рысаў матрыархальнага грамадства — роўнасць усіх яго чальцоў як сыноў маткі, якая усіх любіць аднолькава: яны яе “простыя салдаты” /М.Лужанін/, “радавыя партыі вялікай” /Ул. Нядзведзкі/; “Я — адзін з яе радавых”. /М.Танк/.

Людзі, аб’яднаныя партыяй, маюць сваеасаблівы фетыш, які валодае цудадзейнымі рысамі, звязанымі з праяўленнямі магічнай энергіі-маны: “Партыйны білет з’ядноўвае сэрца камуніста / з сэрцамі мільёнаў аднамыснікаў-братоў”/В.Лукша/. У дадзеным выпадку партбілет мае рысы магічнага сродку-паролю і бярэ на сябе пэўныя функцыі татэму. Характэрна, што ён злучае менавіта сэрца — пачуцці, інтуіцыю, ірацыянальнасць, — усё тое, што складае сутнасць псіхалогіі матрыярхальнага грамадства. “Маленькі камячок у грудзях/ Вялізную ж планету/ Ён умяшчае у сабе/ І лёс народаў свету.” / “Сэрца камуніста” /П. Прануза/.

Мацярынскія інстытуцыі маюць стадыяльны характар: яны прыйшлі на змену грамадству, якое паходзіла ад бацькі: “Мы ўжо явай завём, што калісьці было Ільічовымі марамі,/ А наперадзе — новы, акрэслены Партыяй шлях”/У.Верамейчык/. “Ільіч адышоў у спрадвечную засень спакою... / І ты ні на міг не адчула сябе сіратою.” /“Партыі”, М.Лужанін/. Як бачна, паміж двумя фазамі грамадства існуе генетычная сувязь; больш таго — іх звязваюць адносіны бацькі і дачкі. Адсутнасць супрацьборства паміж патрыярхатам і матрыярхатам, — больш таго — адносна спакойная, безканфліктная змена валадара грамадства-бацькі, што ў міфалагічных сістэмах суправаджаецца працяглымі рэцэдывамі варожасці — можа тлумачыцца першапачатковым матрыярхальным характарам расійска-савецкай супольнасці. Гэта патрабуе, з аднаго боку, наяўнасці моцнага ўладара, (нават маці мае мілітарызаванае аблічча: яе дзеці — радавыя), а з другога, фемінізуе яго праз прыярытэт не закону, парадку, а ідэі роўнасці, крэўнай еднасці, адвольнасці, ірацыянальнай пачуццёвасці.

Акрамя інцэстуальнага, у дадзенай супольнасці ў той ці меншай ступені праяўляюцца іншыя вылучаныя Э.Фромам імкненні. Досыць відавочна прадстаўлены групавы нарцысізм — адчуванне, акцэнтацыя перавагі свайго соцыума над іншым: “Красой зямлі і душ/пад зорным садам/ свет паўстае камуністычны наш” /А. Русецкі/; “Хутка будуць называцца — знаю гэта — /Камуністамі ўсе людзі на зямлі!” /А.Куляшоў/. Упэўненасць у сваёй выключнасці спараджае месіянскія прэтэнзіі: “У камуністаў няма асобых правоў, акрамя аднаго — /Весці наперад права”. /В. Лукша/. Для групавой свядомасці радавой абшчыны характэрна жорсткае размежаванне з прадстаўнікамі іншых соцыумаў паводле прынцыпа мы — яны, прычым першаснай саманазвай, эндаэтнонімам гэткай абшчыны досыць часта было слова “людзі” як супрацьпастаўленне іншым, ніжэйшым істотам. На стадыі цывілізацый такім вербальным размежавальнікам стала слова “варвар”. “Хаця напалм і бомбы дзікуноў/ То там, то тут нам сеюць ліхалецце” /А. Астрэйка/. Дарэчы, асноўны вораг, што прымушае змагацца, “няўстанна” працаваць, з’ядноўвацца ў інцэстуальную, нарцысічную супольнасць — у асноўным пагроза звонку, дзе жывуць “падонкі, і хлусы, і зводнікі ўсе” /К.Камейша/.

У значна меншай ступені ў творах прадстаўлена некрафілія /зразумела, у інтэрпрэтацыі Э.Фрома/. Настрой усяго таго, што звязана з будаўніцтвам новага грамадства — падкрэслена дынамічны, рэвалюцыйны, стваральны. Разам з тым, і ў гэтай дзейнасці праяўляюцца некрафілічныя рысы, а можа нават і аснова: “Сто гадоў мы рыем дол для капітала,/ Для хаўтур яго збіваем мы труну”. /А.Куляшоў/ — вось сэнс вайны, на якую выйшлі камуністы, паводле аўтара верша, сто гадоў таму. Атрымліваецца класічная перверсія — энергія жыццёвага працоўнага парыву скіравана на справу, звязаную з падрыхтаваннем да смерці — жыццёвай антытэзы. Некрафілічны імпэт адчуваецца і ў занадта частым і захапляючым узгадванні маўзалею.

У цэнтры ментальнай сістэмы гэтай сваяцкай супольнасці стаіць фігура кіраўніка-валадара, бацькі, якая з’яўляецца досыць шматфункцыянальнай і сумяшчае разнастайныя надзвычайныя іпастасі. Ён і першапродак, да якога звяртаюцца ў цяжкую хвіліну за парадай, і, адначасова, носьбіт магічных здольнасцяў: “Быццам тут з’явіўся чарадзей/ З той далёкай, незабыўнай казкі”. /М. Шаховіч/; /“Рабскі стогн закрэсліў — чарадзей ці маг?” /С.Гаўрусёў/. Сапраўды, Ленін валодае шэрагам спецыфічных магічных якасцяў: ён бачыць будучыню / “Бачыць ён, як праз гады / Пакут і змагання / Новы век над зямлёю / Займаецца скрозь” /П.Глебка/; прычым дэталёва — / “Што ён ужо бачыў агні Днепрагрэса, / Адзначыў на карце Кузбас / І марыў, што ў нетрах сібірскага лесу/ Уздымецца горад для нас”. /С. Грахоўскі/. Апошнія радкі гучаць больш, чым праўдзіва. “Ён зрокам прарочым угледзеў разлогі, / Што людзям нябачны былі” /Я. Колас/. Розніца ў магічных характарыстыках паміж першапродкам, магам і дэміургам досыць склізкая, аднак паспрабуем вылучыць у гэтым вобразе яшчэ шэраг рысаў чарадзея і мага. Перш-наперш, гэта — сваеасаблівыя магічныя сеансы, падчас якіх валадар бачыў, што робіцца на вялікіх адлегласцях ці мог ясна ды канкрэтна-вобразна прадбачыць будучыню. Адбываліся яны звычайна ўначы і сканчаліся з першымі прамянямі сонейка, што набліжае іх да рытуалаў чорнай, згубнай магіі, для якіх гэта асноўны час правядзення. “Хутка зведае вораг / Гэту сілу — ночы без сноў!” /В. Зуёнак/. Сеанс ажыццяўляўся на звычайным, стацыянарным месцы ці мог адбывацца выпадкова, там, дзе застане імгненнае азарэнне, што мае паралелі з дзэн-будысцкай практыкай. Як можна меркаваць, часцей за ўсё сеансы, звязаныя таксама з дэміургічнай дзейнасцю, адбываліся ў габінеце. Так, атрымаўшы маніфест ад працоўных Беларусі, ён чуе “магутны голас цэлага народу”, потым “рэзкім рухам адхінае штору, / Імкліва падышоўшы да акна. І вось ужо далёкая прастора, / Як на далоні, / Леніну відна”. /Пятрусь Макаль/. Ён бачыць гарапашніка за сахой, салдата, рабочага, што працягваюць яму рукі. Сеанс сканчаецца зранку; вынік магічна-дэміургічнага дзеяння гатовы: “...А ў шыбу ўжо зірнуў прамень ласкавы. / І вось Ільіч / У рукі ўзяў дэкрэт —/ Аб нараджэнні новае дзяржавы / Даведаецца сёння цэлы свет!”. Тыпалагічна падобнае дзеянне адбываецца і ў Смольным — штабе паўстання. На момант усё заціхае — Ленін моўчкі стаіць і праз яго вочы праходзяць надзеі, думы, прадбачанне таго, што будзе праз гады. Напэўна, гэта цягнецца нядоўга — ён пачынае дзейнічаць і дае загад аб пачатку штурму Зімняга. І вось, нарэшце, “Ноч мінае. / Зара над краінай усходзіць. / ...Мудры Ленін падпісвае / Першы дэкрэт” /П.Глебка/. Сваеасаблівыя медытацыі адбываліся і на прыродзе. Адно з такіх месцаў — крутыя схілы над Волгай, адкуль “Валодзя Ульянаў / Думае думы пра заўтрашні дзень” /Л. Мароз/ і бачыць бурлакоў, катаржанаў, шахцёраў у забоях, сялянку на полі. Гэтае месцапалажэнне адпавядае міфалагічнай семантыцы узвышша, гары як месца, дзе прысутнічае сакральнае, дзе ажыццяўляецца кантакт паміж раўнінным і горным, прафанным і сакральным, дзе адбываецца далучэнне да боскага — на гарах атрымлівалі боскія сведчанні Маісей, Хрыстос; Алімп, Меру — месца знаходжання багоў. Іншым разам сеанс мог адбывацца ў далёка не сакральным атачэнні. Так, у Разліве “На міг Ільіч прысеў на пень, ... / Ён слухае рабочыя мільёны,/ прароча ўглядаецца ў вякі./ Як на далоні перад ім яны” /М. Рудкоўскі/. Ён усміхаецца, хмурыць бровы і, адпаведна, на небакраі збіраюцца буры, у іх спеюць перуны. У традыцыйнай культуры пень з’яўляецца ў асноўным адмоўным сімвалам, ён выступае як антытэза жывому дрэву, культ якога шырока распаўсюджаны ў разнастайных міфалагічных сістэмах. У беларусаў праз нехрышчоны асінавы пень перакульваліся, каб зрабіцца ваўкалакам, што звязвае пень з нячысцікамі. Нездарма ў дадзеным выпадку Ільіч выклікае змрочныя нябесныя сілы, псуе надвор’е, што было адным з традыцыйных заняткаў ведзьмарак і ведзьмакоў. Адзначым, што робіць ён гэта праз фізіагноміка-імітацыйны магічны прыём, што выдае ў ім боска-язычніцкую прыроду. Падобнае празрэнне адбылося пад вечар на палубе парахода, які плыў па Енісею. Ізноў Ленін не заўважыў шума, ён “бачыў вольным гэты край, / Ён бачыў збітыя кайданы,” /С. Шушкевіч/. Калі знянацку цуд гэтага містычнага празрэння нехта бачыў, ён таксама пранікаўся велічам падзеі і яму рабілася даступным усё тое, што бачыў маг; гэта знаходзіцца ў кантэксце міфалагічна-казачнага сюжэту аб пад-
гляданні за магічнымі дзеяннямі. Так, у Шушанскім “Ізноў Ульянаў нешта піша”, прычым карціна атрымліваецца ў лепшых традыцыях містыкі і жахаў: “Марозная разносіць ціша / Па ўсёй Расіі скрып пяра.” /А. Грачанікаў/. Шпег, які цікуе за нім праз вакно, не можа схаваць здзіўленне і страх: “Нібыта ўбачыў профіль веку/ Без самаўладдзя і паноў”; “А гэты, ссыльны,/ Між людзей./ З тайгі імперыю ўсю бачыць./ Такія могуць перайначыць/ І ход жыцця, і ход падзей...” Адзначым сувязь цішыні з усімі трансчасовымі падзеямі вакол асобы Леніна. Так, калі фатограф прыгатаваўся яго сфатаграфаваць, дык “Стала ціха-ціха на ўсім свеце,/ Спыніўся час./ Сядзіць Ільіч ужо не ў кабінеце —/ А сярод нас.” /Х.Жычка/. Паводле французскага этнолага К. Леві-Строса, цішыня ў міфе звязана з прысутнасцю сакральнага і гэтая тэза добра дапасуецца да прадмета нашага даследавання.

Як сапраўдны паганьскі волхв, Ленін карыстаўся падтрымкай прыроды — Енісей спяшаўся яго адведаць, крыгаломам будзіў на дасвецці, ахінаў думкі “выраевым крылом” /Р. Барадулін/. Разам з тым, з узростам становячыся чалавекам культуры, больш таго, культуры ваяўнічай, рэвалюцыйнай, Ленін пераходзіў у апазіцыю да прыроды, на ёй, напэўна, ён вымяшчаў лішкі дэструктыўнага інстынкту. Так, плывучы па возеры са стрэльбай, ён “Не б’е ні качак, ні аленя,/ І жураўлі па-свойску з ім./ Яшчэ Ульянавым быў Ленін,/ Яшчэ быў Ленін маладым.” /А. Пысін/.

Такім чынам, вобраз Леніна сумяшчае ў сабе рысы першапродка, валадара, мага. Такі сімбіёз не з’яўляецца нечым выключным. Як адзначаў Фрэзер, сумяшчэнне функцый цара і жраца, валадара і мага ўласціва шырокаму колу культураў і народаў — імператарскаму Кітаю, тэўтонскім валадарам у паганьскую эпоху, выспе Мадагаскар, аўстралійскім абарыгенам ды інш. Старажытныя людзі верылі, што цары з’яўляюцца пасярэднікамі між чалавекам і богам, а таксама валодаюць боскімі функцыямі дабратворцы. У аўстралійскіх абарыгенаў, якімі кіравала алігархія старых і ўплывовых мужчынаў, асноўным заняткам валадароў была грамадзянская магія — здабыванне пры дапамозе магіі ежы, выкліканне дажджу ды інш. Французскі даследчык Ж. Дзюмезіль адзначае як характэрную з’яву германскай, славянскай, рускай грамадскай арганізацыяў параўнальна слабое развіццё інстытуту святароў, у выніку чаго функцыі князя-воіна і мага сумяшчаліся.

Ігар Вуглік - У ЛАНЦУГАХ ТАБУ. СВАБОДА, КУЛЬТУРА І РЭПРЭСІІ Ў ГІСТОРЫІ БЕЛАРУСКАГА ГРАМАДСТВА

зьмест