№9
зьмест

сэмінары
пэрсаналіі
бібліятэка
спасылкі
рэдакцыя
сувязь

.
Аляксей Лало

ПАЎНОЧНАЯ АМЭРЫКА І ЭЎРОПА:
ПОСТКАЛЯНІЯЛЬНЫ КАНТЭКСТ

Аднойчы падвечар, крыху на ўсход ад Лорэн-Хіл, Мэйсан пытае: “Дзе жывуць вашыя духі?” Індэйцы ўсе разам паказваюць на захад, у кірунку паўправедзенай лініі (маецца наўвеце “лінія Мэйсана-Дыксана” — А. Л.). “Там жыве Бог? На [заходнім] небакраі?” Яны ківаюць станоўча.

“А ваш дзе?” пытае Хэндрыкс. Мэйсан неяк няпэўна паказвае ўгару пальцам.

Дыксан хітра прымружвае вочы: “Што насамрэч — адно ўгары? А можа ён усё ткі крыху... ўсеабдымнейшы?” і ўзмахвае рукой для наўзорнасьці. (1)

Напэўна, ніводная іншая краіна сьвету сёньня не выклікае гэтак шмат спрэчак і абмеркаваньняў, як Злучаныя Штаты. Нажаль, бальшыня з таго, што гавораць і пішуць пра ЗША ў Эўропе і краінах былога СССР, зазвычай датычыць акадэмічных дыскусіяў (часам іх называюць “культурнымі войнамі”) наконт “мультыкультуралізму”, “посткаляніялізму” і да т.п., што разгараюцца ў мурах паўночнаамэрыканскіх унівэрсытэтаў, ці іншых актуальных, але не заўсёды ўгрунтаваных у сутнасьці “паўночнаамэрыканскага экспэрымэнту”, праблемаў. Іншымі словамі, абмяркоўваюцца не каштоўнасьці амэрыканцаў, і ня тое, што іх лучыць ды задзіночвае, а нейкія другасныя працэсы (на фоне ўсёй амэрыканскай рэальнасьці яны часта нагадваюць “сьмерч у імбрыку”, а часам і імбрык у асяродку сьмерча), якія сталіся магчымымі адно дзякуючы духу зьверхнасьці свабоды й дэмакратыі. Перадусім жа варта гаварыць пра поўную творчую свабоду амэрыканскага мастака (пісьменьніка, інтэлектуала ці нат журналіста), якая дазваляе яму або ёй няспынна “дэгераізоўваць”, “дэміталягізоўваць” мінуласьць, цяпершчыну й будучыню (і нават амэрыканскую мару!), дае багатую гаму магчымасьцяў гіроніі й самагіроніі, паганьбеньня й самапаганьбеньня. Таму ў публічных дэбатах па справе О-Джэй Сымпсана могуць з аднолькавым правам узяць чынны ўдзел і ляўрэат Нобэлеўскай прэміі Тоні Морысан, і парнаграфічны часопіс “Гастлер” зь іх чыста супрацьлеглымі паглядамі на аб’ект абмеркаваньня. І паколькі ў гэтай краіне не шануюць меркаваньні якіх-любя экспэртаў і адумыслоўцаў (у эўрапейскай сьвядомасьці яны зьяўляюцца нейкім сурагатам арыстакратыі), ненавытараныя ў праблемах злачынства й пакараньня афрыкана-амэрыканская раманістка Морысан і выдавец Лары Флінт так ці йнакш пачуюцца грамадзкай думкай і нават зробяць свой унёсак у яе фармаваньне.

Трэба да таго ж адзначыць, што амэрыканская культура й літаратура адваявалі ці, як сказаў бы В.Ф. Хадасевіч, “выпакутавалі” сваё права на свабоду самавыяўленьня. На досьвітку разьвіцьця амэрыканскіх калёніяў выбуховая сумесь артадаксальнага пурытанізму і ружовашчокага аптымізму як асноўнай амэрыканскай “рэлігіі” стварыла ў культуры й літаратуры вялікую пагрозу для тых, каму і нястрымны аптымізм, і пурытанскія інтэлектуальныя традыцыі падаваліся праблематычнымі. Гэткія пісьменьнікі й інтэлектуалы сутыкаліся з найскладаным заданьнем выяўленьня гэтай двухсэнсоўнасьці. Апроч таго, як справядліва падкрэсьліў у 1835 годзе Алексіс дэ Таквіль, “у Амэрыцы не йснуе свабоды перакананьняў” дзякуючы “тыраніі бальшыні”, а самавыяўленьне сапраўднага літаратурнага генія, на ягоную думку, немагчымае, бо ў дэмакратычных умовах трыюмфуючай безгустоўнасьці й масавай культуры яго або яе папросту ніхто не надрукуе.2 Да словаў Таквіля варта дадаць і іншую праблему апантанага прадуктыўнасьцю амэрыканскага грамадзтва, якую можна пазначыць як “сындром Бартлбі”: амэрыканскі пісьменьнік (асабліва “высакалобай” літаратуры) мусіць зьмірыцца з рольлю мэлвілаўскага пісара3 і кожным сваім творам нібы паўставаць супраць усталяванага капіталістычнага ладу (у тым ліку й супраць камэрцыйных паводзінаў), апрануўшы сваю “Ляноту” (сьмяротны грэх) у ненавісную яшчэ Томасу Джэфэрсану раманную форму. Адсюль вялікі парадокс: з аднаго боку свабода творчасьці, а з другога... напрошваецца міжвольная паралель з савецкім судом над Ёзэфам Бродзкім і абвінавачаньнем яго ў лайдацтве. Зрэшты, такое параўнаньне было б залішне камплімэнтарным для краінаў, якія ўспадкавалі праўныя й інтэлектуальныя праблемы Савецкага Саюзу.

Выклік, кінуты Таквілем, быў прыняты шмат якімі амэрыканскімі мысьлярамі й мастакамі ХІХ стагодзьдзя: Мэлвілам, Эмэрсанам, Ўітмэнам, Дыкінсан і іншымі аўтарамі, якіх ня дужа цягнула да готыкі й містыцызму Эдгара По й Готарна або да сацыяльнай сатыры й “чорнага гумару” Марка Тўэна. Пачынальнікам амэрыканскай інтэлектуальнай традыцыі свабоднай творчасьці “багападобнай (дэміургічнай) асобы”, якая разьлічвае толькі на свае сілы, стаўся Ралф Ўолдо Эмэрсан.

Яшчэ адна праблема “амэрыканістыкі за межамі ЗША” — вялізарная колькасьць некрытычна ўспрынятых “пазычаных ідэяў” — разнастайных дурнотаў і пахабнасьцяў наконт амэрыканскай цывілізацыі. Асноўнай, фундамэнтальнай дурнотай стаўся ў свой час разгляд Амэрыкі эўрапейцамі як “прыбудовы” ці “дадатка” да самых сябе, г.зн. да Заходняй Эўропы. Эўрапейцы неабачліва вырашылі, што амэрыканцы імкнуцца перанесьці эўрапейскія каштоўнасьці на новы кантынэнт і ў пэрспэктыве стварыць там яшчэ адну эўрапейскую краіну накшталт Рымскай ці Брытанскай Імпэрыяў. Вось чаму яны пасьпяшаліся дастасаваць да асэнсаваньня Амэрыкі зусім непрыдатныя для гэтага крытэры й клясыфікацыйныя мадэлі (напрыклад, нарадзілася нават сьмеху вартая тэза пра адпаведнасьць эўрапейскай арыстакратыі амэрыканскай маёмаснай стратыфікацыі, — знакам тым Ракфэлэры, Морганы й Кэнэдзі — гэта тамтэйшыя бароны, князі й каралі — пакуль Таквіль у сваёй кнізе не давёў немагчымасьць фармаваньня арыстакратыі якога-колечы кшталту ў плыткім, “цякучым”, плястычным, “незавершаным” амэрыканскім грамадзтве). Акурат з нагоды “эўропацэнтрысцкіх дыскурсаў” тадышніх “вялікіх філёзафаў” абураўся Гамілтан у “Фэдэралісьце”:

Далей Гамілтан годна і ваяўніча заклікае сваіх суайчыньнікаў да “аспрэчаньня”:

Сёньня можна канстатаваць, што прароцтва Гамілтана зьдзейсьнілася, і Злучаныя Штаты насамрэч дыктуюць засталаму сьвету ўмовы гульні, але ў ХІХ стагодзьдзі няшмат каму ўдалося прадбачыць такую пэрспэктыву. Напэўна, акурат з гэтай прычыны шмат тагачасных амэрыканскіх мысьляроў не атрымалі ў Эўропе належнай ацэнкі і ўвагі. Прыкладам, Эмэрсан і пасёньня многімі амэрыканістамі лічыцца мройным летуценьнікам або паэтам-рамантыкам, які выкарыстоўваў паэтыку Колрыджа і Ўодсварта, а Мэлвіл — нейкім рамантычным летапісцам паляваньня на буйных кітоў. У другой палове нашага стагодзьдзя, калі Амэрыка ператварылася ў рэальнага “гульца” ці “фігуранта” на палітычнай, фінансавай і ваеннай сцэне, амэрыканісты ўсіх краінаў і народаў кінуліся вывучаць літаральна ўсё, хоць неяк зьвязанае з ЗША: ад няцямнай творчасьці Пінчана да яшчэ складанейшага ўладкаваньня фрытурніцаў у рэстарацыях “Макдоналдз”. Вынікі гэных штудыяў уражваюць не заўсёды, бо дасьледнікі часта выяўляюцца няздольнымі зьвязаць, напрыклад, спэцыфіку амэрыканскага мадэрнізму і постмадэрнізму (у асобе таго самага Пінчана) з думкамі іх папярэднікаў Эмэрсана і Мэлвіла. Перафразуючы вядомы досьціп Оскара Ўайлда, можна сьцьвердзіць, што шмат (кепскіх) амэрыканістаў нават паміраючы так і не разумеюць Амэрыку, а таму туды й не трапляюць.

Выразна неэўрапейскі характар новай культуры не абмінуў такога ўдумлівага назіральніка, як Таквіль, хаця ён і “ня можа пагадзіцца на аддзяленьне Амэрыкі ад Эўропы”6. Перш за ўсё, ён неаднаразова адзначае “інтэлектуальную прагу”, веру ў “трыюмф ідэі” (але не жаданьне памножыць сваё багацьце) як галоўную матывацыю пурытанаў (першых каляністаў), якая прымусіла іх высадзіцца на паўночнаамэрыканскім кантынэнце, каб “жыць паводле сваіх перакананьняў і вольна вызнаваць сваю рэлігію”7.

У палеміку з Таквілем завочна ўступае герой рамана Томаса Пінчана “Вясёлка прыцягненьня” маёр СС Вайсман па прозьвішчы Бліцэра, спрабуючы паўшчуваць свайго сэксуальнага партнэра Готфрыда напрыканцы другой сусьветнай вайны (на жаль, няма магчымасьці зацытаваць урывак цалкам, скажам толькі, што Пінчан гуляе тут з плоймай сэнсаў і іх адценьняў: гомасэксуалізмам, капралёгіяй і “амэрыканскай марай” Аляксандра Гамілтана ў тым ліку):

Цікава супаставіць гэтую цытату зь Пінчана і вядомае выслоўе ангельскага паэта Стывэна Спэнсэра: “Амэрыканізацыя, скіраваная ў Амэрыку ў якасьці эўрапэізацыі, цяпер вярнулася ў Эўропу, і можа лічыцца завершанай”. Здаецца, абодвы аўтары маюць няшмат аптымізму наконт лёсу заходняй цывілізацыі.

Здаецца, амэрыканскі досьвед калянізацыі кантынэнту, далейшай барацьбы за незалежнасьць ад брытанскай кароны і яе дасягненьне зручна разглядаць у кантэксьце папулярнага цяпер “посткаляніялізму”. Сапраўды, выкрывальны патас Дэклярацыі незалежнасьці (1776) і шмат якіх артыкулаў Аляксандра Гамілтана і Джэймса Мэдысана ў “Фэдэралісьце” (1787-88), а таксама патрыятызм знакамітай лекцыі Эмэрсана “Амэрыканскі навуковец”, прачытанай у 1837 годзе (“Наша інтэлектуальная Дэклярацыя незалежнасьці”, паводле вызначэньня Олівэра Ўэндэла Холмса — зрэшты, у Эўропе любыя патрыятычныя дыскурсы амэрыканцаў чамусьці называюць “нацыяналістычнымі”9) былі ня толькі заклікамі да палітычнай і інтэлектуальнай самастойнасьці й незалежнасьці ад Брытанскай імпэрыі і ўвогуле ад Эўропы, але й знакам развою новай палітычнай і інтэлектуальнай культуры — неэўрапейскай або постэўрапейскай Амэрыкі. Нават разьвіцьцё амэрыканскай ангельскай мовы зь яе істотнымі арфаграфічнымі, прасадычнымі й фанэтычнымі адрозьненьнямі ад брытанскай — гэта посткаляніяльная зьява. Але рэч тут у іншым — трэба зразумець, як фармавалася сыстэма каштоўнасьцяў амэрыканцаў і што вырозьнівае яе ад эўрапейскіх адпаведнікаў. Чаму ў Амэрыцы ўсё ня так, як у Эўропе, а наадварот, і нават Бог ды духі продкаў не ўгары, а на заходнім небакраі? Чаму ў Амэрыцы традыцыйна востра стаіць праблема індывідуальнай свабоды і самапэўнасьці, а на каштоўнасным узроўні не йснуе легітымнай уладнай структуры або асобы (і, адпаведна, няма характэрна эўрапейскага “злачынства” — “абражэньня маястату”)? Нарэшце, калі штодзённыя паводзіны амэрыканцаў (у тым ліку манэра размаўляць, апранацца, мігі й хада і да т.п.) падаюцца нам занадта разьняволенымі, нешаблённымі, нават разьвязнымі, ці варта зводзіць гэта папросту да дрэннага выхаваньня (“нястачы культуры”), або разумець, што за гэткімі (арганічнымі) паводзінамі стаіць не- або пост-эўрапейская каштоўнасная арыентацыя?

Томас Пінчан праз пасярэдніцтва свайго пэрсанажа айца Чэрыкоўка паэтызуе тое, што ён называе “Амэрыканскай душой”, у рамане “Мэйсан і Дыксан”, які апавядае пра прыгоды дзьвюх рэальных гістарычных асобаў — астранома Чарльза Мэйсана и землямера Джэрэміі Дыксана, якім Каралеўскае астранамічнае таварыства даручае “пракрэсьліць” мяжу паміж Мэрылэндам і Вэргініяй (“лінія Мэйсана-Дыксана”):

У іншым месцы Пінчан зьвяртаецца непасрэдна да “амэрыканскай мары” — мары пра “бязьмежнасьць” як адсутнасьць рэальных і ўяўных межаў, ідэалістычная неабмежаванасьць свабоды:

Пінчан ува ўсіх сваіх раманах ня толькі і ня гэтулькі паэтызуе свабоду (“амэрыканскую мару”), але, утропы Мэлвілу ў “Мобі-Дыку”, паказвае спадарожныя ёй пагрозы. Свабода, г.зн. здольнасьць індывіда вызначаць кірунак свайго руху, здабываецца высокім коштам (не патрапіць бы ў “вадаспады, быстрыны”!). Пінчан, як Эмэрсан і ягоны вучань Мэлвіл, бачыць асаблівую ролю мастацкай літаратуры (анг. “fiction” — выдумка), разумеючы яе як нашае асабістае, багападобнае стварэньне, стварэньне самых сябе. Менавіта літаратура вызваляе нас ад дэтэрмінізму прычыннасьці, “жалезнай неабходнасьці” (катэгорыяў Асьветніцтва і Эпохі Рацыі), усяго “апавядальнага”, цяжару гісторыі й часу, ад страху перад немінучай сьмерцю. Іншымі словамі, літаратурная творчасьць — гэта і ёсьць свабода. За 150 гадоў да Пінчана пра асаблівы “статус” свабоднай (творчай) асобы пісаў у эсэ “Самапэўнасьць” Эмэрсан, зьвяртаючыся да сваіх суайчыньнікаў:

Такім чынам, менавіта літаратура (раманная творчасьць у прыватнасьці) стаецца для Пінчана (як і для ягонага настаўніка Эмэрсана) “умоўным”, “захадам”, “Амэрыкай душы” — ледзь не адзіным спосабам быць “грамадзтвам для самога сябе”.

У Эўропе праблема свабоды (у тым ліку, свабоды творчасьці) стаіць ня так востра. Пісьменьнік — адна з шматлікіх прафэсіяў, і на яго або на яе не ўскладаюцца нейкія цяжкавыканальныя мэтафізычныя заданьні. У Эўропе і па сёньня існуе арыстакратыя, а там дзе яе ўплыў закволеў, падобныя функцыі дэлегаваныя рознага кшталту “экспэртам” і “адумыслоўцам”; праблема дачыненьняў індывіда й грамадзтва не нагэтулькі актуальная (Эмэрсан разумеў грамадзтва як змову супраць яго чальцоў13); праблема ўлады й кіраваньня масамі вырашаецца “ў працоўным парадку” і не зьяўляецца нейкім экзыстэнцыйным тупіком, як у Амэрыцы, дзе ключавым пытаньнем (інтэлектуальным, сацыяльным, культурным) была і застаецца адсутнасьць “гэгеманічных” культурных установаў і перакананасьць (нават у межах паспалітых меркаваньняў) у тым, што яны не патрэбны. Бо калі ты не давяраеш нікому акрамя сябе, табе няма да каго зьвярнуцца па параду, ты не застрахаваны ад цяжкіх памылак, бо твая перакананасьць ува ўласнай рацыі можа выявіцца самападманам.

Іншай істотнай асаблівасьцю “эканамічных паводзінаў” амэрыканцаў зьяўляецца іх апантанасьць “прадуктыўнасьцю”. Усякі чалавек успрымаецца (ацэньваецца) у залежнасьці ад таго, колькі і як ён ці яна вырабляе, ці “паразытуе” на целе грамадзтва ці робіць у яго свой унёсак: менавіта на гэтай уласьцівасьці амэрыканскага спосабу жыцьця й мысьленьня гуляе Мэлвіл у прыгаданай “ўолстрыцкай гісторыі” пісара Бартлбі. Калі ў цябе ёсьць праца, ты карыстаесься павагай, але варта табе яе згубіць, як ад цябе адварочваюцца нават найблізкія сябры: у Эўропе ж той, хто згубіў працу, можа разьлічваць барзьдзей на ўсеагульнае спачуваньне й сяброўскую спагаду. У гратэскнай, “іншаказнай форме” гэтае амэрыканскае “вар’яцтва” паказваецца ў рамане Брэта Істана Эліса “Амэрыканскі псых”, калі галоўны герой Патрык Бэйтмэн, пасьпяховы бізнэсмэн з Ўол-Стрыт удзень і сэрыйны забойца ўвечары, сустракае ў цёмным завулку чарнаскурага жабрака (відавочна псыхічна хворага, як бальшыня жабракоў Ню-Ёрку), выпытвае ў яго, чаму той згубіў працу і не ўладкаваўся на новую, чытае яму цэлую лекцыю з звычайных амэрыканскіх банальнасьцяў (“у цябе адмоўнае стаўленьне да жыцьця”, “як можна браць грошы ў людзей, якія працуюць?”, “ты ведаеш, што ты ўсяго толькі долбаны няздара”), а адылі ніякавее й падсумоўвае: “Прашу прабачэньня, Эл. Я ня ведаю, як сказаць... У нас з табой няма нічога супольнага”, пасьля чаго наносіць яму некалькі цяжкіх нажавых ранаў14.

Размову пра культурныя адрозьненьні паміж Эўропай і Амэрыкай можна працягнуць шмат якімі іншымі, ня менш істотнымі момантамі, якія ўзгадаем у выглядзе тэзаў:

— маючы глыбокі недавер да ўраду, улады, усякага “аўтарытэту” або кіраўніцтва, амэрыканцы ўспрымаюць сябе як частку прыроды; у Амэрыцы і Бог, як вядома, жыве на Захадзе, г.зн. на “мяжы”, у некранутай прыродзе; у адрознасьці ад эўрапейскай традыцыі шмат амэрыканцаў павяртае фасады сваіх дамоў ня ў бок вуліцы, а быццам унутро, — на лес, прыроду, нібы жадаючы зьліцца зь ёй, жыць зь ёй у суладзьдзі, быць яе часткай — у Эўропе падобную функцыю выконваюць культура ці нават дзяржава);

— амэрыканцы схільныя разглядаць сваё жыцьцё як частку нейкага натуральнага цыклю: ім здаецца, што прадуктыўнасьць і індывідуалізм (цэнтраімклівая сіла) ураўнаважваюцца сэксуальнай цягай або каханьнем (цэнтрабежнай сілай), якія сваёй чарадой робяцца часткай камэрцыйна абумоўленых паводзінаў: адсюль прыземленасьць амэрыканскай мары што да нашмат больш абстрактных і ўзвышаных эўрапейскіх імкненьняў (напрыклад, “пошукаў страчанага часу”);

— глыбокае адчуваньне — як гэта ні парадаксальна — грамадзянства, прыналежнасьці да сваёй краіны, а не тыповае для Эўропы абвостранае пачуцьцё нацыянальнасьці: вось чаму ў Амэрыцы на зьдзіўленьне эўрапейцаў завяршаюцца посьпехам агульнанацыянальныя праграмы (у 80-я гг. — барацьба за чысьціню пад лёзунгам “Let’s keep America clean!”; у 90-я — масавае адмаўленьне ад паленьня й дыскрымінацыя курцоў і да т.п.)

Напрыканцы варта зноў зьвярнуцца да спадчыны Эмэрсана й абмяркаваць яшчэ адну прынцыповую аблуду, распаўсюджаную сярод калегаў-амэрыканістаў і шмат якіх гуманітарыяў на нашым кантынэнце. Перадусім трэба мець наўвеце, што шмат ідэяў гэтага мысьляра рашчынілася ў амэрыканскай культуры, нібы расьсеяўшыся па ейным ляндшафце і жывучы самастойным жыцьцём афарызмаў і жыцьцёвых мудрасьцяў (напрыклад, у Амэрыцы часам можна пачуць, як нехта кажа: “Неразумнае сьледаваньне лёгіцы (залішняя пасьлядоўнасьць) — гэта забабоны (пудзіла) кволых мазгоў” (Foolish consistency is the hobgoblin of little minds”15) або “Аргумэнты нікога не пераконваюць” — і пры гэтым ён ці яна зусім не спасылаюцца на аўтара гэтых выслоўяў). Працы Эмэрсана вывучаюцца на лекцыях па гісторыі ў сярэдніх школах ЗША (нават не ўва ўнівэрсытэтах). Адсюль можна зрабіць сьпешную выснову (“неразумнае сьледаваньне лёгіцы”!), што ягоная прысутнасьць на сучаснай амэрыканскай інтэлектуальнай сцэне мінімальная, дый у эпоху постмадэрнізму й мультыкультуралізму постаці гэткага кшталту заслугоўваюць адно зьедлівых кпінаў, а ў лепшым выпадку гіранічнага выкрываньня. Насамрэч, маецца нешта адваротнае: з часоў Мэлвіла і Ўітмэна Эмэрсан усюдыпрысутны ў амэрыканскай інтэлектуальнай і літаратурнай гісторыі. У дыялёгу зь ім (г.зн. пагаджаючыся або не пагаджаючыся зь ім, але так ці інакш адштурхоўваючыся ад яго) напісаныя лепшыя вершы, раманы, аповеды ў амэрыканскай літаратуры: ад Ўітмэна і Эмілі Дыкінсан праз Фіцджэралда й Стэйнбэка да Пінчана і Ўонэгута. Постаць Эмэрсана даўно сталася “знакавай” у тым сэнсе, што ўшаноўвалі яго людзі зь беззаганным густам і бесстароньнім успрыманьнем амэрыканскай цывілізацыі (Карлайль, Ніцшэ, Пруст, Сантаяна, Борхес, Набокаў), а тыя, хто называлі яго недарэчным летуценьнікам-ідэалістам, які ўяўляе адно “музэйную цікавасьць” (Д.Г. Лоўрэнс16), выяўляліся няздольнымі цьвяроза й навукова меркаваць і пра іншыя постаці й зьявы амэрыканскай культуры. Для тэмы дадзенага артыкула істотнай зьяўляецца першаснасьць Эмэрсана (англафіла й знаўцы эўрапейскай культуры!) у надзвычай далікатнай фармулёўцы неабходнасьці пошука амэрыканцамі свайго шляху ў лекцыі “Амэрыканскі навуковец”: “Мы задоўга прыслухоўваліся да выкшталцоных музаў Эўропы”. Далей ён выкарыстоўвае мэтафару, якая перагукаецца з Джосавым успрыманьнем Ірляндыі (той параўноўвае Ірляндыю зь сьвіньнёй, якая жарэ сваіх парасятаў у “Партрэце мастака”) і прапаноўвае свой спосаб “лекаваньня”:

Патас Эмэрсана, скіраваны на дасягненьне інтэлектуальнай незалежнасьці ад Эўропы, набывае новае гучаньне ў нашыя дні, калі сьвет ператварыўся ў “глябальную вёску”, а постмадэрнісцкая чуйнасьць прымушае нас з гіроніяй і недаверам ставіцца да ўсякіх прэтэнзіяў на “праўду ў апошняй інстанцыі”, а таксама да прэтэнзіяў вонкавых сілаў на гэгемонію і патэрналісцкае маніпуляваньне. “Посткаляніяльны” досьвед Амэрыкі можа прыдацца й на постсавецкай прасторы, бо яго вывучэньне зашкадзіць далейшай дэвальвацыі поймаў “свабода” і “дэмакратыя” і, можа быць, паспрыяе “руцінізацыі харызмы” (М. Вэбэр) нашых палітычных і інтэлектуальных лідэраў.

***

Бліскучы знаўца Эмэрсана Хорхе Люіс Борхес надзіва дакладна пазначыў ягоную ролю як папярэдніка паэтыкі мадэрнізму ў эсэ пра Готарна:

Інтуітыўнае адчуваньне таго, што сьвет — гэта праекцыя нашай душы і што сусьветная гісторыя існуе ў кожным чалавеку, зрушыла Эмэрсана напісаць паэму пад назвай “History” (гаворка ідзе пра вядомае эсэ “Гісторыя”, якое мабыць дзякуючы ўнікальнаму стылю Эмэрсана, нечым падобнаму ў расейскай літаратуры стылю Андрэя Белага — сумесі прозы й паэзіі — Борхес называе паэмай — А.Л.)18.

Разуменьне Амэрыкі як “мары” (няхай ня цалкам зьдзейсьненай), “сна” Эўропы і ўсяго чалавецтва, як “праекцыі нашай душы” — і пінчанаўскай “Амэрыкі душы” — можа дапамагчы нам лепш разабрацца ў заблытаных вымыслах “сусьветнай гісторыі”, якая жыве, калі верыць Эмэрсану й Борхесу, у кожным з нас.

1 Томас Пінчан Мэйсан і Дыксан / Mason & Dixon // Henry Holt, NY, 1997: 651

2 Alexis de Tocqueville Democracy in America (1835-39) // Wordsworth Classics, 1998: 103-104

3 Herman Melville Bartleby, The Scrivener: A Story of Wall-Street // The Library of America, NY, 1984: 635-672

4 The Federalist Papers: #11 — Alexander Hamilton // New American Library, 1961: 90-91

5 тамсама, 91

6 Tocqueville, 189

7 тамсама, 16-17

8 Томас Пінчан Вясёлка прыцягненьня/ Pynchon Gravity’s Rainbow // Viking, NY, 1973: 721-722

9 гл., напрыклад, Malcolm Bradbury The Modern American Novel // Penguin, NY, 1992: 306-313

10 Томас Пінчан Мэйсан і Дыксан, 511

11 тамсама, 345 — курсыў аўтара

12 Ralph Waldo Emerson “Self-Reliance” in Essays and Lectures // The Library of America, NY: 274

13 тамсама, 261: у Эмерсона “Society everywhere is in conspiracy against the manhood of every one of its members.”

14 Bret Easton Ellis American Psycho // Picador, London, 1991: 128-132

15 Emerson, 265

16 цыт. па Emerson: A Modern Anthology, edited by A. Kazin and D. Aaron, NY, 1958: 375-376

17 Emerson “American Scholar” in Essays and Lectures, 70-71

18 Х.-Л. Борхес Письмена Бога // Республика, М., 1992: 151