|
Назоўнік у родным склоне.
У адзіночным ліку:
| скланеньне | аснова | прыклады | канчатак |
| ж.р., м.р., а.р. на -а, -я |
мяккая i на г, к, х | сытуацыi, галянтарэі, Колi, судзьдзi, калегi, птушкi | -i |
| цьвёрдая i зацьвярдзелая | дзяўчыны, мужчыны, мяжы, знаўцы, старасты, плаксы | -ы | |
| м.р. без канчатку, н.р. на -а, -о, -е, -ё |
мяккая | болю, ценю, гасьця, каня, вучня, лася | -ю, -я |
| цьвёрдая | холаду, жыта, вакна | -у, -а | |
| зацьвярдзелая | бору, цукру, дажджу | -у | |
| на г, к, х | малюнка, вока, люстэрка, вуха | -а | |
| ж.р. без канчатку | зацьвярдзелая | поўначы, мышы, Нарачы | -ы |
| мяккая i цьвёрдая | гусi, чвэрцi, сувязi, сьвекрывi, глыбi | -i | |
| рознаскланяльныя |
iменi, племенi, стрэменi, дзiцяцi, кацяняцi |
| ! | Родны склон адзіночнага ліку назоўнікаў мужчынскага роду мае канчаткі: -а (-я) і -у (-ю). 1) Канчаткі -а (-я) маюць назоўнікі з назвамі: — жывых істотаў: чалавека, майстра, вучня; — канкрэтных прадметаў, якія можна бачыць, лічыць: парасона, кампутара, граша; — мер даўжыні й вагі: літра, сантымэтра, кілямэтра; — прамежкаў часу: сьнежня, лютага, верасьня; — назваў местаў з канчаткам на -оў, -еў, -ёў, -ін, -ын: Бэрліна, Любліна, Кіева, Магілёва, Століна. 2) Канчаткі -у (-ю) маюць назоўнікі: — з агульным працэсуальным значэньнем (дзеяньні, працэсы, зьявы, назвы зьяваў грамадзкага жыцьця): канцэрту, кірмашу, мітынгу, фэстывалю, чэмпіянату; — са зборным значэньнем, назвы грамадзкіх арганізацыяў, прадпрыемстваў, установаў: аддзелу, заводу, інстытуту, калектыву, камбінату, клюбу, факультэту; — назвы краін, рэгіёнаў, мейсцаў: Менску, Віцебску, Эгіпту, Крыму, Каўказу, Лісабону, Рыму; — іншыя назоўнікі й запазычаныя словы: розуму, болю, жалю, сьмеху і г.д. |
У множным ліку:
| скланеньне | аснова | прыклады | канчатак |
| ж.р., м.р., а.р. на -а, -я |
мяккая | земляў, судзьдзяў, вiшняў, яблынь[] (-яў) | [ ], -яў |
| цьвёрдая i на г, к, х |
мужчын[], дзяўчат[] (дзяўчатаў), кнiг[], калегаў, рэк[] (рэкаў), стрэхаў | [ ], -аў | |
| зацьвярдзелая | межаў, знаўцаў | -аў | |
| м.р. без канчатку, н.р. на -а, -о, -е, -ё |
цьвёрдая i зацьвярдзелая |
друкароў, сяброў, халадоў, жытоў, сталоў, вокнаў, бароў, дажджоў, сэрцаў | -оў, -аў |
| мяккая | боляў, ценяў, вучняў, жыцьцяў, вуглёў, агнёў, ласёў, гасьцей, коней | -яў, -ёў, -ей |
|
| на г, к, х | люстэрак[] (люстэркаў), вачэй, вушэй | [ ], -аў, -эй |
|
| ж.р. без канчатку | мяккая i цьвёрдая | сьвекрывей, крывей, радасьцей (-яў), сувязей (-яў), верфяў | -ей (-яў) |
| зацьвярдзелая | мышэй, начэй, рэчаў | -эй, -аў | |
| рознаскланяльныя | куранят[], iмёнаў, кацянятаў, плямёнаў | [ ], -аў |
| ! | 1) Родны склон множнага ліку іншы раз ідзе без канчаткаў -оў (-аў, -ёй, -яў), прыкладам: мужчын, дзён. У некаторых словах мужчынскага роду сустракаюцца канчаткі -ей (-ай): людзей, грошай. 2) Родны склон адушаўлёных назоўнікаў супадае зь вінавальным: іду да брата (Р.), бачу брата (В.). 3) Родны склон таксама ўжываецца, калі рэч патрэбна на нейкі час: дай нажа адкроіць хлеба, пазыч алоўка на хвіліну, пашукай у бібліятэцы цікавай кнігі. |
Родны склон у словазлучэньнях.
Для жывой беларускай мовы не характэрныя ўтварэньні з родным склонам як: цела чалавека, адход цягніка, спосабы барацьбы з сухотамі, пры падвядзеньні рахункаў, па сканчэньні вячэры і іншыя.
Каб знайсьці ім замену, якая адпавядае духу й стылю беларускае мовы, можна скарыстаць:
— прыметнікі: чалавечае цела;
— апісальныя звароты: як бароцца з сухотамі; калі адыходзіць цягнік;
— звароты зь дзеяпрыслоўем: падводзячы рахункі; скончыўшы вячэру.
|  |